ابوجمعه انصاری
ابوجمعه، حبيب بن سباع انصارى است.[۱] برخى مفسران، نزول آيه 25 سوره فتح را در شأن وى و ديگر مؤمنانِ مكه دانسته‌اند كه خداوند به سبب ايشان از فرو فرستادن عذاب بر كافران خوددارى فرمود.[۲]
نام و كنيه او در منابع به صورت‌هاى گوناگون آمده است. برخى او را از انصار شمرده‌اند؛ از شواهد و قراين بر مى‌آيد كه وى، پيش از صلح حديبيه مسلمان و ساكن مكّه بود و پس از آن، و حذف مادّه سوم آن (بازگرداندن كسانى كه از مكّه به مدينه مى‌گريزند توسط پيامبر) به مدينه آمد و به حضور رسول خدا (صلى الله عليه وآله) رسيد؛ در هر صورت، او از صحابه پيامبر به شمار مى‌آيد و نظر ابن‌حبان كه او را از تابعان شمرده، قابل اعتنا نيست.
بعضى او را به قبيله كنانه يا قارَه منسوب مى‌دانند؛ امّا گويا وى هم‌پيمان عقبة بن حارث قريشى از بنى‌نوفل بوده و چون پس از رحلت پيامبر(صلى الله عليه وآله) به شام رفت؛ از شاميان به شمار مى‌آيد. ابوجمعه، بعدها راهى مصر شد و گويا در فتح آن شركت داشت. ابن‌حجر به نقل از بخارى، درگذشت او را بين سال‌هاى 70 تا 80 هجرى دانسته است.
بعضى مفسّران معتقدند كه آيه 25 سوره فتح در باره او و عده‌اى ديگر نازل شده است: «...لَولا رِجالٌ مُؤمِنون وَ نِساءٌ مُؤمِناتٌ لَم تَعلَموهُم أن تَطَـُوهُم فَتُصيبَكُم مِنهُم مَعرّةً بِغَيرِ عِلم لِيُدخِلَ اللّهُ فِى رَحمَتِه مَن يَشاءُ لَو تَزَيَّلُوا لَعذَّبنَا الّذينَ كفرُوا مِنهُم عَذاباً أليماً؛ ... و اگر [در مكّه] مردان و زنان باايمانى نبودند كه [ممكن بود] بى‌آن‌كه آنان را بشناسيد، ندانسته پايمالشان كنيد و تاوانشان بر شما بماند، [فرمان حمله به مكّه مى‌داديم] تا خداوند هر كه را بخواهد، در جوار رحمت خويش درآورد. اگر [مؤمن و كافر] از هم متمايز مى‌شدند، به طور قطع كافران را به عذاب دردناكى معذّب مى‌داشتيم».
ابوجمعه مى‌گويد: ما نيم‌روزى بر ضدّ پيامبر جنگيديم و نيم ديگر با او همراه شديم و آيه 25 فتح درباره ما نازل شده است. در منابع، به زمان اين رويداد كه در كدام جنگ بوده، اشاره‌اى نشده است.
پانویس
منابع
