دعای پنجم صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش سوم)
بی نیازی از دیگران با وجود فضل خدا؛
اللَّهُمَّ إِنَّمَا یکتَفِی الْمُکتَفُونَ بِفَضْلِ قُوَّتِک، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اکفِنَا؛
وَ إِنَّمَا یعْطِی الْمُعْطُونَ مِنْ فَضْلِ جِدَتِک، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعْطِنَا؛
وَ إِنَّمَا یهْتَدِی الْمُهْتَدُونَ بِنُورِ وَجْهِک، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اهْدِنَا.
اللَّهُمَّ إِنَّک مَنْ وَالَیتَ لَمْ یضْرُرْهُ خِذْلَانُ الْخَاذِلِینَ، وَ مَنْ أَعْطَیتَ لَمْ ینْقُصْهُ مَنْعُ الْمَانِعِینَ، وَ مَنْ هَدَیتَ لَمْ یغْوِهِ إِضْلَالُ الْمُضِلِّینَ
فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ امْنَعْنَا بِعِزِّک مِنْ عِبَادِک، وَ أَغْنِنَا عَنْ غَیرِک بِإِرْفَادِک، وَ اسْلُک بِنَا سَبِیلَ الْحَقِّ بِإِرْشَادِک.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
بار خدایا بدون شک بی‌نیازان به فضل قوّت تو بی‌نیازند، پس بر محمد و آلش درود فرست و ما را از هر چه غیر خودت کفایت کن و به حقیقت که بخشندگان از افزونی داده‌های تو می‌بخشند، پس بر محمد و آلش – درود فرست، و از نعمتت بر ما عطا کن، و همانا که - راه‌یافتگان - در پرتو نور ذات تو راه می‌یابند، پس بر محمد و آلش درود فرست و ما را هدایت نمای.
بارالها هر که را تو یاری دهی هیچ خوارکننده‌ای قدرت خوارکردن او را ندارد و هر که را تو ببخشی، هیچ بازدارنده‌ای قدرت کاستن از عطایت به او را ندارد و هر که را تو هدایت فرمایی، گمراه ساختنِ گمراه‌کنندگان، او را از راه به در نبرد.
پس بر محمد و آلش درود فرست و به عزّت خود ما را از شر بندگانت بازدار و به عطایت از غیر خود بی‌نیاز فرمای و به وسیله ارشادت ما را به راه حق ببر.
ترجمه آیتی
بار خدایا، هر که بى نیازى یافته تنها به فضل و قوت تو یافته، پس درود بفرست بر محمد و خاندان او و ما را بى نیاز گردان. بخشندگان چون دست سخا گشایند تنها از فضل انعام تو بخشند، پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و بر ما عطا ببخشاى. هدایت یافتگان تنها به نور وجه تو هدایت یافته اند پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را هدایت فرماى.
خداوندا، آن را که تو یارى کنى به خذلان کس زیان نبیند و آن را که تو بر او ببخشایى به منع کس نقصان نگیرد و آن را که تو راه بنمایى به گمراهى کس از راه نرود.
پس درود بفرست بر محمد و خاندانش و ما را به عزت خویش از آسیب بندگانت در امان دار و به بخشایش خویش از هر کس جز خود، بى نیاز فرماى و به راهنمایى خویش راه ما به حق بگشاى.
ترجمه ارفع
پروردگارا تردیدى نیست آنهایى که به فضل پر توان تو اکتفا کردند از دیگران بى نیاز شدند پس بر محمد و آل او درود فرست و ما را بى نیاز کن و بى تردید اهل جود و کرم از عطا و بخشش توست که مى بخشند، پس بر محمد و آل او درود فرست و بر ما نیز عطا فرما. و تردیدى نیست که هدایتگران از نور وجود توست که دیگران را هدایت مى کنند، پس بر محمد و آل او درود فرست و ما را نیز هدایت فرما.
خداوندا هر که با تو پیوند دوستى داشت، حرکات آنهایى که قصد خوار کردن او را داشتند بى ثمر ماند و هر که را تو عطا فرمودى ممانعت بخیلان نقصانى در عطاى تو وارد نکرد و هر که را تو هدایت فرمودى دعوت به گمراهى گمراه کنندگان به جایى نرسید.
پس بر محمد و آل او درود فرست و ما را به قدرت لایزال خویش از گزند بندگانت دور ساز و به لطف و کرمت ما را از دیگران بى نیاز کن و با راهنمایى هاى خود سلوک در مسیر حق را پیش پایمان بگذار.
