محمد خالصی زاده

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«شیخ محمد خالصى‌زاده» (۱۳۸۳-۱۳۰۸ ق) فرزند آیت‌الله محمدمهدى خالصى، از علماى مجاهد شیعه معاصر و از شاگردان میرزا محمدتقى شیرازى بود. وی علیه استعمار انگلیس و استبداد پهلوی در عراق و ایران مبارزه می‌کرد و از عالمانى بود که در راه وحدت امّت اسلامى کوشش بسیارى انجام داد.

نام کامل	شیخ محمد خالصی زاده
زادروز	1308 قمری
زادگاه	کاظمین
وفات	1342 شمسی
مدفن	کاظمین
اساتید	آخوند خراسانی، میرزا محمدتقى شیرازى،...

ولادت

محمد خالصى زاده، در سال ۱۳۰۸ قمری در شهر کاظمین به دنیا آمد. پدرش شیخ محمدمهدى خالصى از مراجع شیعیان از خاندان خالصى در کاظمین عراق بود که پس از درگذشت شیخ الشریعه اصفهانی به مرجعیت رسید.

تحصیل و استادان

شیخ محمد خالصى زاده، علوم اسلامى را نزد پدر و عموهایش (شیخ صادق خالصی و شیخ راضى خالصى) و سپس نزد استادانى چون محمدکاظم خراسانى، میرزا محمدتقى شیرازى و شیخ عبدالحسین کاظمى فراگرفت و در جوانى به درجه اجتهاد نایل آمد.

محمد خالصى زاده علاوه بر علوم اسلامى، علوم دیگر مانند ریاضیات، طبیعیات و طب را نیز فراگرفت و به زبانهاى انگلیسى، فرانسه، ترکى و فارسى تسلط یافت. او به قدرى بر این زبان ها تسلّط داشت که کتاب هاى انگلیسى را به فارسى ترجمه مى کرد و به سه زبان (عربى ترکى و فارسى) به راحتى سخنرانى مى کرد.

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

پس از آغاز جنگ جهانى اول و حمله انگلیس به بندر فاو در ۱۳۳۲ ق، خالصى زاده به همراه پدرش و آیت اللّه سید مهدى حیدرى از علماى کاظمین، مردم این شهر را براى جنگ با انگلیسی ها بسیج کردند.

در قیام مردم عراق در ۴ شوال ۱۳۳۸ ق. به رهبرى میرزا محمدتقى شیرازى در کربلا، خالصى زاده به مردم انقلابى پیوست و در کنار رهبرى این قیام، یکى از گردانندگان اصلى آن شد. انگلیسی ها براى سرکوب قیام، کربلا را محاصره کردند و تسلیم شدن هفده نفر از رهبران قیام را از شروط ترک مخاصمه دانستند و سرانجام وارد کربلا شدند، ولى نتوانستند شیخ محمد را دستگیر کنند.

در سال ۱۳۴۰ ق، ملک فیصل قرارداد تحت الحمایگى انگلیس را در قبال پادشاهى عراق پذیرفت که به اعتراضات گسترده مردمى انجامید. در پى آن، کمیته اى پنج نفره از شخصیت هاى سیاسى و مذهبى تشکیل شد که خالصى زاده نیز عضو آن بود. اعضاى این کمیته در دیدار با ملک فیصل مخالفت مردم عراق با قیمومت انگلستان را اعلام نمودند.

مراجع شیعه از جمله میرزا محمدحسین نائینى، شیخ محمد خالصى و سید ابوالحسن اصفهانى در فتاوایى انتخابات را تحریم کردند که این امر در نهایت به ناکامى ملک فیصل در اجراى انتخابات عمومى و تشکیل مجلس مؤسسان منجر شد. حکومت با هجوم به خانه شیخ محمدمهدى خالصى و بازداشت وى و چند تن دیگر و سپس تبعید آنان به حجاز و قم، تلاش کرد تا جریان مخالفت علما را به بهانه ایرانى بودن برخى از آنان به مسائل قومى نسبت دهد.

از سوى دیگر گسترش مبارزات مردمى علیه قیمومت انگلیس، به تبعید شیخ محمد خالصى زاده و سید محمد صدر از سوى مقامات انگلیسى به ایران انجامید.

خالصى زاده با تشکیل جمعیتى به نام «نمایندگان عالى بین النهرین» در ایران توجه جهانى را به تجاوزات ملک فیصل و انگلیس در عراق جلب و پیام هایى تلگرافى به کشورها و مجامع مختلف مخابره کرد. همچنین وى از آذر ۱۳۰۲ ش، به ترویج دیدگاههاى خود در روزنامه «لواء بین النهرین» پرداخت.

