مرقد مطهر حضرت امام حسین علیه‌السلام
در این مقاله به معرفی مرقد شریف امام حسین (علیه السلام) و بخشهای مختلف مربوط به آن پرداخته شده است.
محتویات
روضه الشریف
در وسط صحن روضه شریف قرار دارد که بر روى آن صندوقى از چوب منبت کارى شده با عاج قراردارد و بر روى آن پنجره فولادى گرانبهائى قرار گرفته و سپس ضریح شش گوشه مقدس قرار دارد، درون آن قبر مطهر امام حسین (ع) و دو فرزندش على اکبر (ع) و على اصغر (ع) جاى دارد و ضریح در سمت قبر على اکبر (ع) یک متر عقب‌تر نشسته است. این ضریح از جنس نقره خالص و سفید رنگ است. طول ضریح امام حسین (ع) ۵/۵ متر و عرض آن ۴/۵ متر و ارتفاع آن ۳/۵ متر است و طول ضریح على اکبر (ع) که به ضریح پدر بزرگوارش چسبیده ۲/۶ متر و عرض آن ۱/۴۰ متر است و برروى قسمت جلوئى ضریح این جملات نقش بسته است: (إن الداعى إلى حب آل محمد الطاهر ابن أبى محمد الطاهر سیف الدین نجل سیدنا محمد برهان الدین من بلاد الهند، سنه خمس و خمسین و ثلثمائه بعد الألف ۱۳۵۵ ه ق).
در زاویه جنوبى ضریح، شهداى کربلا قرار دارند که در حدود یک متر و نیم با ضریح على اکبر (ع) فاصله دارند و بسیارى از زائران در این منطقه پا نمى گذارند زیرا که معتقدند در زیر این قسمت قبور شهداى کربلا قرار گرفته است. ضریح شهداى کربلا پنجره‌اى نقره است که طول آن چهار متر و هشتاد سانتى‌متر است. روضه شریف بصورت مستطیلى است که طول آن از شمال به جنوب ۱۲۵ متر و عرض آن از شرق به غرب ۹۵ متر است و عبارتست از ضریح مطهر و ضریح شهدا و صحن وسیعى که پیرامون آنها را فراگرفته است. مساحت کل حرم شریف ۳۸۵۰ متر مربع است که قبر امام حسین (ع) در قلب آن قرار گرفته و بر بالاى آن گنبدى بزرگ است که بر چهار ستون بزرگ مستطیل شکل ۳/ ۵۰* ۲/ ۵۰ متر قرار گرفته است. دیوارهاى روضه شریف تماماً طلاکارى، کاشیکارى وآیینه کارى شده است.
رواق ها
اطراف حرم مطهر را چهار رواق فرا گرفته که هرکدام از آنها در یکى از جهات اربعه قرار گرفته و عرض هریک از این رواق‌ها پنج متر و طول هرکدام از رواق‌هاى شمالى و جنوبى در حدود چهل متر و طول هرکدام از رواق‌هاى شرقى و غربى در حدود چهل و پنج متر است. زمین این رواق‌ها با سنگ مرمر سفید اعلا سنگ فرش شده است و وسط دیوارهاى آن آیینه‌هاى بزرگى تعبیه شده است. ارتفاع سقف هرکدام از رواق‌ها ۱۲ متر است.
تمامى این رواق‌ها با کاشیکارى زیبا و نوشته‌هایى از آیات قرآن تزیین شده است. این رواق‌ها چندین در دارند که برخى از درها از نقره خالص ساخته شده و برخى نیز از چوب گرانبها ساخته شده است، تمامى این درها به داخل حرم شریف راه دارند و دو در نیز طلایى بوده و در وسط رواق جنوبى قرار دارند و شیشه‌اى شفاف آنها را مى‌پوشاند و بر بالاى هرکدام از درها آیاتى از قرآن کریم نوشته شده و زوار معمولًا در کنار این درها ایستاده و زیارتنامه مى‌خوانند.
رواق شرقى:
در گذشته به نام رواق آغا باقر معروف بود و امروزه به آن رواق فقها مى‌گویند زیرا که سه تن از فقها در یکجا به خاک سپرده شده‌اند و بر روى قبر آنان صندوق زیبایى قرار داده‌اند که در سمت راست در حرم قرار گرفته است و این فقها عبارتند از:
۱. شیخ محمد باقر وحید بهبهانى مؤسس مدرسه اصولیه. ۲. سید على طباطبائى صاحب کتاب ریاض العلماء. ۳. شیخ یوسف آل عصفور بحرانى صاحب کتاب الحدائق الناضره.