ترجمه استادولی
خدایا، اکتفا کنندگان تنها به نیروى فراوان تو اکتفا کنند، پس بر محمد و آل او درود فرست و ما را کفایت نما. و بخشندگان تنها از دارایى بى شمار تو مى بخشند، پس بر محمد و آل او درود فرست و به ما ببخش. و ره یافتگان تنها با نور ذات تو راه مى یابند، پس بر محمد و آل او درود فرست و ما را رهنمایى کن.
خدایا، هر که تو دوست و یاورش باشى بى تفاوتى و یارى نکردن بى تفاوتان به او زیانى نخواهد رساند، و هر که را تو عطا کنى منع کنندگان از او نخواهد کاست، و هر که را تو ره نمایى گمراه کردن گمراه کنندگان منحرف نتواند ساخت.
پس بر محمد و آل او درود فرست، و ما را به عزت خویش از گزند بندگانت باز دار، و به عطاى خود از دیگران بى نیاز گردان، و به رهنمایى خود در راه حق روان ساز.
ترجمه الهی قمشه‌ای
پروردگارا منحصرا آنانکه کفایت (به خیرات و رفع شرور) در عالم یافتند به فضل تو و حول و قوه و توانائى تو یافتند پس درود فرست بر محمد و آل پاکش و ما را هم کفایت فرما و هم اى خدا منحصرا آنانکه اهل عطا و بخشش شدند از فضل و جود تو این بهره یافتند پس درود فرست بر محمد و آل پاکش و ما را هم از عطاى بى حد و حساب (و رحمت نامتناهى) خویش بهره ى کامل عطا فرما و منحصرا آنانکه هدایت یافتند به نور جمال تو یافتند (یعنى کسانى که به راه معرفت و مقامات عالیه ایمان و به مراتب توحید و درجات تسلیم و رضا و رضوان هدایت یافتند و به سعادت نهائى و بهشت ابد نائل شدند همه به واسطه اشراق نور جمال ذات مقدس نور الانوار الهى است و بدون تجلى نور او در قلوب دلى مشتاقانه به راه خدا و طریق انبیاء و اولیاء خدا که راه هدایت و سعادت ابد است نخواهد شتافت و این هدایت ارائه الطریق نیست ایصال به مطلوبست که از رحمت رحیمى و لطف خاص خداست و گرنه هدایت ارائه الطریق که توسط انبیاء و به رحمت رحمانى است به تمام عالم افاضه گردیده است (انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا) پس اى خدا درود فرست بر محمد و آل پاکش و ما را هم به لطف خاص و کرامت مخصوص خویش هدایت فرما (و به مطلوب نهائى که مقام قرب و شهود تو است نائل گردان)
اى خدا هر کس را توئى دوست و یار و یاورش ابدا ضررى از متارکه خلق نبرد (و از خذلان و دورى مردم به او زیانى نخواهد رسید) و کسى را که تو بر او کرم کنى و عطا بخشى منع و حرمان دیگران زیان به دو نرساند و هر که را تو (به نور خود) هدایت کنى اضلال و رهزنى گمراه کنندگان گمراهش نتواند کرد (چون تمام قدرت و نعمت و رحمت عالم بدست لطف و جود و احسان تست)
پس اى خدا درود فرست بر محمد و آل پاکش و ما را به مقام عزت و مناعت خود از (اظهار حاجت به ) بندگانت منع فرما و به کرمت از عطاى غیر خود بى نیاز گردان و ما را به ارشاد و رهنمائى خویش به راه حق و حقیقت (که طریق خاصان و مقربان تست) رهبرى فرما.
ترجمه سجادی
خداوندا به درستى که بى نیازان به فزونى نیروى تو بى نیاز مى شوند پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و ما را بى نیاز گردان. و به درستى که بخشندگان از زیادى عطاى تو مى بخشند پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و به ما عطا فرما. و به درستى که ره یافتگان به وسیله نور ذات تو راه مى یابند پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و ما را هدایت فرما.
خداوندا هر کس را که تو یارى نمودى خوارى خوارکنندگان به او زیان نرساند و هر که را تو عطا فرمودى جلوگیرى کردن منع کنندگان از او نکاست و هر که را تو راهنمایى نمودى گمراهى گمراه کنندگان او را گمراه نکرد.
پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و به عزّت خود ما را از بندگانت حفظ کن و به یارى خود ما را از غیر خود بى نیاز گردان و به راهنمایى خود ما را به راه حق رهسپار ساز.
