جنگ های فجار در تاریخ عرب

عرب جاهلى،تمام سال را با جنگ و غارت بسر مى‌برد،و ادامه اين وضع زندگى آنان را مختل مى‌ساخت.از اين جهت،فقط در ظرف سال،در چهار ماه(رجب،ذى القعده ذى الحجه، محرم)جنگ را تحريم مى‌كردند،تا در اين مدت بازارهاى تجارتى خود را باز كنند،و به كار و كسب بپردازند.ولى در طول تاريخ عرب،چهار بار اين سد شكسته شد و بعضى از قبائل عرب،به جان يكديگر افتادند،و چون اين جنگها در ماههاى حرام اتفاق افتاد،نام آنها را جنگ‌«فجار»نهادند.

تاریخ وقوع جنگ فجار

جنگ­های فجار که به فاصله بیست سال بعد از عام­ الفیل، به وقوع پیوست­ از جنگ­های معروف عرب جاهلی، به شمار می­آمد به گونه­ای که عده­ای از اعراب آن را مبدأ تاریخ خود قرار دادند و شعرای جاهلی اشعار بسیاری درباره آن سروده­اند.

واژه فجار در لغت

فجار، بر وزن قتال یا مقاتله بوده و از آنجا که مصدر فعال یا مفاعله بر کاری طرفینی دلالت دارد کلمه فجار به معنی مبادله فجور خواهد بود یعنی هر دو طرف درگیر در این نبرد، در کار مبادله فجور و تباهی با یکدیگر همدست بودند و آن تباهی آن بود که به جنگ در ماه­های حرام مشغول شدند.

علل وقوع جنگ فجار

عرب جاهلي، تمام سال را با جنگ و غارت بسر مي برد، و ادامه اين وضع زندگي آنان را مختل مي ساخت. از اين جهت، فقط در ظرف سال، در چهار ماه (رجب، ذی القعده، ذی الحجه، محرم) جنگ را تحريم مي کردند، تا در اين مدت بازارهاي تجارتي خود را باز کنند، و به کار و کسب بپردازند.

روي اين تصميم، در طول اين چهار ماه، بازارهاي «عکاظ »، «مجنة »، «ذي المجاز»، شاهد اجتماعات شگفت انگيزي بود، و دوست و دشمن، کنار يکديگر به داد و ستد و ابراز تفاخر مي پرداختند. سرايندگان بزرگ عرب، سروده هاي خود را در ميان آن محافل مي خواندند. خطيبان معروف، سخنراني مي نمودند. يهوديان و مسيحيان و بت پرستان، با کمال اطمينان از گزند دشمن، عقائد خود را به جهان عرب عرضه مي داشتند.

ولي در طول تاريخ عرب، چهار بار اين سد شکسته شد و بعضي از قبائل عرب، به جان يکديگر افتادند، و چون اين جنگ ها در ماههاي حرام اتفاق افتاد، نام آن ها را جنگ «فجار» نهادند.

فجار نخست

طرفين درگير در اين جنگ، قبيله «کنانه» و «هوازن» بودند و علت جنگ را چنين مي نويسند که: مردي، به نام بدر بن معشر، در بازار «عکاظ »، براي خود جايگاهي ترتيب داده بود، و هر روز بر مردم مفاخر خود را بيان مي کرد. روزي شمشيري بدست گرفته گفت: مردم، من گرامي ترين مردم هستم، و هر کس گفتار مرا نپذيرد، بايد با اين شمشير کشته شود. در اين هنگام مردي برخاست، شمشيري بر پاي او زد و پاي او را قطع نمود. از اين جهت، طائفه دو طرف بهم ريختند، ولي بدون اين که کسي کشته شود از هم دست برداشتند.

