مسجد غمامه

کشور	عربستان
شهر	مدینه
	طول:"23.0'36°39 شرقی عرض:"57.4'27°24 شمالی
مشاهده در نقشه

یکی از مساجد مدینه، مسجد غمامه (ابر) است. نخستین مسجد در منطقه غرب مدینه که نزدیکترین فاصله را در حال حاضر با مسجد النبی دارد مسجد غمامه است. در سال‌های اخیر مسجد یاد شده با حفظ معماری، به صورتی نو تزیین شده است.

موقعیت جغرافیایی مسجد

زمانی که نمازگزار در مسجد النبی به سمت قبله می‌ایستد و روی به جنوب دارد، سمت راست او غرب و سمت چپش، مدفن پیامبر(صلی الله علیه وآله) و شرق است. در امتداد شمال غربِ مسجدالنبی، در فاصله حدود سیصد متری، چندین مسجد وجود دارد که مهم‌ترین آنها مسجد غمامه است و سیصد متر با مسجدالنبی فاصله دارد.

میدان وسیعی که مسجد غمامه و چند مسجد دیگر به نام خلفای نخست در آن قرار گرفته، مناخه نام داشته یا بعدها به این نام تبدیل شده است. مناخه محلّ فرود شتران بود که مسافرانِ زائر، از آن‌جا به عنوان بارانداز استفاده می‌کردند. این میدان وسیع در کنار شهر، از زمان رسول خدا(صلی الله علیه وآله) محل اقامه نماز عید بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفاء، در جایی از آن، به نماز می‌ایستادند.

در این محیط اکنون سه مسجد دیگر با نامهای مسجد امام علی علیه السلام، مسجد ابوبکر و مسجد عمر وجود دارد که گویا جدید الاحداث است. تازه تر از آنها مسجد عثمان است که در فاصله ای میان این مساجد و مسجد بلال ساخته شده است.

وجه تسمیه مسجد

نامگذاری این مسجد به «مسجد غمامه» از آن روست که زمانی به هنگام نماز و دعای آن حضرت، ابری بر بالای سر رسول خدا صلی الله علیه و آله و مسلمانان سایه افکند و از این رو مسجد غمامه نامیده شد. این مسجد تا اواخر قرن نهم هجری محل برگزاری نماز عید بوده است. و اقامه نماز باران در این مُصلاّ، سبب شد تا پس از استجابت دعای پیامبر(صلی الله علیه وآله) و مسلمانان، مسجد موجود به نام مسجد غمامه یا مسجد ابر نامگذاری شود. عبد الغنی نوشته است که وی این وجه نام‌گذاری را در کتاب‌های کهن نیافته است.

عیدگاه به طور معمول، محیطی وسیع ـ حتی بدون دیوار ـ بوده و محلی برای محراب ـ گاه به صورت موقت ـ در آن مشخص می‌شده است. لذا نام دیگر این مسجد مسجد مصلا است.

بنای مسجد غمامه

بنای نخست آن، در زمان عمر بن عبد العزیز و در همان نقطه‌ای بوده است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نماز عید را برگزار کرد. سپس در گذر زمان، این مسجد بارها بازسازی شد و از آن رو که مورد استفاده عامه مسلمانان بود، عنایت بیشتری نسبت به آن صورت گرفت.

بنای فعلی آن عثمانی و از روزگار عبد المجید اول عثمانی (حکومت از ۱۲۵۵ تا ۱۲۷۷) می‌باشد که پس از آن در زمان سلطان عبد الحمید عثمانی (۱۲۹۳ ـ ۱۳۲۷) بازسازی شد.

در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال ۱۴۱۱ یعنی به عهد سلطنت فهد نشان می‌دهد.

طول مسجد ۲۶ متر، عرض آن در حدود ۱۳ متر و مساحت کل آن ۳۳۸ متر بوده است. این مسجد اکنون توسعه یافته و به سبکی نو ساخته شده است.

اقامه نماز پیامبر در مسجد

از جمله محلی که حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش در آن‌جا اقامه نماز عید و نماز باران کرد؛ جایی است که امروزه به نام مسجد مصلا یا مسجد غمامه شناخته می‌شود. روایات چندی حکایت از اقامه نماز عید فطر و عید قربان در این مصلا دارد؛ از جمله ابوسعید خدری روایت کرده است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) روز عید فطر و قربان به مصلاّ می‌آمد. ابتدا نماز می‌خواند؛ پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران می‌ایستاد و به وعظ آنان می‌پرداخت. در همان‌جا بود که اگر قصد اعزام سپاهی را داشت، آنان را می‌فرستاد یا اگر دستور دیگری داشت اعلام می‌کرد و سپس به خانه باز می‌گشت. افزون بر نماز عید، نماز باران (صلاة الاستسقاء) نیز به طور معمول در مصلاّی عید خوانده می‌شود.

همچنین در روایتی آمده است که وقتی خبر مرگ نجاشی حاکم حبشه، که از مهاجرین استقبال کرده بود، به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) رسید، آن حضرت در محل مصلا و از دور، بر جنازه نجاشی نماز میّت خواندند.

روایت دیگری از ابوهریره، حکایت از آن دارد که هر گاه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از سفر باز می‌گشت و به مصلاّ می‌رسید، در آن‌جا به سمت قبله می‌ایستاد و دعا می‌کرد.

نخستین نماز عید در اسلام:

واقدی، ابن سعد، طبری، ابن اثیر، ابن کثیر، یعقوبی، مسعودی، ابن جوزی، به اسناد صحیح روایت می کنند: اوّلین نماز عیدی که محمد(صلی الله علیه وآله) در مدینه به جای آورد، نماز عید قربان بود. این عبادت در محلّی برگزار شد که بعدها «المصلّی» نام گرفت و گفته اند: تاریخ انجام آن، پس از غزوه بدر و بنی قینقاع بوده است. در منابعی چند تقریباً اتّفاق نظر کامل وجود دارد که پیامبر اسلام، نماز عید را در صحرا و فضای باز مناسب ـ که در آن ایام منطقه «مناخه» در غرب مسجد النبی بوده ـ به جای می آورده است.

به گفته یحیی بن داود بن الفرات، هنگامی که محمد(صلی الله علیه وآله) برای نماز، به محل مذکور (المصلی) رسید، فرمود: «هذا مستمطرنا و مصلاّنا لأضحانا و فطرنا لا یضیق و لا ینقص منه شیء»: «این جا محلّ طلب باران ما برای عید قربان و عید فطر است که نه (محیط آن) تنگ و نه چیزی از آن کاسته می شود.»

منابع

• آثار اسلامي مکه و مدينه، رسول جعفریان.
• اماكن و آثار اسلامي، مدينه شناسى، جلد اوّل، بخش 10، مسجد مصلّي، در دسترس در حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، بازیابی: 17 اسفند 1392.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  تصویر قدیمی مسجد غمامه

• 

  مسجد غمامه

• 

  درب های مسجد غمامه

• 

  محراب مسجد غمامه