البته در کنار فقهاى فوق الذکر فقهاى دیگرى نیز در این رواق به خاک سپرده شده‌اند که عبارتند از:
۱. سید کاظم رشتى (متوفى سال ۱۲۵۹ ه ق) ۲. سید احمد بن سید کاظم رشتى (مقتول سال ۱۲۹۵ ه ق) ۳. شاعر بزرگ حاج جواد بدقت (متوفى ۱۲۸۱ ه ق). ۴. عالم و شاعر بزرگ شیخ جعفر بن صادق الهر.
در رواق شرقى دو در وجود دارد که به صحن شریف باز مى‌شوند و در کنار اولى کفشدارى سید محمود آل طعمه قرار دارد و مقابل مسجد سید کاظم رشتى واقع شده است و در کنار در دومى کفشدارى آل وهاب است که در مقابل در (على اکبر) واقع شده است.
رواق غربى:
رواق غربى به نام رواق سید ابراهیم مجاب معروف است، زیرا قبر سید ابراهیم مجاب یکى از نوادگان امام موسى بن جعفر (ع) در آن قرار دارد. قبلًا به این رواق، رواق (عمران بن شاهین) مى‌گفتند. بر روى قبر او صندوقى از چوب ساج قرار داده شده است. البته در این رواق قبرهاى دیگرى نیز وجود دارد که مربوط به علماى بزرگ شیعه است و عبارتند از:
۱. سید عبدالله بحرانى صاحب مولفات گرانبهایى نظیر: (الافاضات الحسینیه) و کتاب (شرح المختصر النافع). ۲. سید محسن بن سید عبدالله بحرانى. ۳. سید محمد بن سید محسن بحرانى صاحب مؤلفاتى نظیر: (الفصول البهیه فى بعض أخبار الحجج المرضیه) و (کتاب هدایه العباد). ۴. سید محمد زینى حسینى، عالم و شاعر شیعى.
در این رواق دو اتاق وجود دارند که یکى از آنها قبرستان خانوادگى سادات آل نصر الله و دیگرى قبرستان خانوادگى سادات آل جلوخان است. این رواق دو در دارد که به صحن حرم باز مى‌شوند در اولى به در حبیب بن مظاهر معروف است و در کنار آن کفشدارى آل شویخ است و در دومى به در سید ابراهیم مجاب معروف است و در کنار آن کفشدارى سید جعفر آل طعمه قرار دارد و اخیراً کلیدار حرم مطهر در این رواق در دیگرى نیز ساخت که به نام در سلطانیه معروف است و در کنار آن کفشدارى سید هادى آل طعمه قرار دارد.
رواق جنوبى:
به نام رواق حبیب بن مظاهر معروف است که در سمت چپ آن قبر حبیب بن مظاهر یار با وفا و بزرگوار امام حسین (ع) قرار دارد و بر بالاى قبر او ضریحى نقره‌اى قرار دارد. در مقابل ضریح حبیب بن مظاهر (کشکخانه) قرار دارد که قبرستان تعدادى از افراد خاندان آل طعمه است، همچنین در این رواق قبر تعدادى از علماى بزرگ شیعه قرار دارد که عبارتند از:
۱. سید محمد مهدى موسوى شهرستانى (متوفى سال ۱۲۱۶ ه ق) ۲. سید محمد حسین بن محمد مهدى شهرستانى. ۳. سید محمد حسین مرعشى حسینى معروف به شهرستانى متوفى سال ۱۳۱۵ ه ق و صاحب کتاب (غایة المسئول فى علم الاصول). ۴. میرزا محمد على بن محمد حسن مرعشى، متوفى سال ۱۳۴۴ ه ق و صاحب کتاب (الدره الوجیزه من شرح الوجیزه).
این علما همگى در یک قبر به خاک سپرده شده‌اند که پشت قبور شهدا قرار دارد. محل قتلگاه نیز در رواق جنوبى و در سمت جنوب‌غربى رواق قرار دارد که بصورت اتاقى است با درى نقره‌اى و سنگفرشى مرمرى و سفید و نیز شامل سردابى با در نقره‌اى مى‌باشد.