ترجمه شعرانی
خدایا کارگزاران جهان به نیروى تو کارگزارند پس درود بر محمد و آل او فرست و خود تو کارگزار ما باش، و آنها که عطا مى بخشند از زیادت عطاى تو مى بخشند پس درود بر محمد و آل او فرست و تو خود به ما عطا کن، و آنها که راه حق را یافتند به نور تو یافتند پس درود بر محمد و آل او فرست و ما را تو خود هدایت فرما
خداوندا کسى را که تو دست گیرى خذلان دیگران زیان ندارد و کسى را که تو عطا کنى نومید کردن دیگران چیزى نکاهد و آن را که تو هادى باشى کسى گمراه نتواند کرد
پس بر محمد و آل او درود فرست و ما را به عزت خود از شر مردم حفظ کن و به عطاى خود از دیگران بى نیاز گردان و به ارشاد خود ما را در راه حق بدار.
ترجمه فولادوند
بار الها! هر که بى نیازى یافته به فضل نیروى تو یافته، پس درود بر محمد و خاندان وى، و ما را بى نیاز گردان و همانا دهندگان از سرشارى عطاى تو مى بخشند. درود بر محمد و خاندان وى، پس به ما عطا فرماى و همانا راه یافتگان از پرتو نور ذات تو راه مى یابند، و درود بر محمد و خاندان وى، و ما را هدایت کن.
بار خدایا! آن کس را که تو یارى دهى خوار گردانیدن خوارکنندگان وى را زیانى نرساند و آن کس را که تو دهش فرمایى منع امساک کنندگان از وى نکاهد و هر کس را که تو راه نمایى گمراه گرى گمراه سازندگان از راه به در نبرد.
درود بر محمد و خاندان وى، و ما را از گزند بندگانت بازدار و با دهش خویش از جز خود بى نیاز فرماى و در پرتو ارشاد خویش ما را به راه حق راه نمایى کن.
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا جز این نیست که بى نیازان به فضل قوه ى تو (از غیر تو) بى نیازاند، پس بر محمد و آل او درود فرست، و ما را بى نیاز گردان، و بخشندگان از زیادى عطا و بخشش تو مى بخشند، پس بر محمد و آل او درود فرست، و (از خوان نعمت خود) به ما عطا فرما، و راه یافتگان با نور هدایت و رستگارى تو راه مى یابند، پس بر محمد و آل او درود فرست، و ما را (به آنچه خیر ما در آن است) راهنمائى نما
بار خدایا هر که را تو یارى کردى خوارى خوارکنندگان به او زیان نرساند، و هر که را تو عطا فرمودى جلوگیرى منع کنندگان از او نمى کاهد، و هر که را تو راهنمائى نمودى گمراهى گمراه کنندگان او را از راه نبرد
پس بر محمد و آل او درود فرست، و ما را به قدرت و توانائى خود از (زیان) بندگانت دور ساز، و به بخشش خود از دیگرى بى نیاز گردان، و به راهنمائى خود به راه حق ببر.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«اَللَّهُمَّ إِنَّمَا یکتَفِی الْمُکتَفُونَ بِفَضْلِ قُوَّتِک، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ، وَ اکفِنَا. وَ إِنَّمَا یعْطِی الْمُعْطُونَ مِنْ فَضْلِ جِدَتِک، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ، وَ أَعْطِنَا. وَ إِنَّمَا یهْتَدِی الْمُهْتَدُونَ بِنُورِ وَجْهِک، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ اهْدِنَا»:
الهى آنان که به فضل قوّت تو اکتفا کرده و دل خوش نموده اند از غیر تو بى نیازند، پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و ما را بى نیاز گردان. الهى بخشندگان از زیادى عطا و بخشش تو مى بخشند، چرا که از خود چیزى ندارند، پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و از خوان نعمت بى نهایت خود به ما عطا کن. خداوندا راه یافتگان، به نور وجه تو که انبیا و ائمه علیهم السّلام اند راه مى یابند، پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و به آنچه خیر دنیا و آخرت ما در آن است ما را هدایت فرما.
