الغارات (کتاب)

نویسنده	الثقفی الكوفی
موضوع	تاریخ اسلام
زبان	عربی
تعداد جلد	2
تحقیق	جلال الدین محدث
الغارات

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

مؤلف

ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعد ثقفی كوفی اصفهانی (م 283 ق). وی از مورخان نیمه دوم قرن سوم هجری و از نسل سعد بن مسعود است. نجاشی از وی یاد كرده و نوشته است: «وی به اصفهان آمد و در آن جا سكنی گزید. او زیدی مذهب بود و پس از آن به مذهب ما (امامیه) گروید. جماعتی از قمی ها، مانند احمد برقی، از او خواستند به قم بیاید كه او نپذیرفت. او اصفهان را بدان دلیل برگزید كه ناصبیان در آن فراوان بودند و او تصمیم گرفت كه كتاب هایش را در آن جا روایت كند».

معرفی اجمالی كتاب

این كتاب به مقطع تاریخی میان نهروان و شهادت امام علی علیه السلام اختصاص دارد. زمانی كه معاویه برای تضعیف هر چه بیشتر عراق، سپاهیان خود را برای چپاول و ایجاد ناامنی به نواحی مختلف عراق و حجاز و یمن گسیل می كرد، حاصل آن حملات همین غارت هایی است كه ثقفی تاریخ آن ها را نگاشته است. وی افزون بر بیان چپاول های دشمنان امیرمؤمنان علیه السلام، به مقدار زیادی هم درباره شخص امام علی علیه السلام و ویژگی های آن حضرت سخن گفته است.

این كتاب مورد قبول و اعتماد فرقه امامیه بوده و در عداد كتب معتبر بشمار رفته است. از مهمترین مطالب كتاب می توان به سخنرانی حضرت علی علیه السلام بعد از جنگ نهروان، روش آن حضرت درباره اموال، كارگزاران آن حضرت، ولایت قیس بن سعد و محمد بن ابوبكر بر مصر، شهادت مالک اشتر و محمد بن ابوبكر اشاره كرد.

مناطق تحت نفوذ کارگزاران علی علیه السلام بنگارد و به این وسیله مظلومیت امام علی علیه السلام و یارانش را نمایان سازد. به همین جهت، نام کتاب خود را با الهام از مقتدای خویش، «الغارات» انتخاب کرده است؛ آن جا که علی علیه السلام از نافرمانی کوفیان نکوهش کرده و می فرماید: «فتواکلتم و تخاذلتم حتی شُنّت علیکم الغارات، و ملکت علیکم الاوصان؛ پس شما وظیفه خود را به یکدیگر حواله نمودید و همدیگر را خوار ساختید تا این که دشمن از هر طرف غالب شده و اموال شما غارت گردید و دیار شما از تصرفتان بیرون رفت».

این کتاب در برخی منابع، به نام «الاستنفار والغارات» و در بعضی دیگر، به نام «الاسفار والغارات» ثبت شده، اما در میان علما و محافل علمی، به «الغارات» معروف است.

گرچه غرض اصلی نگارنده از تألیف این کتاب، تشریخ غارت ها و چپاولگری های معاویه بوده، اما تألیف و نگارش، موجب شده تا لابه لای مطالب کتاب، گفتارهای بسیار ارزنده ای گنجانده شود به طوری که خواننده مشتاق دانش از مطالب فرعی آن بیشتر بهره مند می شود.

این کتاب یکی از بهترین منابع در زمینه حکومت و سیره کشورداری امام علی علیه السلام است که می تواند در این مورد پاسخگوی نیاز محققان و مؤلفان باشد. سیره سیاسی، اخلاقی، اجتماعی و سطح زندگی حاکم اسلام، نامه های حکومتی، رفتار گزاران حکومت اسلامی، ریزش ها و رویش ها در حکومت علوی تحلیل و بررسی بازتاب رفتارهای مثبت و منفی کارگزاران و... در این کتاب، در دسترس خواننده قرار گرفته است.

مؤلف به عنوان مقدمه و زمینه سازی برای ورود در موضوع اصلی، این شیوه را برگزیده و در معرض دید مخاطب قرار داده که علاوه بر نکات فوق، درس هایی آموزنده، عبرت انگیز و حتی مسائل تربیتی را به مخاطب خویش القا کند.

