حج تمتع
حج تَمَتُّع:
از اقسام حج.
حج بر سه قسم است: حج افراد، حج قران و حج تمتّع. علت نامگذارى این قسم به حج تمتع، حلال شدن محرمات احرام و انتفاع از آن‌ها در فاصله زمانى بین عمره تمتع و حج است و این در حالى است كه عمره تمتع مرتبط با حج تمتع و جزء آن است؛ به گونه‌اى كه آن دو از نظر شرع یك عمل محسوب مى‌شوند و در نتیجه، انتفاع از محرمات احرام در فاصله زمانى بین آن دو به منزله انتفاع از آن‌ها در حج است.[۱]
از این عنوان در باب حج سخن گفته‌اند.
حكم:
حج تمتع وظیفه آفاقى است، یعنى كسى كه محل سكونت او تا مكه بیش از دوازده یا 48 میل - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - فاصله دارد.[۲](آفاقى)
كیفیت:
حج تمتع از دو بخش تشكیل شده است: عمره تمتع و حج تمتع.
عمره تمتع داراى پنج عمل است: احرام بستن از میقات در ماه‌هاى حج (شوال، ذی القعده و ذی الحجه)، هفت دور طواف كعبه، دو ركعت نماز طواف پشت مقام حضرت ابراهیم علیه‌السلام، هفت بار سعى بین صفا و مروه و تقصیر. با تقصیر، محرم از احرام خارج و همه محرمات احرام بر او حلال مى‌گردد.
حج تمتع داراى سیزده عمل است:
- احرام بستن از مكه در زمانى كه مى‌داند پس از آن، وقوف به عرفات را درك خواهد كرد؛ هر چند افضل احرام بستن در روز ترویه (هشتم ذی الحجه) است.
- بیتوته در مشعرالحرام در شب عید قربان و وقوف به آن از طلوع فجر تا طلوع آفتاب.
- زدن هفت سنگریزه به جمره عقبه در روز عید قربان.
- قربانى در منىٰ در روز دهم و - بنابر قول برخى - خوردن از گوشت آن.
- تراشیدن سر (حلق) یا تقصیر در منىٰ در روز عید.
- طواف زیارت.
- دو ركعت نماز طواف زیارت پشت مقام حضرت ابراهیم علیه‌السلام.
- سعى بین صفا و مروه.
- طواف نساء.
- دو ركعت نماز طواف نساء پشت مقام حضرت ابراهیم علیه‌السلام.
- بیتوته (ماندن) در منىٰ در ایام تشریق (شب‌هاى یازدهم و دوازدهم و براى بعضى شب سیزدهم ذی الحجه).
- رمى جمرات سه‌گانه در روزهاى یازدهم و دوازدهم و نیز روز سیزدهم براى كسانى كه شب را در منىٰ مانده‌اند.
حاجى مى‌تواند اعمال حج را به ترتیب یاد شده، انجام دهد یا آن كه پس از حلق یا تقصیر در منىٰ بماند و بعد از انجام دادن اعمال آن (بیتوته و رمى جمرات سه‌گانه) پس از زوال روز دوازدهم به مكه بازگردد و اعمال مكه (طواف، نماز طواف، سعى، طواف نساء و نماز آن) را به جا آورد؛ چنان كه براى او جایز است شب سیزدهم نیز در منىٰ بماند و روز سیزدهم پس از رمى جمرات سه‌گانه به مكه بازگردد؛ هر چند قبل از زوال باشد.[۳]
احكام:
كسى كه وظیفه‌اش حج تمتع است نمى‌تواند به حج قِران یا افراد عدول كند و در صورت عدول، ذمه‌اش از حج تمتع برى نمى‌شود، مگر در حالت اضطرار، همچون تنگى وقت یا پیدایى عذر مانند عروض حیض براى زن.[۴]
مستحب است حج استحبابى به صورت تمتع انجام گیرد، هر چند حج‌گزار غیرآفاقى باشد.[۵]
با حلق یا تقصیر، محرمات احرام جز زن و بوى خوش بنابر مشهور بر حاجى حلال مى‌شود[۶] و پس از طواف زیارت و نماز آن و سعى، بنابر مشهور بوى خوش نیز حلال مى‌شود[۷] و پس از طواف نساء و نماز آن، زن نیز حلال مى‌گردد.[۸](تحلّل)
شرایط:
نیت حج تمتع هنگام احرام بستن براى عمره تمتع؛ وقوع عمل در ماه‌هاى حج یعنى شوال، ذی القعده و ذی الحجه (البته در این كه تمامى ذی الحجه ماه حج است یا تنها ده یا نه روز اول آن یا تا طلوع فجر روز دهم، اختلاف است)؛ به جا آوردن عمره تمتع و حج در یك سال و احرام بستن براى حج تمتع از مكه كه افضل اماكن آن، مسجدالحرام و افضل مواضع مسجدالحرام، مقام ابراهیم یا حجر اسماعیل علیهماالسلام است.[۹]
ویژگی‌ها:
حج تمتع در مقایسه با حج قران و افراد داراى ویژگی‌هاى زیر است:
- در تمتع، عمره و حج به یكدیگر وابسته و از هم انفكاك ناپذیرند؛ برخلاف قران و افراد كه عمره در آن دو واجب نیست، مگر با نذر و مانند آن.