رواق شمالى:
به نام رواق سلاطین معروف است و علت این تسمیه، وجود قبور تعدادى از پادشاهان و شاهزادگان قاجار نظیر محمدعلى و نواده‌اش احمد. در این رواق راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در عراق مى‌باشد، همچنین در این رواق قبر عالم فاضل سید عبدالحسین حجت طباطبائى و خطیب مشهور سید حسن استرآبادى قرار دارد.
صحن مطهر
صحن بزرگى اطراف مرقد مطهر را فرا مى‌گیرد که برخى بدلیل اقامه نماز جماعت در آن، (جامع) مى‌نامند. در گذشته صحن مذکور از داخل به شکل مستطیل بود، توسعه صحن در سال ۱۹۴۷ م از سمت شرقى آن آغاز شد و دو رکن داخلى صحن در سمت جنوب شرقى و شمال شرقى برداشته شد و صحن از داخل به شکل چهار ضلعى درآمد و از خارج نیز بصورت بیضى شکل شد. دیوار صحن به ارتفاع ۱۲ متر است که دو متر آن سنگ‌کارى شده و باقیمانده آن تا بالا با آیاتى از قرآن کریم بصورت کاشیکارى تزیین شده است. در گذشته اطراف صحن امام حسین (ع) را مدارس دینى فرا گرفته بود که هرکدام درى به صحن شریف داشتند و طلاب علوم دینى از داخل صحن به مدرسه خود مى‌رفتند، اما شهردارى کربلا اقدام به ویران کردن این مدارس و مساجد پیرامون صحن نمود و بجاى آنها خیابانى ساخت که اطراف حرم را فراگرفت. از جمله بناهاى ویران شده (مدرسه حسن خان) بود که بزرگترین مدرسه دینى کربلا به شمار مى‌رفت و در آن بزرگانى نظیر سید جمال الدین اسدآبادى پرورش یافته بودند و نیز مسجد حسن خان که یکى از شاهکارهاى هنر معمارى به شمار مى رفت. در این بازسازى‌ها مسجد به طور کامل و بخش وسیعى از مدرسه ویران شد. مدرسه مذکور در زاویه شمال‌شرقى صحن قرار داشت، در جهت غربى صحن مدرسه صدر اعظم، مدرسه زینبیه و مسجد بزرگ ناصرى قرار داشت و در سمت شمال صحن مسجد قدیمى و تاریخى (رأس الحسین) قرار داشت که گفته مى‌شد سر مطهر امام حسین (ع) را قبل از بردن به کوفه در این محل گذاشته بودند و شیعیان را به این مسجد عنایت خاصى بود، اما این مسجد نیز در بازسازى حرم کاملًا ویران شد.
صحن شریف تا قبل از دوران شاه طهماسب صفوى داراى سه جهت شرق، غرب و جنوب بود و شاه طهماسب کسى است که جهت شمالى را به صحن افزود و صحن مطهر داراى چهار جهت گردید. مساحت کلى صحن ۱۵۰۰ متر مربع است لذا در بین عتبات عالیات حرم مطهر امام حسین (ع) بزرگترین صحن را دارد. دورتادور حرم مطهر ۶۵ ایوان، هرکدام با یک حجره قرار دارد که از بیرون و داخل کاشیکارى شده‌اند، این حجره‌ها براى طلبه‌هاى علوم دینى ساخته شده است و برخى از آنها براى سلاطین و شاهزادگان و علماى بزرگ و اشراف بنا شده است. در سرتاسر صحن، حجره‌هاى پیرامون و رواق‌هاى آن، بسیارى از بزرگان در طول تاریخ دفن شده اند، برخى از این حجره‌ها به نام شخصیت دفن شده در آن معروف شده است.
در ضلع جنوبى صحن کتابخانه فعلى روضه مطهر قرار دارد و در ضلع شرقى صحن ایوان بزرگى قرار داشت که مقبره رهبر بزرگ شیعیان آیت الله میرزا محمد تقى شیرزاى (رهبر قیام سال ۱۹۲۰ م عراق علیه انگلیسى‌ها) در آن واقع شده است و در هنگام توسعه حرم مطهر زاویه جنوب شرقى از بین رفت و قبر شیخ محمد تقى شیرازى داخل صحن شد، ابتدا بر روى آن پنجره‌اى نصب شد و بعدها این پنجره نیز برداشته شد. از دیگر مشاهیر مدفون در این بقعه مطهر، میرزا تقى خان امیر کبیر است که پس از به قتل رسیدنش در کاشان، به کربلا منتقل و در مقبره‌اى در رواق شرقى حرم مطهر دفن گردید، همچنین قاجاریه نیز در رواق شمالى، داراى مقبره‌اى هستند که جمعى از آنان در آنجا مدفونند.
