قرض الحسنه

قرض الحسنه اصطلاحاً بین مردم به وام گرفتن معروف است و برای آن کارمزد نباید پرداخت کنند و آن را از مصادیق دینی می‌دانند. در اصطلاح فقها، قرض آن است که مالی به دیگری تملیک شود به طوری که او نیز ضامن بازپرداخت عین یا مثل یا قیمت آن چیز گردد.

مفهوم قرض الحسنه

تعبیر قرض الحسنه از دو قسمت ترکیب شده است:

1. قرض: به معنای بریدن و قطع کردن است و مالی را که به دیگری داده می‌شود به شرط بازگرداندن (عین یا بدل آن) قرض می‌خوانند؛ گویا قرض دهنده، آن مال را از بقیه احوالش بریده است.
2. الحسنه: در قرآن کریم، واژه «حسن» صفت قرض الحسنه قرار گرفته است؛ حسن یعنی زیبا و نیکو و قرض نیکو آن است که از مال حلال باشد و آن را با منّت گذاردن و اذیّت، ضایع نکند.

قرض الحسنه در فرهنگ و اصطلاح قرآنی، معنایی جامع دارد که شامل قرض الحسنة فقهی نیز می‌شود زیرا از منظر قرآن کریم هر کار خیری که انسان برای خدا انجام دهد، قرض الحسنه برای اوست؛ خواه عبادت اصطلاحی باشد مانند نماز و روزه یا انفاق مالی یا کارهای خدماتی و عام المنفعه باشد: مانند مسجد و مدرسه سازی یا جبهه رفتن و جهاد در راه خدا.

قرض باید با نیت پاک و خلوص و برای نزدیکی به خدا باشد. از این رو در قرآن در کنار نماز و زکات آمده است: «وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا...». همچنین قرض باید بدون نفع و سود باشد زیرا در این صورت ربوی بوده و حرام خواهد بود.

جایگاه قرض الحسنه در قرآن

قرض الحسنه در مکتب اسلام جایگاهی مخصوص دارد و تاکید اسلام برای کمک به فقرا و مستمندان به معنی پذیرفتن فقر نیست بلکه تلاشی برای برکندن فقر از زندگی بشری است. در شأن و مقام قرض‌الحسنه که از تعالیم دینی برخاسته، آیات بسیاری آمده است که به بعضی از آنها اشاره می‌شود: «کیست که به خدا «قرض الحسنه‌ای» دهد (و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند) تا آن را برای او چندین برابر کند؟ و خداوند است که (روزی بندگان را) محدود یا گسترده می‌سازد؛ (و انفاق هرگز باعث کمبود روزی آنها نمی‌شود) و به سوی او بازگردانده می‌شوید (و پاداش خود را خواهید گرفت)». با توجه به آیه دو نکته قابل ذکر است:

• الف) خداوند متعال مالی را که مؤمنین در راه او خرج کنند قرض گرفتن خودش نامیده است.
• ب) مفهوم چند برابر شدن در نزد خداوند، عددی است که از شمارش بیرون است و انتها ندارد.

در آیه دیگری چنین فرموده است: «کیست که به خدا وام نیکو دهد (و از اموالی که به او ارزانی داشته انفاق کند) تا خداوند آن را برای او چندین برابر کند؟ و برای او پاداش پرارزشی است». این آیه از لحن ویژه‌ای برخوردار است. خداوند، خود را آنچنان به بندگان نزدیک کرده است که به اینصورت با یک لحن دلسوزانه از آنان طلب قرض می‌کند.

قرض الحسنه از آنجا که امر کریمانه‌ای است، لذا دارای «اجر کریم» نیز می‌باشد. عبارت «من ذاالذی» در قرآن بسیار محدود است که دو مورد آن مربوط به قرض الحسنه می‌باشد و این نشانه اهمیت آن است. آیات زیاد دیگری از قبیل آیه ۱۸ سوره حدید و آیه ۱۷ سوره تغابن به این امر مهم اشاره دارد.