- در تمتع، عمره پیش از حج گزارده مى‌شود؛ اما در دو قسم دیگر بعد از حج انجام مى‌گیرد.
- در تمتع، عمره همچون حج باید در ماه‌هاى حج گزارده شود؛ برخلاف عمره دو قسم دیگر در صورت وجوب آن؛ هر چند به جا آوردن آن پس از اتمام مناسك حج، واجب است.
- در تمتع، عمره و حج باید در یك سال انجام شوند، برخلاف قران و افراد.
- بنابر مشهور در تمتع، خروج از مكه بعد از اتمام عمره تنها با احرام حج، جز در صورت بازگشت به مكه قبل از سپرى شدن یك ماه، جایز است. قول مقابل مشهور كراهت آن است. اما غیرمتمتع هر زمان بخواهد مى‌تواند بدون احرام از مكه خارج شود.
- در تمتع، میقات حج خود مكه است؛ اما در قران و افراد یكى از میقات‌هاى پنج گانه یا منزل حاجى در صورت نزدیك‌تر بودن آن به مكه از میقات.
- در تمتع، میقات عمره یكى از میقات‌هاى معروف یا مكانى است كه در حكم میقات مى‌باشد؛ برخلاف عمره قران و افراد كه میقات آن براى كسى كه در حرم است ادنى الحلّ (ادنى الحلّ) و براى كسى كه بیرون حرم سكونت دارد، یكى از میقات‌هاى پنج گانه یا منزلش مى‌باشد.
- محرم به عمره تمتع با مشاهده خانه‌هاى مكه تلبیه را قطع مى‌كند اما محرم به عمره مفرده اگر براى احرام از مكه بیرون رفته باشد، هنگام مشاهده كعبه؛ در غیر این صورت هنگام دخول حرم، تلبیه را قطع مى‌نماید. نسبت به قطع تلبیه در عمره مفرده اقوال دیگرى نیز در مسئله وجود دارد.(تلبیه)
- عمره تمتع طواف نساء ندارد؛ اما عمره قران و افراد بنابر مشهور طواف نساء دارد.
- در تمتع، تقدیم طواف زیارت و سعى بر وقوف به عرفات و مشعر در حال اختیار جایز نیست؛ برخلاف قران و افراد كه بنابر مشهور جایز است.
- براى مفرِد و قارن تأخیر طواف زیارت، سعى و طواف نساء از ایام تشریق و انجام دادن آن‌ها در طول ذی الحجه جایز است؛ برخلاف متمتع كه تأخیر، حرام یا مكروه - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - است.
- بنابر قولى در تمتع پس از احرام به حج، به جا آوردن طواف مستحب حرام است؛ لیكن در دو قسم دیگر به اتفاق فقها جایز است.
- در تمتع، بستن احرام تنها با تلبیه و در حج قران بنابر قول مشهور علاوه بر تلبیه با اشعار و تقلید نیز صحیح است.
- در تمتع، قربانى واجب است و در دو قسم دیگر مستحب.
- براى مُفْرِد عدول به حج تمتع در فرض جواز آن بر وى، جایز است؛ لیكن بر متمتع عدول از حج تمتع به افراد در حال اختیار جایز نیست. در حج قران نه عدول از آن جایز است و نه عدول به آن.[۱۰]
پانویس
- ↑ مستند الشیعة ج11، ص 206-207؛ جواهرالكلام ج18، ص2.
- ↑ جواهرالكلام، ج18، ص 5-10.
- ↑ همان، 3-4؛ العروة الوثقىٰ 4/ 609-610.
- ↑ جواهرالكلام، ج18، ص10.
- ↑ همان، 10-11.
- ↑ همان، ج19، ص251.
- ↑ همان، 257-258.
- ↑ همان، 258-259.
- ↑ همان، ج18، ص 11-18؛ مهذّب‌الاحكام ج12، ص 347-360.
- ↑ جواهرالكلام ج18، ص 74-79؛ مهذّب الاحكام ج12، ص 346-347.
منابع
جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد 3، ص 225