هر آن نصیبه که پیش از وجود ننهادست *** هر آن که در طلبش سعى مى کند باد است
کلید گنج اقالیم در خزانه اوست *** کسى به قوّت بازوى خویش نگشاد است
سر قبول بباید نهاد و گردن طَوع *** که هر چه حاکم کند نه بیداد است
به چشم طایفه اى کج همى نماید نقش *** گمان برند که نقّاش آن نه استاد است
اگر تو دیده ورى نیک و بد ز حق بینى *** دو بینى از قِبَل چشم اَحوَل افتاد است
هر آن که زرع و نخیل آفرید و روزى داد *** ملخ به خوردن روزى هم او فرستاد است
چو نیک درنگرى آن که مى کند فریاد *** ز دست خوى بد خویشتن به فریاد است
تو پاک باش و مدار اى برادر از کس باک *** به یاد دار که این پندم از پدر یاد است
اگر به پاى بپویى و گر بسر بروى *** مقسّمت ندهد روزیى که ننهاد است
خداى راست بزرگىّ و ملک بى انباز *** به دیگران که تو بینى به عاریت داد است
گر اهل معرفتى دل در آخرت بندى *** نه در خرابه دنیا که محنت آباد است
به خاک بر مرو اى آدمى به نخوت و ناز *** که خاک پاى تو هم چون تو آدمیزاد است
جهان بر آب نهاد است و عاقلان دانند *** که روى آب نه جاى قرار و بنیاد است
رضا به حکم قضا اختیار کن سعدى *** که هر که بنده حق شد ز خلق آزاد است
«اَللَّهُمَّ إِنَّک مَنْ وَاَلَیتَ لَمْ یضْرُرْهُ خِذْلاَنُ الْخَاذِلِینَ، وَ مَنْ أَعْطَیتَ لَمْ ینْقُصْهُ مَنْعُ الْمَانِعِینَ، وَ مَنْ هَدَیتَ لَمْ یغْوِهِ إِضْلاَلُ الْمُضِلِّینَ. فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ، امْنَعْنَا بِعِزِّک مِنْ عِبَادِک، وَ أَغْنِنَا عَنْ غَیرِک بِإِرْفَادِک، وَ اسْلُک بِنَا سَبِیلَ الْحَقِّ بِإِرْشَادِک»:
"خداوندا، کسى که یاریش کردى یارى نرساندن کسانى که دست از یارى او کشیدند به او زیان نرساند، و هر که را تو عطا فرمودى منع منع کنندگان از او نکاست، و هر کس را تو هدایت فرمودى گمراهى گمراه کنندگان او را منحرف ننمود. پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و ما را به قدرت و توانائى خود از زیان بندگانت دور کن، و به بخششت ما را از غیر خود بى نیاز ساز، و به هدایت خود به راه حق ببر.
نور خدا خاموش نمى شود
راستى عجیب است، در اعصار و قرون، بى خبران از حق و حقیقت، با تهمت و افترا و تکذیب و تصدیق ناحق، و با حبس و تبعید و ایجاد زجر و مشقّت، و با یورش و حمله با کوه اسلحه براى خاموش کردن چراغ نبوّت و امامت بپا خاستند و در این راه از هیچ برنامه اى دریغ ننمودند، ولى خذلان آن خاذلان نه اینکه کارى از پیش نبرد بلکه به عنایت و لطف حق و یارى و نصرت حضرت ربّ العزّه نور انبیا و ائمّه و اولیاء پرفروغ تر شد تا جائى که به فرموده قرآن مجید، عاقبت تمام اهل زمین را در سایه نفوذ و سیطره خود قرار خواهد داد و بساط ظلم و بیدادگرى را بر خواهد چید.
«یرِیدُونَ أَن یطْفِئُوا نُورَ اللّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَیأْبَى اللّهُ إِلاَّ أَن یتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ کرِهَ الْکافِرُونَ»:(۱)
کافران مى خواهند نور خدا را به دم تیره و گفتار جاهلانه خود خاموش کنند و خدا نگذارد بلکه نور خود را در منتهاى ظهور و حدّ اعلاى کمال برساند هر چند کافران مخالف و ناراضى باشند.
این نور به صورت حکومت شایستگان، تمام روى زمین را خواهد گرفت چنانکه قرآن مجید مى فرماید:
«وَلَقَدْ کتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ»:(۲)
و ما بعد از ذکر (تورات) در زبور داود نوشتیم که البته بندگان صالحم زمین را وارث و متصرف خواهند شد.
آرى هر کس را حضرت ربّ به نعمت ظاهر و باطن آراست و از عطا و لطفش وى را بهره مند ساخت، منع منع کنندگان از او نکاست که:
اگر تیغ عالم بجنبد ز جاى *** نبرّد رگى گر نخواهد خداى
و به فرموده حکیم طوس:
خدا کشتى آنجا که خواهد برد *** اگر ناخدا جامه بر تن درد
چون نور هدایت حضرت حق به قلبى بتابد و سلسله و زنجیر طاعت دوست بر گردن کسى افتد و دل به مشاهده حضرت جمال نایل آید و آتش عشق حضرت جانان در باطن مشتعل شود، اغواى اغواگران و اضلال گمراهان همچون نَفَس مگسى است که بخواهد خورشید را خاموش کند! مسأله شرح سلامت قلب، شکر نعمت و عبادت زبان در دعاهاى بعد به خواست حق خواهد آمد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- توبه، ۳۲.