صحن شریف دو ایوان به نام‌هاى ایوان وزیر و ایوان ناصرى دارد:
ایوان وزیر: در جهت شمالى صحن ایوان بزرگى با پنجره‌اى آهنى و مشرف بر صحن قرار دارد، این ایوان منسوب به یکى از وزراى دولت قاجارى است که در پشت این ایوان دفن شده است. این ایوان قبلًا ایوان (لولو) نام داشت که درویشان درآن گرد هم مى‌آمدند و در دهه اول محرم آن را سیاه پوش نموده، کشکول‌هاى خود را در آن مى‌آویختند و مجلس سوگوارى براى امام حسین (ع) برگزار مى‌کردند. رهبرى این گروه از دراویش را درویشى به نام سید مطهر برعهده داشت که شخصیت بسیار محبوبى بود و در مجلس او بسیارى از بزرگان شهر کربلا حضور مى‌یافتند. در این ایوان بسیارى از علما مدفون شده‌اند که نام‌هاى ایشان بر روى سنگ نوشته‌هاى دیوار آن نقش بسته است. امروزه این ایوان تغییر شکل یافته و بعنوان در ورودى صحن به شمارمى رود و به نام باب السلام معروف است.
ایوان ناصرى: در سمت غربى صحن قرار دارد و قبلًا به نام ایوان حمیدى معروف بود چون توسط سلطان عبدالحمید ثانى (از سلاطین عثمانى) ساخته شده بود. مقدمه ایوان قوس‌دار و به ارتفاع ۱۵ متر بوده که طول قاعده آن ۸ متر و عرض آن ۵ متر است و ساعتى بزرگ بر سر ایوان قرار داشت. تاریخ بناى این ایوان به سال ۱۲۷۵ ه ق باز مى گردد. امروزه این ایوان نیز محل تردد زوار به صحن شریف شده است.
تکیه بکتاشیه
از جاهاى مهم و معروف صحن شریف است و سمت راست وارد شونده‌اى که از در باب القبله وارد صحن شود واقع است. این تکیه را (عبدالمؤمن دده) بنا کرد و بناى آن شبیه بناى صحن شریف است و در دوران حکومت عثمانى‌ها صوفیان ترک درآنجا گرد مى‌آمدند و از مهمترین صوفیانى که به اینجا مى‌آمدند فضولى شاعر بغدادى (متوفى سال ۹۶۳ ه ق)، همچنین فرزندش فضلى شاعر و تعداد دیگرى از شاعران ترک استانبولى بودند. سید احمد دده جد خاندان (دده) بعنوان متولى این تکیه بود اما در زمان سلطنت سلطان عبدالحمید ثانى که دولت عثمانى به شدت با پیروان فرقه بکتاشیه از در مخالف درآمد، سید احمد مذکور نام تکیه را از بکتاشیه به نقشبندیه تغییر داد تا از مخالفت دولت در امان باشد. این تکیه مدفن سید احمد دده و فرزندانش مى باشد. این تکیه دو پنجره دارد که به صحن مشرف است ولى متأسفانه امروزه بعلت بازسازى هاى مکرر صحن شریف تمامى مشخصات تکیه مذکور از بین رفته است.
سقاخانه‌ها
در گذشته صحن شریف چندین سقاخانه داشت و اولین سقاخانه در سال ۱۲۶۱ ه ق توسط احمد شکرى یکى از نوادگان محمد نجیب پاشاى عثمانى در سمت شرقى صحن شریف ساخته شد. وى علاوه بر آب آشامیدنى، مقدار زیادى شکر نیز جهت مصرف زوار در سقاخانه خود مى‌ریخت. در سال ۱۲۸۲ ه ق مادر سلطان عبد المجید عثمانى دستور داد تا سقاخانه دیگرى در سمت جنوب‌شرقى صحن شریف ساخته شود، همچنین بعدها مرحوم حاج حبیب حافظ (جد خاندان آل حافظ) نیز سقاخانه دیگرى مقابل سقاخانه فوق الذکر ساخت. در سال ۱۳۲۲ ه ق نیز سقاخانه‌اى در مدخل باب القبله ساخته شد، اما در سال ۱۳۶۳ ه ق در اثر توسعه و بازسازى حرم مطهر تمامى سقاخانه‌هاى مذکور ویران شدند.
