حضرت شهربانو سلام الله علیها
شهربانو بانویی ایرانی است که به همسری امام حسین علیه السلام در آمد و امام سجاد علیه السلام از او به دنیا آمد. این بانو به هنگام ولادت امام سجاد علیه السلام وفات نمود.
محتویات
نام
در منابع تاریخی و روایی، این اسامی را برای ایشان ذکر شده است:
ام سلمه، بره، جهان بانویه، جهان شاه، حرار، خوله، سلافه، سلامه، شاه زنان، شهربان، شهربانو، شهربانویه، شهرناز، شه زنان، غزاله، فاطمه و مریم.
در منابع اهل سنت، بر نام های سلافه، سلامه و غزاله تاکید شده; در حالی که در کتابهای شیعی، نام «شهربانو» بیشتر آمده است . این نام را می توان در قدیمی ترین منابع امامیه یافت ; از جمله: بصائرالدرجات و اصول کافی . [۱]
در یکی از روایت های مربوط به او آمده است که امام علی علیه السلام در اولین باری که او را دید از وی پرسید:
- نام تو چیست؟
- جهان شاه (شاه زنان).
- نه، شهربانو.
در این گفت و گو، که به زبان فارسی دری صورت گرفت، امام علیه السلام نام عروس خود را تغییر می دهد؛ چرا که فقط حضرت فاطمه علیها السلام شایسته لقب و عنوان «خیرالنساء» و «ملکة النساء» (سرور و ملکه بانوان) بوده و برای همسر فرزندش حسین علیه السلام نام یا لقب شهربانو (ملکة المدینه و بانوی شهر) زیبنده خواهد بود. [۲]
نسب
دانشورانی چون: یعقوبی (متوفای 281 ق). ، محمد بن حسن صفار قمی (متوفای 290 ق). کلینی (متوفای 329ق). شیخ صدوق (متوفای 381ق). و شیخ مفید (متوفای 413ق). - با وجود اختلاف در نام وی - او را دختر یزدگرد سوم (آخرین پادشاه ساسانی) دانسته اند. اما نامهای سبحان، سنجان، نوشجان و شیرویه نیز برای پدر او ذکر شده است. [۳]
چگونگی ورود شهربانو به مدینه
در خصوص زمان و چگونگی ورود شهربانو به کشور اسلامی نیز روایات مختلفی وجود دارد که عبارتند از:
الف) به اسارت افتادن وی در دوره خلافت عمر بن خطاب.
ب) فرستادن وی و خواهرش به نزد عثمان از سوی والی خراسان.
ج) فرستادن دختران یزدگرد به حضور امام علی علیه السلام توسط کارگزار حضرت.
با توجه به این تعارض، به نقد و بررسی هر یک از گزارش های تاریخی می پردازیم.
روایت اول
وقتى دختر يزدجرد را پيش عمر آوردند دختران مدينه از بامها به تماشاى او آمدند و مسجد از پرتو جمالش نورانى شد. وارد مسجد كه شد و چشم او به عمر افتاد صورت خود را پوشانيده گفت روزگار هرمز سياه باد.
عمر خشمگين شده گفت مرا دشنام ميدهد خواست باو حمله كند امير المؤمنين (ع) مانع او شده فرمود ترا نميرسد كه چنين كنى او را اجازه بده يكى از مسلمانان را براى خود انتخاب نمايد سپس قيمتش را در سهم آن مرد حساب كن عمر باو اجازه انتخاب داد، پيش آمد و دست بر سر حسين ابن على (ع) نهاد، امير المؤمنين (ع) فرمود نام تو چيست؟ عرضكرد جهانشاه، فرمود نه شهربانو سپس نگاهى بحسين نموده فرمود فرزندى از اين زن براى تو متولد مىشود كه بهترين فرد روى زمين است.[۴]
علامه مجلسى به این خبر دو اشکال وارد کرده اول اینکه اسارت اولاد يزدجرد پس از كشته شده و بيچارگى او بوده و اين جريان در زمان عثمان بود. گرچه ممكن است پس از فتح قادسيه يا نهاوند بعضى از فرزندانش اسير شده باشند که اين هم بعيد است.