۲- انبیاء، ۱۰۵.
عارف شوریده، حکیم عاشق، فیض صادق مى فرماید:
اى سر هر سرورى در پاى تو *** خوبى هر خوبى از بالاى تو
شود خراب چشم مستت ملک جان *** اى جهانى مست از صهباى تو
بر سر یکدیگر افتادست دل *** خسته مژگان بى پرواى تو
هر دو عالم را به یک جو کى خرد *** عاشق شوریده شیداى تو
جاى هیهات تو کى دارد سرم *** اى دو عالم یک هى از هیهات تو
از خودم دارم تهى وز خویش پر *** پاى تا سر عشق سر تا پاى تو
همّتى تا سر در این سودا نهم *** اى سرم سودائى و سوداى تو
هر چه فرمائى به جان فرمان برم *** اى من از جان بنده و مولاى تو
فیض را خاموش کن زین گفتگو *** ظرف را کو وسعت دریاى تو
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم انما یکتفى المکتفون بفضل قوتک، فصل على محمد و آله و اکفنا».
بارخدایا، (جز این نیست) که کفایت نمى توانند کرد کفایت کنندگان مگر به فضل قدرت تو، پس رحمت کن بر محمد و آل او و کفایت حال ما بکن.
«و انما یعطى المعطون من فضل جدتک، فصل على محمد و آله و اعطنا».
«یعطى» هم به بناى فاعل و هم به بناى مفعول روایت شده. و همچنین «معطون» به ضم طا و فتح طا- روایت شده بر آنکه اسم فاعل یا اسم مفعول بوده باشد.
و الجده- بتخفیف الدال-: مصدر وجد یجد. و فى اسماء الله تعالى: الواجد، و هو الغنى الذى لا یفتقر.
(یعنى:) و جز این نیست که عطا نمى کنند بخشندگان- یا: بخشیده نشده اند بخشیده شدگان- مگر از فضل عطیه ى تو، پس رحمت کن بر محمد و آل او و عطا و بخشش نماى ما را.
«انما یهتدى المهتدون بنور وجهک، فصل على محمد و آله و اهدنا».
یعنى: جز این نیست که راه راست نیافته اند راه راست گرفتگان مگر به روشنایى ذات مقدس تو- چه، او هادى گمراهان است- پس رحمت فرست بر محمد و آل او و هدایت کن ما را. یعنى ثابت ساز ما را بر هدایت.
«اللهم انک من والیت، لم یضرره خذلان الحاذلین».
موالات ضد معادات است. و خذله خذلانا، اذا ترک عونه و نصرته.
(یعنى:) بارخدایا، به درستى که هر آن کس که تو او را دوست دارى و نصرت دهى، زیان نرساند او را فروگذاشتن فروگذارندگان. یعنى ترک نصرت و مددکارى ایشان ضرر به او نرساند.
«و من اعطیت، لم ینقصه منع المانعین».
نقص الشىء- من باب نصر- نقصانا و نقصه غیره. یتعدى و یلزم. قال بعض اللغویین: النقص مصدر المتعدى. و النقصان مصدر اللازم. و المتعدى یتعدى الى مفعولین. یقول: نقصه حقه. قال الله تعالى: (ثم لم ینقصوکم شیئا). و اما قولک: نقص المال درهما، فدرهما تمییز.
یعنى: و هر آن کس که تو او را عطا کرده اى، کم و کاست نمى کند او را بازداشتن بازدارندگان.
و عاید در «اعطیت» که مفعول است محذوف است. اى: من اعطیته.
«و من هدیت، لم یغوه اضلال المضلین، فصل على محمد و آله».
و «لم یغوه» بفتح الیاء على انه متعد. قال فى القاموس: و غواه غیره و اغواه و غواه.
(یعنى:) و هر آن کس که تو او را راه نمودى، گمراه نسازد او را گمراه ساختن گمراه سازندگان. پس رحمت فرست بر محمد و آل او.
«و امنعنا بعزک من عبادک».
اى: اجعلنا منیعا عزیزا من بین عبادک.
یعنى: بگردان ما را منیع و عزیز به عزت خود از میان بندگان خود.
«و اغننا عن غیرک بارفادک».
الارفاد: الاعطاء.
(یعنى:) و غنى و بى نیاز گردان ما را از غیر خود به بخشش و اعطاى خود.
«و اسلک بنا سبیل الحق بارشادک. اللهم صل على محمد و آله».