گنبد مطهر
گنبد مطهر بر روى روضه شریف قرار دارد و سرتاسر آن با طلا پوشیده شده است. در قاعده گنبد ده پنجره قرار دارد که عرض هرکدام ۱۳۱ سانتى‌متر است و فاصله هر پنجره تا پنجره بعدى ۱۵۵ سانتى‌متر است. ارتفاع گنبد از قاعده تا نوک آن حدود ۳۷ متر است و بر بالاى آن چراغ پرنورى گذاشته شده است که شب‌ها روشن مى‌شود. در سمت راست گنبد کتیبه‌اى قرار دارد که بر روى آن نوشته شده است: (تذهیب القبه الحسینیه على عهد السلطان ناصرالدین‌شاه القاجارى، کتبه محمد حسین الشهیر بالمشهدى ۱۲۷۳ ه ق) و سمت دیگر گنبد نوشته دیگرى قرار دارد که در آن چنین نوشته شده است: (لقد تشرف بتعمیر هذه القبه المبارکه الشریفه المنوره بعون الله تعالى السلطان الاعظم و الخاقان الاعدل السلطان ابن السلطان ناصرالدین‌شاه القاجارى خلد الله ملکه). بنابر گزارش اداره اوقاف کربلا گنبد مطهر از ۷۵۲۶ آجر طلا تشکیل شده است و مساحت گنبد ۳۰۱ متر مربع مى‌باشد.
گلدسته‌ها
در فاصله ده مترى جنوب گنبد مطهر دو گلدسته بلند و طلایى قرار دارند که ارتفاع هر کدام حدود ۲۵ متر و قطر آنها ۴ متر است. این گلدسته‌ها در سال ۷۸۶ ه ق در دوران سلطنت سلطان اویس جلایرى ساخته شدند و پسرش احمد جلایرى اقدام به کاشیکارى این گلدسته‌ها با کاشى طلایى رنگ نمود، در سال ۱۳۵۶ ه ق گلدسته غربى کمى منحرف شد و یکى از سلاطین هند به نام سلطان طاهر سیف الدین دستور تخریب و بازسازى مجدد آن را صادر کرد. این گلدسته‌ها در سال ۱۳۷۳ طلاکارى شدند و قابل ذکر است که تعداد کل آجرهاى طلایى دو گلدسته حدود ۸۰۲۴ آجر طلایى است.
گفتنى است که علاوه بر گلدسته‌هاى مذکور، در گذشته گلدسته سومى وجود داشت که به آن گلدسته (عبد) مى‌گفتند که درکنار سقاخانه (الحافظ) قرار داشت و توسط والى بغداد مرجان امین‌الدین بن عبدالله در روزگار سلطنت ایلخانیان در سال ۷۶۷ ه ق بنا شد. (مرجان) از طرف سلطان أویس جلایرى حکمران عراق بود و اندیشه استقلال در سر داشت و عاقبت نیز سر به طغیان برداشته و برعلیه سلطان شورید، سلطان نیز چون چنین دید با لشکرى بزرگ بسوى بغداد پیشروى کرد و بغداد را محاصره کرد و مرجان چون شکست خود را حتمى دید به شهر کربلا رفت و در حرم مطهر پناه گرفت و اقدام به ساختن گلدسته بزرگى در حرم کرد و مسجد بزرگى نیز در کنار حرم ساخت و درآمد خود از املاک بغداد و کربلا و عین تمر و رحالیه را وقف آن نمود و اموال زیادى را خرج بازسازى و تعمیر حرم مطهر کرد، چون سلطان جلایرى این موضوع را دانست او را پذیرفت و از سرگناهش درگذشت و دوباره او را بعنوان والى عراق برگزید.
این گلدسته در فاصله بیست مترى زاویه شرقى حرم قرار داشت و بزرگترین گلدسته در بین گلدسته‌هاى عتبات مقدس به شمار مى‌رفت بطورى که قطر آن بیست متر و ارتفاع آن چهل متر بود و با کاشیکارى بسیار زیبایى مزین شده بود. در سال ۹۸۲ ه ق شاه طهماسب صفوى آن را بازسازى کرد و صحن شمالى را به حرم مطهر اضافه کرد و این کار او سبب شد حرم مطهر در وسط قرارگیرد و چهار سمت آن باز بماند. مورخین تاریخ این بازسازى (۹۸۲) را به حروف أبجد برگرداندند که ماحصل آن (انگشت یار) بود.