خالصى زاده براى بازگشت علماى عراق و کمک به آنان با احمدشاه قاجار دیدار و گفتگو کرد. او از آیت اللّه شیخ عبدالکریم حائرى که به تازگى حوزه علمیه قم را رونق داده بود، انتظار داشت که در بازگرداندن علما به عراق همکارى کند. در کنار این تلاش ها در اواخر ۱۳۰۲ ش. در ماجراى جمهورى خواهى رضاخان، مردم را به مخالفت با جمهورى فراخواند و در نهایت در ناکامى جنبش جمهورى خواهى نقش اساسى داشت.

با تلاشهاى دربار ایران و سردار سپه (نخست وزیر) دولت عراق موافقت کرد به علماى تبعیدى در ایران در صورت تعهد کتبى به عدم دخالت در امور سیاسى عراق، اجازه بازگشت دهد. این موافقت شامل خالصى زاده و پدرش نمى شد. آن دو ضمن انتقاد از علما به جهت پذیرفتن شرط دولت عراق، در اوایل ۱۳۰۳ ش. به مشهد مهاجرت کردند.

خالصى زاده پس از درگذشت پدرش در ۱۶ فروردین ۱۳۰۴، از مشهد به تهران بازگشت. او در تهران به عنوان امام جماعت مسجد سلطانى (مسجد امام کنونى) براى نظم بخشیدن به اجتماعات مسجد، کمیته مجتمعین مسجد سلطانى را تشکیل داد. و براى تحقق اهداف کمیته، از خرداد ۱۳۰۳ روزنامه «اتحاد اسلام» را همراه با شیخ حسین لنکرانى منتشر کرد.

خالصى زاده در سالهاى ۱۳۰۳ تا ۱۳۲۴ش، بارها به دلیل دخالت در امور سیاسى یا تحریک مردم به اغتشاش، زندانى یا به نقاط مختلف کشور از جمله خواف، تویسرکان، نهاوند و کاشان تبعید شد. او در این شهرها نیز فعالیت هایى انجام داد؛ شامل کارهاى عمرانى، تألیف چندین کتاب و بسیج مردم در اعتراض به برخى امور. پاره اى از تحریکات خالصى زاده که به اعتراضات مردمى در نقاط مختلف کشور منجر شد، در اسناد موجود منعکس است.

آیت الله خالصى زاده در راه نشر معارف اسلام و خدمت به مردم کاشان خدمات فراوانى انجام داد از جمله: تأسیس حوزه علمیه و تربیت طلاّب آگاه و مبارز. برخى از طلاّب پرورش یافته توسط وى عبارتند از: 1. شیخ غلامرضا گلسرخى کاشانى 2. آیت الله حسین راستى کاشانى 3. آیت الله محمد امامى کاشانى 4. سید محمد تسلّطى 6. محمود صلاحیان 7. شیخ محمّدعلى حلیمى.

او در تهران «جمعیت ستمدیدگان دوره دیکتاتورى رضاخان» را در ۱۳۲۳ ش. تشکیل داد و با برپایى نماز جمعه در شهر رى، در سخنرانی هاى خود از شاه، دولت و مجلس ایران انتقاد کرد. به همین دلیل اداره نظمیه پس از اقامه دومین نماز جمعه از برپایى آن جلوگیرى کرد. او در ادامه فعالیت هاى خود در ۱۳۲۴ ش، به عنوان مدیر مسئول مجله نور و سردبیر مجله منشور نور به بیان افکار و عقاید خود پرداخت. پس از توقیف مجله نور در اردیبهشت ۱۳۲۵، مدتى با روزنامه وظیفه همکارى کرد. انتقادهاى وى از محمدرضا شاه و دولت باعث شد دوباره در ۱۳۲۵ ش. در حدود دو سال به یزد تبعید شود. در روزهاى آخر اقامتش در یزد به دلیل ادامه فعالیت هایش به تهران منتقل شد.

تا این که دولت ایران سرانجام آیت الله خالصى زاده را در ۱۳ آبان ۱۳۲۸ به زادگاهش کاظمین تبعید کرد. از جمله اقدامات وى در کاظمین تأسیس مدرسه بزرگ «جامعه مدینة العلم» و برگزارى نماز جمعه بود.

اندیشه‌ها

خالصى زاده به دلیل پاره اى از اظهارنظرها درباره آیین ها و رسومات دینى مردم مورد انتقاد برخى افراد بود تا آنجا که وى را متهم به وهابیت یا دنباله روى از احمد کسروى مى کردند. از آن میان، ایرادات وى به برخى دعاها یا تقبیح رسومى چون زنجیر زدن و گل مالیدن در عزادارى سیدالشهداء درخور ذکر است. او خواهان اتحاد دنیاى اسلام و تشکیل حکومت بزرگ اسلامى بود.