خدای تعالی انفاق و هزینه‌هایی را که مؤمنین در راه او خرج می‌کنند قرض گرفتن خودش نامیده و این به خاطر سه چیز است: می‌خواهد مؤمنان را بر این کار تشویق کند. و اینکه چنین انفاقی برای کسب رضایت خداست. و دیگر اینکه خدای سبحان بزودی عوض آن را چند برابر به صاحبانش برمی‌گرداند، علاوه بر آن اجر کریم هم می‌دهد، اجر کریم اجری است که در نوع خودش پسندیده‌ترین باشد و اجر اخروی همین طور است چون فوق تصوّر انسان است.

سرّ تعبیر از هر کار خیرخواهانه به قرض الحسنه در قرآن، محفوظ بودن عین و اصل مال نزد خداست؛ یعنی همانگونه که در قرض و وام، مال از بین نمی‌رود و بازمی‌گردد، در این گونه امور نیز هر چه در راه خدا هزینه شود، بازمی‌گردد. و بلکه چندین برابر آن را به عنوان پاداش دریافت می‌کنید.

قرض الحسنه در روایات

• قرض دادن از ثمرات سخاوت و فضل است و ثواب آن بی‌نهایت است. حضرت امام محمدباقر علیه السلام فرمود: «هر که به مردی قرض دهد تا زمانی که قدرت بر اداء آن داشته باشد، مال او در زکات است و خود او با ملائکه در نماز است تا آن را بگیرد».
• و در حدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام مروی است که بر در بهشت چنین نوشته شده است: «ثواب صدقه را ده مقابل می‌دهند و ثواب قرض را هیجده مقابل».
• در حدیثی دیگر فرموده است: «هر مؤمنی که به مؤمنی از برای خدا قرض دهد در هر آنی ثواب صدقه را دارد تا مال به او برسد». سرّ مطلب در این است که در هر آنی می‌تواند آن را مطالبه کند و چون مطالبه نکند ثواب صدقه دارد. البته مراد از قرضی که ثواب آن رسیده است، قرض الحسنه‌ای است که از برای خدا باشد اما قرضی که به واسطه آن نفع دنیوی به صاحب مال می‌رسد و غرض او نفع بردن است، ثوابی ندارد.
• در حدیثی آمده است: مؤمنی نیست که به مومن دیگری قرض دهد و ثواب آن را از خدای تعالی بخواهد مگر آن که خداوند اجر آن را برای او به حساب صدقه بگذارد تا آن مال به وی بازگردد؛ (یعنی پیوسته ثواب صدقه دادن دارد.)
• در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند: «کسی که به برادر خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده هم‌وزن کوه احد و کوه رضوان و کوه سینا، حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا کند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.
• رسول خدا صلی الله علیه و آله پیوسته بر رعایت بدهکاران تنگدست تأکید می‌کردند. و مسلمانان را از دچار شدن به نفرین بدهکار تنگدست برحذر می‌داشتند. ایشان می‌فرمودند: «هر که به تنگدستی مهلت دهد خداوند در روزی که هیچ سایه‌ای جز سایه او نیست، وی را در سایه خود درآورد».
• همچنین فرمودند: «هر کس به مؤمنی قرض دهد و برای پس گرفتن آن صبر کند تا دستش باز شود مال او زکات محسوب می‌شود و در نماز با فرشتگان است تا این که قرضش به او برگردانده شود».

آثار قرض الحسنه

• پاداش چند برابر: «مَن ذَاالَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أضعافا کثیرة...». واژه «کثیرة» صفت کلمه «اضعافاً = چند برابر» است و نشان می‌دهد که پاداش انفاق مضاعف و چندین برابر است».
• از بین رفتن گناهان: «وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُکفِّرَنَّ عَنْکمْ سَیئَاتِکمْ...».
• آمرزش و تشکر خداوند: «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا یضَاعِفْهُ لَکمْ وَیغْفِرْ لَکمْ وَاللَّهُ شَکورٌ حَلِیمٌ».
• پاداش پرارزش: «إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا یضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ کرِیمٌ».
• و سخن گوهربار امام علی علیه السلام درباره قرض الحسنه به خدا چنین است: «مقداری از اموالتان را در راه دین بدهید و پیشاپیش بفرستید تا به خدا قرض داده باشید و برایتان بماند و اگر اصلاً ندهید، فریضه‌هایی بر عهده شما مانده است که آن را ترک کرده‌اید».

منابع

• زینب برجی نژاد، قرض الحسنه، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 4 شهریور 1392.