در دوران حکومت عثمانى بر اثر ویرانى بالاى گلدسته، دربار عثمانى (سال ۱۳۰۸ ه ق) دستور بازسازى مناره را صادر نمود، اما متأسفانه در دوران حکومت پادشاهى ملک فیصل اول و در سال ۱۳۵۴ ه ق (۱۹۳۵ م) بنا به دستور نخست وزیر یاسین الهاشمى گلدسته مذکور ویران شد و هدف پشت پرده دولت از این کار تصرف املاک و زمین‌هاى موقوفه‌اى بود که (مرجان) وقف حرم مطهر کرده بود، هنگام ویران کردن این گلدسته به سکه‌هاى قدیمى متعلق به دوران حکومت جلایرى برخورد کردند که تمامى این سکه‌ها به موزه بغداد منتقل گردید. این کار باعث خشم و ناراحتى علما و اهالى شهر کربلا شد و بسیارى از شعرا در رثاى این گلدسته اشعارى سرودند. وگفتنى است که یاسین هاشمى تنها به ویران کردن گلدسته حرم مطهر اکتفا نکرده و دستور داد تا برگزارى مراسم عزادارى حسینى و مراسم دهه اول محرم برچیده شود.
درهاى صحن مطهر
صحن شریف درهاى متعددى دارد که هرکدام به یکى از محلات شهر کربلا منتهى مى‌شود. تعداد درها قبلًا هفت در بود و عبارت بودند از: باب القبله، باب الزینبیه، باب السلطانیه، باب السدره، باب الصحن الصغیر و باب الصافى و باب قاضى الحاجات. اما بعدها بر اثر توسعه صحن شریف دو در باب الصغیر و باب الصافى درهم ادغام شدند و یک درب به نام باب الشهداء جایگزین آنها شد، همچنین چهار در دیگر اضافه شد که عبارت بودند از: باب الرجاء، باب الکرامه، باب السلام و باب الرأس الشریف و درحال حاضر تعداد درهاى صحن ده در مى‌باشد و علت ساختن درب هاى اخیر ازدحام بیش از حد حرم مطهر در مراسم مختلف بود. همه درب ها از چوب مرغوب و اعلا ساخته شده‌اند، در اینجا به بررسى مختصرى درباره درهاى حرم مطهر مى‌پردازیم:
۱. باب القبله: قدیمى‌ترین در حرم مطهر است که بعنوان درب اصلى به شمار مى‌رود و در وسط جهت جنوبى صحن شریف قرار دارد و بعلت واقع شدن آن در سمت قبله بدین نام خوانده مى‌شود. این در از چوب مرغوب ساج و چوب نارنج و به ارتفاع ۶ متر ساخته شده است، عرض آن ۴ متر است و بر روى در این آیه کریمه نقش بسته است «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً، صدق الله العلى العظیم» و در سمت چپ در نیز نام هدیه کننده در (خالق زادگان) نقش بسته و در پایین این عبارت نوشته شده است: (این در در دوره کلیدارى سید عبدالصالح در روز پنجشنبه هشتم شعبان ۱۳۸۵ ه ق (۱۹۶۵ م) ساخته شده است). بر بالاى این در ساعت بزرگى نصب است که پایین آن نوشته شده: السلامُ عَلَیک یا أبا عَبدِالله.
۲. باب الرجاء: این درب بین باب القبله و باب قاضى الحاجات قرار دارد و در بیرون صحن کتیبه‌اى بالاى آن قرار دارد که روى آن آیات کریمه زیر نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ- الرَّحْمَنُ عَلَّمَ الْقُرْآن- خَلَقَ الْأِنْسَانَ- عَلَّمَهُ الْبَیانَ- الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ- وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یسْجُدَانِ، صدق الله العلى العظیم» بالاى در کاشیکارى زیبایى است و دقیقاً بالاى درب کتبیه دیگرى با این آیه نصب شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کمِشْکاهٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِى زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ کأَ نَّهَا کوْکبٌ دُرِّىٌّ یوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبَارَکهٍ زَیتُونَهٍ، صَدق الله العلى العظیم» ۱۳۹۶ ه ق. ارتفاع این در ۵ متر و عرض آن ۳/ ۵ متر است.