خالصى زاده براى ترویج اندیشه اتحاد اسلام، علاوه بر تألیف کتاب و مقاله و ایراد سخنرانى، به حجاز، سوریه، مصر، فلسطین و لبنان مسافرت کرد و با بزرگان اهل تسنن در این مناطق به گفتگو پرداخت. او در راه تحقق آرمانهاى خود با حکومت هاى وقت ایران و عراق و با دولت هاى استعمارگر انگلیس و شوروى مبارزه کرد.

آثار و تألیفات

آیت الله خالصى که عمر خود را در راه مبارزه با استعمار استکبار و ایادى وابسته آنان سپرى کرد، از امر تحقیق و تألیف نیز غافل نشد و قریب 100 جلد کتاب و رساله در زمینه هاى گوناگون به زبان فارسى و عربى تألیف نمود. برخى از این کتاب ها را در زندان و ایّام تبعید و برخى دیگر را هنگام بازگشت به وطن نگاشت. آثار او عبارتند از:

الف) آثار عربى:

1. اجیبوا داعى الله، بغداد 1954م.

2. احیاء الشریعه فى مذهب الشیعة، بغداد 1957م.

3. اشعة من حیاة الصادق، نجف 1949م.

4. الاجوبة الخراسانیة، از بین رفته است.

5. الاحتراز عن مفتریات حسن الایجاز فى اثبات اعجاز القرآن، تهران 1340 ق.

6. الاسلام سبیل السعادة و السلام، بغداد 1953م.

7. الاسلام فوق کل شىء، 4 جلد بغداد 1958م.

8. الاعتصام بحبل الله (فى سیرة الامام على بن ابى طالب)، بغداد 1951م.

9. الامام الخالصى و مسلمو الصین، بغداد 1952م.

10. البراهین القطعیه فى ضرر اللامرکزیه، بغداد.

11. البصرة تستأصل شافة الشیخیه، بغداد 1951م.

12. التفسیر الخالص، بغداد 1373ق.

13. التوحید الخالص، بغداد 1964.

14. التوحید و الوحده، بغداد 1954م.

15. الجمعه بغداد 1949م.

16. الجمعة الجامعه، بغداد 1951م.

17. الحرب و الرّق فى الاسلام، بغداد 1950م.

18. الحق یدمغ الباطل، بغداد 1955م.

19. الدلیل الى کتاب الاقتصاد و الدولة فى الاسلام، بغداد 1962م.

20. الرأسمالیة و الشیوعیة فى الاسلام، بغداد 1950م.

21. الرحلة المقدسة الى بیت الله الحرامحاج.

22. الشریعة الاسلامیة خاتمة الشرائع، بغداد 1953م.

23. الشهاب الثاقب فى رجم الملاحدة و الشیخیة و النواصب، بغداد 1955م.

24. الشیخ محمّدمهدى الخالصى، بغداد 1950م.

25. الشیخیة و البابیة، بغداد 1951م.

26. الشیعة و الافتجاع یوم الطف، بغداد.

27. العروبة فى دار البوار فهل من منفذ؟، مشهد مطبعة خراسان 1352ق.

28. القرآن یدعم الاسلام و یدحض ما سواه بالحجة و البرهان، بغداد 1950م.

29. المانیا و الاسلام، بغداد 1951م.

30. المباهلة، بغداد 1950م.

31. المعارف المحمّدیه المکتبة العصریه، بغداد 1341ق.

32. النیروز، بغداد 1951م.

33. الوحدة الاسلامیه أزهاد و أوراد، بغداد 1951م.

34. الوقایة من اخطاء الکفایة.

35. الهدى و الشفاء فى تفسیر آیات ربّ الارض و السماء، تهران 1325ش.

36. اوّل الیوم من ایّام الثوره آخر یوم من ایّام الظلم، بغداد 1963م.

37. توضیح العناوین.

38. حسین منّى و انا من حسین، نجف 1962م.

39. حقوق الرّجل و المرأة فى الاسلام، بغداد 1950م.

40. خلاصة الخطب، 5 جلد بغداد 1962م.

41. رسالة جامعة مدینة العلم الى العالم، بغداد 1954م.

42. رحلة الشمال، 1956م.

43. زعیم الاسلام الخالد، بغداد 1950 م.

44. سبب ذلّ المسلمین، بغداد 1377ق.

45. سبعة و عشرون شهراً فى طهران، چ 1.

46. سعادة الدارین دیوان النشر و الترجمة و التألیف، بغداد 1950م.