و روان ساز ما را به راه حق، به راه نمودن خود. بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او.
شرح صحیفه (مدرسی)
جده: به تخفیف به معنى عطیه و توانگرى و باران عام هر سه فعل معلوم است نه مجهول فعل دویم از باب افعال است و غرض از حصر به کلمه ى انما معلوم است یعنى اى خدا این است و غیر از این نیست که نگهدارى مى کند نگهدارنده شدگان به فضل قوت تو پس رحمت بفرست بر محمد و آل او نگهدار تو ما را، این است و غیر از این نیست که بخشش مى کنند بخشش دارندگان، از فضل و توانگرى تو، پس رحمت بفرست بر محمد و آل او و راه بنما تو ما را غرض آن است که هر چه از خیرات و خوبى واقع شود از انسان به واسطه ى وجود تو است کسى که جناب تو از براى او در باز نمودى دیگرى نتواند بندد.
موالات: یارى نمودن.
خذلان: ترک اعانت و یارى نمودن.
الرفد: عطاء و مونه،
عز: قوه و قدرت.
غوى: گمراه شدن.
یعنى: اى خدا به درستى که تو کسى را که یارى نمودى ضرر نمى رساند او را ترک یارى کنندگان، کسى که عطا نمودى تو کم نمى کند او را منع منع کنندگان، و کسى را که هدایت نمودى تو گمراه نمى کند او را گمراه کنندگان، پس رحمت فرست بر محمد و آل او و منع کن تو ما را به قوت خود از بندگانت، بى نیاز کن تو ما را از غیر خود به دادن تو، داخل کن به ما راه حق را به راه نمائى خود.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
در سومین فراز خواسته هاى خود را شبیه فراز اول مطرح مى کند زیرا در فراز نخست پس از ذکر صفات خداوند درخواست درود بر محمد و آل و خواسته اى همسان با آن ذکر مى کرد. در فراز دوم، اول درود بر محمد و آل و آنگاه خواسته ها را یادآور مى شد، اما در این فراز، نخست اعتراف مى کند که هر کس هر چه دارد از تو دارد آنگاه درخواست درود بر محمد و آل، سپس خواسته ى دیگرش را. در جمله ى اول مى گوید: (بار خداوندا بى نیازان، با فضل و قوت تو به بى نیازى رسیده اند بنابراین بر محمد و آلش درود فرست و ما را بى نیاز فرما) (اللهم انما یکتفى المکتفون بفضل قوتک فضل على محمد و آله و اکفنا).
و در جمله ى دوم مى گوید: (هر کس هر چه عطا مى کند و مى بخشد از فضل دارائى توست پس بر محمد و آلش درود فرست و به ما هم عطا فرما) (و انما یعطى المعطون من فضل جدتک، فصل على محمد و آله و اعطنا).
و در سومین جمله عرض مى کند: (هر کس هدایت یافته به نور وجه تو هدایت شده بنابراین بر محمد و آلش درود فرست و ما را هدایت فرما) (و انما یهتدى المهتدون بنور وجهک، فصل على محمد و آله و اهدنا).
پس از این خواسته ها به این نکته اشاره مى کند که هر کس خداوند یار و پشتیبانش باشد و به او ببخشد، هدایتش کند زیانى نمى بیند:
مى گوید: بار خداوندا هر کس را که تو سرپرستى کنى دیگران هر چه در خوارى او بکوشند به او زیان نرسیده است (اللهم انک من والیت لم یضرره خذلان الخاذلین).
(و کسى را که تو عطا کنى هر چند دیگران از او منع کنند، نقصان و کاهشى بر او وارد نشده (و من اعطیت لم ینقصه منع المانعین).
(و کسى را که تو هدایت کنى، گمراه سازى گمراهان او را اغوا نکرده است) (و من هدیت لم یغوه اضلال المضلین).
بنابراین بر محمد و آلش درود فرست و ما را با عزت و قدرتت از شر بندگانت بازدار و با بخشش و لطفت از دیگران بى نیاز فرما و با ارشاد و راهنمائى خود ما را به راه حق رهسپار ساز) (فصل على محمد و آله و امنعنا بعزک، من عبادک، و اغننا عن غیرک بارفادک، و اسلک بنا سبیل الحق بارشادک).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۲، ص:۱۶۵-۱۶۰
«اللّهُمَّ إِنّما یکتَفی المُکتَفُونَ بِفَضْلِ قُوَّتِک، فَصَلِّ على مُحمّدٍ وَ آلِهِ وَ اکفِنا».
انما: للحصر اى: لا یکتفى المکتفون الا بفضل قوتک.