و دوم اینکه شكى نيست كه تولد حضرت على بن الحسين در زمان خلافت امير المؤمنين عليه السلام بوده و جز او فرزندى نزائيد، اگر ازدواج در زمان عمر باشد و تا بيست سال فرزندى نياورد بسيار بعيد است
البته علامه مجلسی این احتمال را مطرح کرده که ممكن است در اين روايت بجاى عثمان عمر را اشتباه آورده باشد.[۵]
روایت دوم
در کتاب عیون اخبار الرضا آمده است که سهل بن قاسم نوشجانی می گوید:
امام رضا علیه السلام به من فرمود: بین ما و شما نسب و رابطه خویشاوندی وجود دارد. پرسیدم: چگونه؟! فرمود:
«هنگامی که عبدالله بن عامر بن کریز خراسان را فتح کرد، دو نفر از دختران یزدجرد بن شهریار را به دست آورد; آنها را به مدینه و نزد عثمان فرستاد. خلیفه، یکی را به حسن علیه السلام و دیگری را به حسین علیه السلام بخشید و هر دو، در حال نفاس از دنیا رفته اند. و آن دختری که به حسین علیه السلام بخشید، مادر علی بن الحسین علیه السلام بود.» [۶]
آقای عبدالرزاق مقرم، در ارزیابی این روایت، می گوید:
«روایت فوق تقریبا صحیح به نظر می آید، زیرا فتح خراسان در سال 30 هجری - ششمین سال خلافت عثمان - واقع شد و در همین سال نیز یزدگرد در مرو کشته شد. بر این اساس، بعید نیست که شهربانو به مدت شش سال باردار نشده باشد.» [۷]
اما آقای دکتر شهیدی این روایت را نیز مردود شمرده است. [۸]
روایت سوم
شیخ مفید، فتال نیشابوری و فضل بن حسن طبرسی این گونه روایت کرده اند:
وقتی امیرمؤمنان علیه السلام به خلافت و حکومت رسید، حریث بن جابر حنفی را به عنوان کارگزار خود به مشرق زمین اعزام کرد . وی پس از مدتی، دو نفر از دختران یزدگرد را به دست آورد؛ لذا آنان را نزد امیرمؤمنان علیه السلام فرستاد. آن حضرت، شهربانو (شاه زنان) را به حسین علیه السلام بخشید - که زین العابدین علیه السلام از او متولد شد - و دیگری را به محمد بن ابی بکر بخشید - که از وی قاسم به دنیا آمد - لذا این دو مولود، پسرخاله یکدیگر هستند. [۹]
آقای مقرم می گوید:
«بر هیچ اندیشمندی پوشیده نیست که روایت شیخ مفید، فتال و طبرسی ... به حقیقت نزدیک تر است، زیرا امام سجاد علیه السلام بدون اختلاف، در زمان خلافت جدش امیرمؤمنان علیه السلام متولد شد و سه سال با آن حضرت بود.» [۱۰]
دکتر شهیدی در این خصوص می گوید:
«با این دو روایت، مشکل زمان - که در روایت کافی دیده می شد - برطرف شده و استبعاد فاصله ازدواج و تولد امام علیه السلام نیز از میان رفته است. اما این روایت نیز درست به نظر نمی رسد; چه نام حریث بن جابر در شمار کارگزاران علی علیه السلام دیده نمی شود .»
وی سپس اسامی کارگزاران حکومت علوی در خراسان و عدم اسارت دختران یزدگرد را، به تفصیل بیان کرده است [۱۱]
ولیکن نویسنده سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام[۱۲] می گوید:
«... این احتمال به ذهن می رسد که حریث بن جابر همراه با خلید بن قره یربوعی به خراسان رفته است و به این خاطر، عده ای از راویان تاریخ، وی را و عده ای دیگر، خلید را به عنوان والی خراسان ذکر کرده اند.»
خواب شهربانو پیش از ازدواج با امام
همان طور که بیان شد، مطابق با نقلی شهربانو از میان تمام مسلمانان، امام حسین علیه السلام را به عنوان شوهر برگزید . برخی علت این «انتخاب » را چنین نقل کرده اند:
پیش از آنکه این بانو به دست مسلمانان بیفتد، یک شب، پیامبر صلی الله علیه و آله و امام حسین علیه السلام را در عالم خواب می بیند که آن حضرت وی را برای نوه اش خواستگاری می کند; لذا محبت حسین علیه السلام در دلش ایجاد می شود. و در شب دوم، حضرت فاطمه علیها السلام را مشاهده می کند که به وی بشارت می دهد: به زودی مسلمانان پیروز می شوند و او به وصال فرزندش حسین علیه السلام، که پیامبر صلی الله علیه و آله او را به ازدواج وی درآورده، خواهد رسید و غیر او هیچ یک از مسلمانان به وی دست نخواهند یافت.