47. شرر الفتنة الجهل فى ایران، تهران 1966م.

48. شرح قواعد العلامة.

49. شرح دعاى کمیل. ع. باقرى بیدهندى در مقاله اى به نام «تحقیق شرح دعاى کمیل خالصى» به بررسى و نقد این کتاب مى پردازد.

50. شعب المقال فى احوال الرجال، نجم الدّین نراقى، یزد 1367 ق.

51. عزّة الامس ذلة الیوم، مترجم خالصى زاده، بغداد 1331ق.

52. فى لیلة مبعث النبى(صلى الله علیه وآله)، بغداد 1950م.

53. فى مولد الرسول الاعظم(صلى الله علیه وآله)، بغداد 1950م.

54. فى مولد امیرالمؤمنین على بن ابى طالب(علیه السلام)، 2 جلد بغداد 1950م.

55. لاسعادة الاّ بالدّین، بغداد 1953م.

56. معجزتا ردّ الشمس و القمر، بغداد 1951م.

57. مناظرة مع القادیانیین مفقود.

58. من ذا؟ سیاحة فکریة روحیة وقت السحر، بغداد 1956م. این اثر با نام «این کیست» در قم به فارسى ترجمه و در سال 1378ق. چاپ شده است.

59. منظومة فى وجوب الصلاة الجمعة، تهران 1364ق.

60. نجاة المسلمین، بغداد 1954م.

61. نصیحة الامام الخالصى للعراقیین، بغداد عبدالعلى کاظمى 1952م.

62. وصیّة الامام الخالصى فى المستشفى، بغداد 1377ق.

63. یوم قبل الثورة بغداد، 1963م.

ب.) آثار فارسى:

64. آینده ایران پس از واقعه آذربایجان، تهران بى تا.

65. اسرار پیدایش شیخیه و بابیه و بهائیه، تهران بى تا.

66. اعترافات کینیاز دالگورکى، مقدمه محمّد خالصى زاده.

67. امان از عقرب و ارضه و پشه کاشان، کاشان 1364 ق.

68. ترجمه مراسله تاریخى آیت الله خالصى زاده به احمد قوام السلطنه، تهران 1362ق.

69. تفسیر خالصى، تهران 1323ش.

70. جامعه بشرى فقط با قوانین اسلام اداره مى شود، یزد 1368ق.

71. حقیقت حجاب در اسلام، تهران 1342ق.

72. حق با على است، چاپ اوّل و صحافى شرک سهامى افست بى تا بى جا.

73. خدا در طبیعت، کامیل فلاماریون، شارح شیخ محمّدخالصى زاده، مترجم خسروخان وارسته، تهران 1306ش.

74. خرافات شیخیه و کفریات ارشادالعوام.

75. خواص روزه، تهران 1364.

76. دین سازى و نشر خرافات در عصر علم و دانش، تهران.

77. راهزنان حق و حقیقت یا بازگشتگان به سوى بربریت و جاهلیت، 1371 ق چاپخانه معارف کاظمین.

78. روح و ریحان، چاپخانه خودکار ایران بى تا.

79. سبل الرشاد، چ 1 تهران 1368ق.

80. شکر و دعا، چاپ ایران مفقود.

81. کشف الاستار فارسى، تهران 1364ق.

82. گفتار حق فارسى، تهران 1365ق.

83. مبلغ بهایى در محضر آیت الله خالصى، یزد 1367ق.

84. مظالم انگلیس در بین النهرین، تهران 1341ق.

85. معراج خیرالأنام یا آیینه اسلام، اصفهان 1350ق.

86. مناظره با مبلغین بهایى در تهران، تهران 1367ق.

87. منظومه در وجوب عینى نماز جمعه، تهران 1364ق.

88. مواعظ اسلامى، خراسان 1344ق.

89. وحدت اسلامى، یزد فارسى 1370ق.

وفات

حکومت عبدالکریم قاسم در عراق شیخ مهدی خالصى زاده را به دلیل ایراد سخنرانى بر ضد دولت در خطبه هاى نماز جمعه دستگیر و مدتى زندانى کرد ولى او با وساطت علما و تظاهرات مردم آزاد شد. وى پس از مراجعت از مراسم سخنرانى به مناسبت جشن میلاد پیامبر اکرم، دچار عوارضى شبیه مسمومیت شد و مدتى بعد در ۱۳۸۳ ق. (آذر ۱۳۴۲ ش) در بغداد درگذشت و در حجره درس خود در صحن مطهر کاظمین به خاک سپرده شد.

منابع

• دانشنامه جهان اسلام، مدخل "محمد خالصی زاده" از غلامعلى پاشازاده.