حجاز
«حجاز» یکی از مناطق ۵ گانه شبه جزیره عربستان است که در شمال و غرب آن قرار دارد. شهرهای مهم مکه زادگاه پیامبر اسلام و مدینه مدفن ایشان در این منطقه قرار می گیرد. امروزه حجاز بخش آباد و پرجمعیت پادشاهی عربستان به شمار می آید.
منطقه حجاز
بخش شمالی و غربی شبه جزیره عربستان را «حجاز» گویند. سرزمین حجاز از نظر جغرافیایی همانند دیگر مکان‌های جزیرة العرب، بسیار خشک و کم آب است. از این رو مناطق قابل سکونت دائم در آن کم بوده است.
در هنگام ظهور اسلام، فقط چند شهر مکه، مدینه، طائف و خیبر از مراکز آباد و مسکونی حجاز به شمار می‌آمد، ولی اکنون حجاز قسمت آباد و پرجمعیت کشور پادشاهی عربستان را تشکیل می‌دهد.
وجه تسمیه حجاز
از آن روی بدین ناحیه «حجاز» گویند که حاجز و فاصل و حائل است میان نجد و تهامه یا بین نجد و سراة، أو لاَِنّها اُحتجزت بالحرار الخمس: ِحرّةُ بنی ُسلیم و راقم و لیلی و شوران و النار (منتهی الارب). و گفته شده حجاز نام کوهی طویل است که حائل است میان غور [زمین پست] و تهامه و نجد و راجع به این کلمه اقوالی گوناگون است، بهترین آنها قول «هشام کلبی» است. به تحدید حدودی در جزیرة العرب قائل شده اند و پنج قطعه برای نزول و زاد و ولد اعراب تشخیص کرده اند: تهامه، حجاز، نجد، عروض و یمن.
بنا به این ترتیب اعظم جبال عرب یعنی جبل السراة از قعر زمین یمن رو به سوی شام امتداد پیدا کرده و عرب آن را حجاز نامیده چه آن مانند حاجزی است میان نشیب غور و فراز نجد. قسمت عقبی کوه در طرف مغرب تا حدود دریا تعلق دارد ببلاد اسعر بن وعک و کنانة و غیره و قسمت پیشین تا ذات عرق و الجحفه و زمین های نشیب غور تهامه را تشکیل می دهد و تهامه جامع هر دو قسمت است و قسمت مشرقی نجد را تشکیل می دهد و عبارت است از صحاری نجد تا اطراف عراق و سماوة. و خود کوه نامبرده یعنی سراةالحجار از کوههای مشرقی بوجود آمده و تا نواحی فید والجبلین تا مدینه امتداد پیدا کرده و یک تثلیث بوجود آورده و مادون اینها در ناحیه حجاز است که عرب آن را نجد، حلس و حجاز نامد و حجاز مشتمل بر تمام اینها است. بلاد یمامة و بحرین و آنچه تالی اینهاست، عروض را بوجود آورده است. فید، نجد و غور هم در همین قسمت است که نزدیک به دریا و دارای نشیب هاست و وادیها و مسیل ها دارد. پس عروض جامع تمام این ها می باشد. طرف پشت و اطراف تثلیث، یمن را بوجود آورده که تا صنعاء و نواحی تالیه آن امتداد پیدا کرده و شامل قطعات حضرموت و الشحر و عمان و قطعات واقعه مابین این دو می باشد.
ظهور اسلام در حجاز
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در شهر مکه، واقع در منطقه حجاز متولد شدند. زمان ولادت ایشان مقارن با دوران جاهلیت بود. ولی بعثت پیامبر اکرم این سرزمین را به جائی رساند که بزودی تمدنهای بزرگ جهان آن روز در برابر تمدن منبعث از این سرزمین سر فرود آوردند.
پس از ظهور اسلام، حجاز از شأن و منزلت بیشتری برخوردار شد و دولت اسلامی که پیامبر اکرم مؤسس آن بود، موجب وحدت شبه جزیره شد. حجاز مرکز علمی جزیرة العرب از ابتدای ظهور اسلام بوده و همواره در حیات علمی و حفظ میراث اسلامی نقش اساسی داشته است و به ویژه در ایام حج که مسلمانان از همه سو به حجاز می‌آمدند، در مکه مجالس و مباحثات علمی برپا می‌شد.
قرار داشتن خانه کعبه، مسجدالنبی، مزارهای حضرت محمد(ص)، اهل بیت(ع)، خلفا و صحابه در حجاز و جایگاه بالای حج برای مانور سیاسی، باعث می‌شد حکومت‌ها به حجاز و بویژه حرمین توجه داشته باشند. به باور برخی، کارهای عمرانی بسیاری که در دوره‌های مختلف در مکه و مدینه و راه‌های حج انجام می‌گرفت برای بهبود وجهه دینی حکومت بود.
منابع
- دانشنامه رشد.
- ویکی شیعه.
- ویکی حج.