۳. باب قاضى الحاجات: این در مقابل (سوق العرب) قرار دارد و وجه تسمیه آن به امام زمان (ع) است. ارتفاع در ۵ متر و عرض آن ۳/۵ متر است. تاریخ بناى این درب به سال ۱۲۸۶ ه ق باز مى‌گردد که این تاریخ بر روى مدخل خارجى در نگاشته شده است و از بیرون در بالاترین جاى در این آیه کریمه نقش بسته است: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً صَدق الله العَلى العَظیم) به خط داعى الحق، اما بر سر در چوبى این آیه کریمه نوشته شده است: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءَکمْ وَنِسَاءَنا وَنِسَاءَکمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَهَ اللَّهِ عَلَى الْکاذبِینَ صَدق الله العَلى العَظیم) به خط داعى الحق. ارتفاع در چوبى چهار متر و عرض آن سه متر است.
۴. باب الشهداء: این در، وسط سمت شرقى حرم قرار دارد و از اینجا زوار بسوى حرم مطهر ابوالفضل (ع) مى‌روند و این در به تبرک شهداى کربلا به نام باب الشهداء نامگذارى شده است و در بالاترین جاى آن از بیرون این آیه نقش بسته است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِى سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یرْزَقُونَ» به خط داعى الحق، اما بر بالاى خود در این آیه کریمه نقش بسته است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبدِیلًا». ارتفاع این در ۴ متر و عرض آن ۳ متر است.
۵. باب الکرامه: در مذکور در منتهى الیه شمال شرقى صحن شریف و درکنار در باب الشهداء قرار دارد و علت این تسمیه کرامت امام حسین (ع) است در بالاترین نقطه در از بیرون این آیه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَ بُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلائِکهُ أَلَّا تَخَافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّهِ الَّتِى کنْتُمْ تُوعَدُونَ» به خط جواد عبد نصیف، اما در بالاى خود در این آیه نقش بسته است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِ ینَّهُمْ سُبُلَنَا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»، به خط جواد عبد نصیف، ارتفاع این در ۴ متر و عرض آن ۳ متر است.
۶. باب السلام: این در، وسط سمت شمال صحن شریف قرار دارد و علت تسمیه آن به باب السلام اینست که مردم از این سمت به حضرت سلام مى‌کردند و این در به کوچه‌اى به همین نام منتهى مى‌گردد و در بالاترین نقطه در از بیرون این آیات نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ- بَلْ عَجِبُوا أَنْ جَاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ فَقَالَ الْکافِرُونَ هَذَا شَىْ‌ءٌ عَجِیب- أَإِذَا مِتْنَا وَکنَّا تُرَاباً ذَلِک رَجْعٌ بَعِیدٌ- قَدْعَلِمْنَا مَا تَنقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِنْدَنا کتَابٌ حَفِیظٌ». و بر بالاى خود در کتبیه‌اى به خط کوفى قرار دارد که این آیه برآن نقش بسته است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فِى بُیوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ رِجَالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجَارَهٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِکرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلاهِ وَ إِیتَاءِ الزَّکاهِ یخَافُونَ یوْماً تَتقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَارُ». مورخ ۱۳۹۲ ه ق (۱۹۷۳ م) به خط جلیل النقاش، ارتفاع این در ۴ متر و عرض آن ۳ متر است.
۷. باب السدره: درب مذکور در منتهى الیه شمال غربى صحن شریف قرار دارد و علت تسمیه آن درخت سدر کهنسالى است که در قرن اول هجرى در کنار قبر مطهر امام حسین (ع) روییده بود و زوار با دیدن آن قبر امام حسین (ع) را در بین صحرا مى‌یافتند وبسوى آن مى‌شتافتند. بر بالاترین نقطه در از بیرون این آیه شریفه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَسِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّهِ زُمَراً حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِحَتْ أَبوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزنَتُها سَلامٌ عَلَیکمْ طِبتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِین»، مورخ ۱۳۹۲ ه ق به خط جلیل النقاش. اما بالاى در چوبى کتیبه به خط کوفى وجود دارد که روى آن این آیات نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَالتِّینِ وَالزَّیتُونِ وَطُورِ سِینِینَ وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ لَقَدْ خَلَقْنَا الْأِنْسَانَ فِى أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَیرُ مَمْنُونٍ فَمَا یکذِّبُک بَعْدُ بِالدِّینِ» به خط جلیل النقاش ۱۳۹۲ ه ق. این قبلًا در باب القبله نصب شده بود و اکنون در باب السدره قرار دارد. ارتفاعش ۴ متر و عرض آن ۳ متر است.