و الفضل: هنا بمعنى الزیاده، یقال: فضل فضلا من باب قتل اى: زاد.
و القوه: تطلق على کمال القدره و على شده الممانعه و الدفع و یقابلها الضعف.
و لما کان سبحانه مستند جمیع الموجودات و المفیض على کل قابل ما یستعد له و یستحقه کان هو المعطى لکل مکتف کماله و قوته، فصح ان کل مکتف انما یکتفى بسبب قوته الزائده على کل قوه بالمعنیین المذکورین لها.
و روى ان الحسن قال: و اعجبا لنبى الله لوط اذ قال: «لو ان لى بکم قوه او آوى الى رکن شدید» اتراه اراد رکنا اشد من الله تعالى.
المعطون: جمع معطى: اسم فاعل من اعطى یعطى اعطاء و الاصل: المعطیون بکسر الطاء و ضم الیاء، حذفت ضمه الیاء للاستثقال ثم حذفت الیاء لالتقاء الساکنین، و حذفت الکسره التى کانت قبل الیاء لئلا یلزم قلب الواو یاء لوقوعها ساکنه اثر کسره، ثم عوض من الکسره الضمه لمناسبه الواو. و ان شئت قلت: استثقلت الضمه على الیاء فنقلت منها الى ما قبلها بعد سلب حرکه ما قبلها ثم حذفت الیاء لالتقاء الساکنین، و قس على ذلک کل اسم منقوص یجمع جمع المذکر السالم.
و الجده: بکسر الجیم و فتح الدال المهماه مخففه کهبه الغنى.
قال ابن الاثیر: «فى اسمائه تعالى الواجد هو الغنى الذى لا یفتقر، و قد وجد یجد جده: اى استغنى غنى لا فقر بعده» انتهى.
و اصلها: وجد بالواو حذفت الواو و عوض منها الهاء کما فى عده وهیه و صله. و انما حصر اعطاء المعطین فى کونه فضل جدته لما علمت انه تعالى مستند جمیع الموجودات، و کل ممکن فهو مفتقر فى طرفیه، منته فى سلسله الحاجه الیه، فکل معط غیره مجاز لا حقیقه.
النور: هو ما تنکشف به الاشیاء، و یظهر وجودها عند الحس، و هو اما جسم کما ذهب الیه جماعه من المحققین، او عرض کما قیل. و على التقدیرین فلیس هو المراد هنا، بل المراد: اما الهدایه او العلم على سبیل الاستعاره و تشبیه المحسوس بالمعقول لجامع عقلى و هو الایصال الى المطلوب.
و فى کلام امیرالمومنین علیه السلام: «و مضیت بنور الله حین وقفوا» قال شارحو کلامه اى: کان سلوکى لسبیل الحق على وفق العلم و هو نور الله الذى لا یضل من اهتدى به انتهى.
و الوجه: بمعنى الذات. و المعنى: لا یهتدى المهتدون الا بهدایتک او بعلمک کما قال سبحانه: «قل ان الهدى هدى الله» و قال سبحانه: «من یهدى الله فهو المهتدى».
و فى الحدیث القدسى: «یا عبادى کلکم ضال الا من هدیته، فاستهدونى اهدکم».
والاه ولاء و مولاه: نصره. قال الفیومى فى المصباح: الولاء: النصره لکن خص فى الشرع بولاء العتق. و یقال: والاه ایضا بمعنى تابعه.
و قال الفارابى فى دیوان الادب: «و الموالاه نقیض المعادات».
و الخذلان بالکسر: اسم من خذله یخذله من باب قتل اى: ترک نصره و اعانته و تاخر عنه، و مفعول «والیت» محذوف اى: والیته، و حذف المفعول یکثر عائدا على الموصول نحو: «و من یهد الله فما له من مضل» اى: یهده. و نحو: «اهذا الذى بعث الله رسولا» اى، بعثه.
و المعنى: ان من تنصره لا یبال بمن تاخر عنه و ترک نصره و لم یعنه، و هذا یستلزم تمام قدره الله جل شانه و کمال سلطانه تعالى لان امره و قضاءه واقع لا محاله اذ کان ما علم وجوده فلا بد من وجوده سواء کان مکروها للخلق او محبوبا لهم کما قال الله تعالى: «و یابى الله الا ان یتم نوره و لو کره الکافرون» «و ان یمسسک الله بضر فلا کاشف له الا هو و ان یمسسک بخیر فهو على کل شىء قدیر».
اى: من اعطیته کما مر.