فجار دوم

سبب جنگ اين بود که زن زيبائي، از طائفه «بني عامر»، توجه جوان چشم چراني را به خود جلب کرد. آن جوان، از او درخواست کرد که: صورت خود را باز کند. آن زن اباء نمود، جوان هوس باز پشت سر او نشست و دامن هاي دراز زن را با خار به هم دوخت، به طوري که موقع برخاستن صورت آن زن باز شد. در اين هنگام هر کدام قبيله خود را صدا زدند، پس از کشته شدن عده اي دست از هم برداشتند!

فجار سوم

مردي از قبيله «بني عامر»، از يک مرد «کناني » طلبکار بود. مرد بدهکار امروز و فردا مي کرد. از اين جهت مشاجره ميان اين دو نفر درگير شد. چيزي نمانده بود که دو قبيله همديگر را بکشند، که کار را با مسالمت خاتمه دادند.

فجار چهارم

همان جنگي است که پيامبر در آن شخصا شرکت نمود. سن او را در موقع بروز جنگ، به طور مختلف نقل کرده اند، عده اي مي گويند: پانزده يا چهارده سال داشت، برخي نوشته اند که: بيست سال داشت، ولي چون اين جنگ چهار سال طول کشيد از اين جهت ممکن است تقريبا تمام نقل ها صحيح باشد.

ريشه نزاع را چنين مي نويسند که:

نعمان بن منذر، هر سال کارواني ترتيب مي داد، و مال التجاره اي به عکاظ مي فرستاد، تا در مقابل آن پوست و ريسمان و پارچه هاي زربفت براي او بخرند و بياورند.

مردي از قبيله «هوازن »، به نام «عروة الرجال »، حفاظت و حمايت کاروان را به عهده گرفت، ولي «براض بن قيس » کناني، از پيش افتادن مرد هوازني سخت عصباني شد، پيش «نعمان بن منذر» رفت و اعتراض نمود. ولي اعتراض او ثمر نبخشيد، آتش خشم و حسد در درون او شعله مي کشيد. پيوسته مترصد بود که در اثناء راه «عروة الرجال » را از پاي درآورد و سرانجام در سرزمين «بني مره » او را کشت، و دست خود را با خون مرد «هوازني » آلوده ساخت.

آن روزها قبيله «قريش » و کنانه با هم متحد بودند، و اين جريان موقعي اتفاق افتاد که قبائل عرب در بازار عکاظ سرگرم داد و ستد بودند. مردي قبيله قريش را از جريان آگاه ساخت، از اين جهت قبيله قريش و کنانه پيش از آن که قبيله هوازن از جريان آگاه کردند، دست و پاي خود را جمع کرده رو به حرم (چهار فرسخ از چهار طرف مکه را حرم گويند و جنگ در آن نقطه ميان عرب ممنوع بود.) آوردند.

ولي طائفه هوازن، فورا آنان را تعقيب کردند و پيش از آن که به حرم برسند، جنگ ميان دو گروه درگير شد. سرانجام، تاريکي هوا سبب شد که دست از جنگ بردارند، و اين خود فرصتي بود که قريش و کنانه راه حرم را در تاريکي پيش گيرند و از خطر دشمن ايمن شوند. از آن روز به بعد، گاه و بي گاه قريش و متحدين آن ها از حرم بيرون مي آمدند و جنگ مي کردند. در بعضي از روزها، رسول خدا همراه عموهاي خود در جنگ - به طوري که قبلا گفته شد - شرکت مي کرد. اين وضع چهار سال ادامه داشت، بالاخره جنگ با پرداختن خون بهاي کشتگان «هوازن » که بيش از قريش کشته داده بودند، خاتمه پذيرفت.

منابع

• جعفر سبحانی، فروغ ابديت.

• سيد علي اكبر حسيني، فجار،پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام، بازیابی: 20 بهمن 1392.

• جعفر سبحانى،كتاب: فروغ ابديت، ج 1، ص 181 ،در دسترس در دانشنامه پژوهه،بازیابی: 20 بهمن 1392.