مهمترین عناوین این کتاب عبارتند از: سخنرانی های علی علیه السلام بعد از جنگ نهروان، روش آن حضرت در استفاده از بیت المال، شیوه ارتباط با کارگزاران و و عوامل حکومتی، ولایت سعد بن قیس بر مصر، ولایت محمد بن ابی بکر و مالک بر مصر، شهادت آن دو بزرگوار، آمدن عقیل در کوفه با حضور علی علیه السلام، گزارش هایی از زندگی خصوصی امام علی علیه السلام و خوراک و پوشاک و مسکن آن حضرت در ایام زمامداری، علی علیه السلام و اصول امر به معروف و نهی از منکر، مکاتبات با معاویه و ده ها عنوان دیگر که در دوران حکومت آن حضرت رخ داده است.

از میان‌ تألیفات‌ بسیار ابراهیم‌ ثقفی‌، که‌ شمار آنها به‌ بیش‌ از پنجاه‌ می‌رسیده‌، تنها اَلغْارات‌ باقی‌مانده‌ که‌ مؤلف‌ در آن‌ تجاوزات‌ و حملات‌ پراکنده‌ و غافلگیرانة‌ سرداران‌ معاویه‌ به‌ مناطقی‌ از قلمرو امام‌ علی‌ علیه‌السلام‌ را گزارش‌ کرده‌ است‌.

الغارات‌ شرح‌ رویدادها و تاریخ‌ دورة‌ پایانی‌ حکومت‌ امام‌ علی‌ علیه‌السلام‌ است‌ و همچنین‌ قسمتهایی‌ از سیرة‌ شخصی‌ و حکومتی‌ و خطبه‌ها و نامه‌های‌ آن‌ حضرت‌ را در بر دارد و پاره‌ای‌ از اطلاعات‌ ارزشمند آن‌ را در منابع‌ دیگر نمی‌توان‌ یافت‌. مؤلف‌ پس‌ از مقدمه‌، مطالب‌ را با نظم‌، دقت‌نظر، واقع‌نگری‌ و پرهیز از تعصب‌ دسته‌بندی‌ کرده‌ است‌. ثقفی‌ در این‌ کتاب‌ احادیث‌ را عموماً از راویان‌ مشهور و مقبول‌ اهل‌سنّت‌ نقل‌ کرده‌ و جز چند مورد از ائمه‌ علیهم‌السلام‌ روایت‌ نکرده‌ است‌.

الغارات‌ از منابع‌ مؤلفان‌ اهل‌سنّت‌ و شیعه‌ بوده‌ و ابن‌ابی‌الحدید احادیث‌ بسیاری‌ از این‌ کتاب‌ را در شرح‌ نهج‌البلاغه‌ نقل‌ کرده‌ است‌. مجلسی‌ نیز در بحارالانوار از این‌ کتاب‌ بهرة‌ بسیار برده‌ است‌. الغارات‌ منبعی‌ معتبر نزد نویسندگان‌ شیعه‌ بوده‌ است‌ و بسیاری‌ نیز روایاتی‌ را با حذف‌ اسانید ظاهراً از این‌ کتاب‌ نقل‌ کرده‌اند.

الغارات‌ را نخستین‌بار سیدجلال‌الدین‌ محدّث‌ ارموی‌، بر اساس‌ نسخه‌ای‌ ظاهراً متعلق‌ به‌ سدة‌ یازدهم‌ و با مقابله‌ با بخشهای‌ منقول‌ از این‌ کتاب‌ در شرح‌ نهج‌البلاغة‌ ابن‌ابی‌الحدید و بحارالانوار مجلسی‌، با مقدمه‌ و تعلیقات‌ عالمانه‌ و فهارس‌ در 1354 ش‌ در تهران‌ منتشر کرد. عبدالزهراء حسینی‌ خطیب‌ نیز در 1407 در بیروت‌ بار دیگر آن‌ را چاپ‌ کرد. محمدباقر کَمَره‌ای‌ در 1356 ش‌ و عبدالمحمد آیتی‌ در 1371 ش‌، این‌ کتاب‌ را به‌ فارسی‌ ترجمه‌ کرده‌اند.

وضعیت نشر

این كتاب در دو جلد به زبان عربی، به تحقیق سید جلال الدین محدث، در چاپخانه بهمن چاپ و منتشر شده است.

منابع

• محمدرضا ضميري، کتاب شناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، صفحه 302-303.

• گلشن ابرار، زندگینامه "ابراهیم بن هلال ثقفی" از عبدالکریم پاک نیا، جلد ۴.
• "ثقفی ابواسحاق ابراهیم بن محمد"، دانشنامه جهان اسلام، بازیابی: ۲۶ بهمن ۱۳۹۲.

متن کتاب الغارات

الغارات