و نقص: یاتى لازما و متعدیا فیقال: نقص الشىء من باب قتل نقصا و نقصانا بالضم اى: ذهب منه شىء بعد تمامه، و نقصه اى: اذهبت منه شیئا، هذه اللغه الفصیحه و بها جاء القرآن فى قوله تعالى: «ننقصها من اطرافها». و فى لغه ضعیفه یتعدى بالهمزه و التضعیف و لم یات فى کلام فصیح. و یتعدى ایضا الى مفعولین فیقال: نقصت زیدا حقه.
و منعه یمنعه بفتح النونین منعا: ضد اعطاه. و المعنى: ان من جدت علیه و انلته فضلک لم ینقص من حظه حرمان غیرک له اذ لا مانع لما اعطیت و لا معطى لما منعت.
غوى یغوى غیا من باب ضرب، و اغواه: غیره. و الاسم: الغوایه بالفتح اى: من هدیته لم یضله مضل یصرفه عن مقصده، او یصیبه بسوء یخل بسلوکه اذ لا راد لفضله و لا معارض لارادته سبحانه کما قال تعالى: «و من یهد الله فما له من مضل الیس الله بعزیز ذى انتقام»، اى: الیس هو بغالب لا یغالب، منیع لا یمانع و لا ینازع.
«الفاء»: فصیحه، اى: اذا ثبت انک من والیت لم یضرره خذلان الخاذلین، و هذا الوصف یقتضى انک لعزک تمنع من تشاء من کل احد، و لا یمنع منک احد، فامنعنا بعزک من عبادک. و المنع و ان کان فى الاصل تحجیر الشىء الا انه یستعمل بمعنى الحمایه.
قال الزمخشرى فى الاساس: «و من المجاز فلان یمنع الجار: یحمینه من ان یضام».
و العز و العزه: الامتناع و الشده و الغلبه، و رجل عزیز: منیع لا یغلب و لا یقهر.
اى: احمنا بغلبتک و شدتک من عبادک الذین یریدون بنا سوءا.
و الباء فى «بعزک»: للسببیه، و یحتمل ان تکون للاستعانه.
و اغرب من قال ان المعنى: امنعنا بافاضه عز منک نستغنى به عن الالتجاء بعبادک.
الارفاد: الاعطاء و الاعانه، یقال: ارفده و رفده کضربه بالهمزه و بدونها بمعنى.
قال الجوهرى: الرفد بالکسر: العطاء و الصله، و الرفد بالفتح: المصدر، تقول: رفدته ارفده اى: اعطیته، و کذلک اذا اعنته. و الارفاد: الاعطاء و الاعانه انتهى.
و قال الزمخشرى فى الاساس: رفد فلانا و ارفده: اعانه بعطاء او قول او غیر ذلک.
و هذه الفقره مرتبه على قوله علیه السلام: «و من اعطیت لم ینقصه منع المانعین» اى: اذا کان الامر هکذا فاغننا عن غیرک باعطائک لانها معطوفه على مدخول الفاء الفصیحه.
و مما یناسب ایراده هنا من الحکایات ما حکى عن بعضهم قال: کنت جالسا فى جماعه، فوقف علینا سائل و سال شیئا، فلم یعطه احد شیئا، فبکى ذلک الرجل بکاء شدیدا، فرق له قلبى فقلت له: تعال حتى اعطیک شیئا. فقال: انى لم ابک لما توهمت ولکنى تذکرت ذل من یفتقر الى رحمه الله کیف یکون حاله! فلما کان بعد ایام اذا نحن بانسان علیه ثیاب حسنه فوقف علینا و قال: اتعرفونى؟ فقلنا: و لا ننکرک فمن انت؟ قال: انا السائل الذى رددتموه ذلک الیوم رجعت بمسالتى الى ربى فوهب لى انعاما و اغنانى عن غیره.
سلکت الطریق سلوکا، من باب قعد: ذهبت فیه، یتعدى بنفسه، و بالباء ایضا، و هو الاکثر استعمالا، فیقال: سلکت زیدا الطریق، و سلکت به الطریق.
و السبیل: الطریق، یذکر و یونث.
و الارشاد: خلاف الاضلال، و منه الحدیث: «و ارشاد الضال» اى: هدایته الطریق و تعریفه.
و هذه الفقره مرتبه على قوله علیه السلام: «و من هدیت لم یغوه اضلال المضلین» اى: اذا کان من شانک ذلک فاجعلنا ممن یسلک طریق الحق بهدایتک و تعریفک.
و المراد ب«سبیل الحق»: الطریق الموصله الیه تعالى، و هى التى تطابقت على الهدایه الیها السنه الرسل و الانبیاء.