حضرت فاطمه علیها السلام دین اسلام را به شهربانو عرضه می کند و او نیز در عالم رؤیا مسلمان می شود. [۱۳]
شهربانو نیز در این باره می گوید:
«... خداوند مرا حفظ کرد تا اینکه مرا به مدینه آوردند. وقتی امام حسین علیه السلام را دیدم، دانستم که همان است که در خواب دیدم و پیامبر مرا به او تزویج کرد; لذا وی را به همسری برگزیدم .» [۱۴]
در روایتی آمده است که امام علی علیه السلام به پسرش امام حسین علیه السلام در مورد شهربانو فرمود:
«یا اباعبدالله! احتفظ بها فانها ستلد لک خیر اهل الارض و هی ام الاوصیاء الذریة الطیبة; ای اباعبدالله! از او محافظت کن; زیرا به زودی بهترین اهل زمین را برایت متولد خواهد ساخت. و او، مادر امامان از ذریه طیبه است .» [۱۵]
وفات شهربانو سلام الله علیها
شهربانو به هنگام ولادت امام سجاد علیه السلام وفات نمود.[۱۶] و با این حساب باید در مدینه مدفون شده باشد. اما بقعه‌ای نیز در شمال شرقی شهر ری بدو منسوب است.
در برخی از کتاب ها، در مورد شهربانو قصه هایی گفته شده است که فاقد ارزش علمی است. از جمله:
- حضور شهربانو در کربلا
- غرق شدن و خودکشی شهربانو در رودخانه فرات;
- سوار شدن وی بر ذوالجناح یا اسبی دیگر و آمدنش به ایران و سرانجام غائب و پنهان گشتن او در کوه (کوه بی بی شهربانو شهر ری) .
برخی از پژوهشگران همچون: شهید مطهری، شیخ ذبیح الله محلاتی و دکتر سید جعفر شهیدی به نقد این قصه ها پرداخته اند.[۱۷]
پانویس
- ↑ . زندگانی علی بن الحسین (ع)، سید جعفر شهیدی، ص 10 و 11، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، پنجم، 1373 ش; پرسش ها و پاسخ ها، دفتر سیزدهم، ص 74، دفتر نشر معارف، قم، اول، 1382 ش .
- ↑ . ر . ک: زندگانی امام زین العابدین (ع)، ص 27 و 28 و منتهی الآمال .
- ↑ . زندگانی علی بن الحسین (ع)، ص 11 و 12; زندگانی امام زین العابدین (ع)، عبدالرزاق مقرم، ترجمه حبیب روحانی، ص 30، آستان قدس رضوی، اول، 1374 ش; پرسش ها و پاسخ ها، ص 76 و 77 .
- ↑ زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر عليهما السلام ( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، ص8
- ↑ زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر عليهما السلام ( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، ص9
- ↑ . زندگانی امام زین العابدین (ع)، ص 24 .
- ↑ . همان، ص 29 .
- ↑ . ر . ک: زندگانی علی بن الحسین (ع)، ص 19و20 .
- ↑ . زندگانی امام زین العابدین (ع)، ص 24 .
- ↑ . همان، ص 29 .
- ↑ ر . ک: زندگانی علی بن الحسین (ع)، ص 20 - 22.
- ↑ سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (ع)، علی اکبر ذاکری، ج 1، ص 428، دفتر تبلیغات اسلامی، دوم، 1373ش .
- ↑ . زندگانی امام زین العابدین (ع)، ص 30 و 31 .
- ↑ ریاحین الشریعه، ج 3، ص 14 .
- ↑ زندگانی امام زین العابدین (ع)، ص 28 . و در متن عربی کتاب، ص 14 و 15.
- ↑ تاریخ قم، ص196
- ↑ ر . ک: حماسه حسینی، ج 2، ص 182، بیست و نهم، 1379 ش؛ ثار الله، ص 125 - 128؛ ریاحین الشریعه، ج 3، ص 12; زندگانی علی بن الحسین (ع)، ص 11؛ پرسش ها و پاسخ ها، ص 73، 79 و 80 .
منابع
- محمدابراهیم احمدی، کوثر، بهار1383، شماره 57.
- حسن بن محمد قمی، تاریخ قم.
- موسی خسروى، زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر عليهما السلام ( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، انتشارات اسلامیه.