۸. باب السلطانیه: این غرب صحن شریف قرار دارد و علت تسمیه، ساخته شدن آن توسط یکى از پادشاهان عثمانى است. در بالاترین نقطه در از بیرون صحن این آیه شریفه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَإِنَّهُ لَتَنزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِین» و اما بر بالاى خود در و در سمت راست آن این آیه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِین عَلَى قَلْبِک لِتَکونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ بِلِسَانٍ عَرَبِىٍّ مُبِینٍ». و در سمت چپ آن این آیه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیلِ مَا یهْجَعُونَ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ وَفِى أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» به خط داعى الحق، ارتفاع این در ۴ متر و عرض آن ۳ متر است.
۹. باب الرأس الشریف: این وسط سمت غربى صحن شریف قرار دارد و علت تسمیه آن مقابل جایگاه سر مطهر امام حسین (ع) واقع شدن آن است. بر بالاترین نقطه در از بیرون صحن این آیه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبدیلًا لِیجْزِىَ اللَّهُ الصَّادِقِینَ بِصِدْقِهِمْ وَیعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ إِنْ شَاءَ أَوْ یتُوبَ عَلَیهِمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحِیماً» مورخ ۱۳۷۲ ه ق، و اما روى خود این آیه کریمه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّا فَتَحْنَا لَک فَتحاً مُبِیناً لِیغْفِرَ لَک اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنبِک وَمَا تَأَخَّرَ وَیتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیک ویهدِیک صِرَاطاً مُسْتَقِیماًوینصُرَک اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً هُوَ الَّذِى أَنْزَلَ السَّکینَهَ فِى قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا إِیمَاناً». این در ۴ متر ارتفاع و ۳ متر عرض دارد و یک ساعت بزرگ بالاى آن نصب شده است.
۱۰. باب الزینبیه: در سمت جنوب غربى صحن قرار دارد و علت تسمیه آن تبرک به نام حضرت زینب (س) است و مقام معروف به زینب (س) در همان نزدیکى قرار دارد و بر بالاترین نقطه آن از بیرون صحن این آیه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِى مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِى مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِى مِنْ لَدُنْک سُلْطَاناً نَصِیراً» به خط صلاح شیرزاد، اما بالاى در این آیه کریمه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فِى بُیوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَال رِجَالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجَارَهٌ وَلا بَیعٌ عَنْ ذِکرِ اللهَ». ارتفاع در ۴ متر وعرض‌آن ۳ متراست.
موزه یا گنجینه حرم مطهر
گنجینه حرم مطهر در بخش شمالى روضه شریف قرار گرفته و عبارت است از اتاق بسیار کوچکى که در محکمى از چوب ساج دارد، این اتاق هیچگونه پنجره‌اى به بیرون ندارد و مهمترین آثارى که در این گنجینه نگهدارى مى‌شود عبارتند از:
۱. (حمایل شمشیر) هدیه از طرف امیر تامپور حسن على خان که نقش شش گل طلایى روى آن است و در وسط هر گل یک قطعه بزرگ زمرد سبز تعبیه شده است. سه بازوبند طلا نیز هست که یکى از آنها مستطیل شکل با سنگهاى گرانبهایى از زمرد و یاقوت و دیگرى مربع شکل با سه سنگ یاقوت گرانبها وسه سنگ زمرد و سومى کوچک بوده وسنگ‌هایى از یاقوت و زمرد دارد.
۲. (شمشیرى قدیمى) با قبضه‌اى طلایى که آن را نیز حسن على خان امیر تامپور هدیه کرده است غلافى گرانبها دارد که دوزاده قطعه بزرگ زمرد و سیزده قطعه یاقوت سرخ اعلا در آن تعبیه شده است همچنین در دسته کنده‌کارى شده آن زمرد و سنگهاى گرانبها تعبیه شده است.
۳. (زین طلاکارى شده) همراه با قلاده و افسار و سینه‌پوش طلایى، آستر زین از پارچه گرانبهاى سبز رنگ بوده و مهمیزهایى از نقره دارد.
۴. (آیینه بلند) با قاب طلاکارى شده که بر روى آن هفتاد و هفت قطعه یاقوت سرخ تعبیه شده و بالاى آن تاجى مزین به یاقوت و زمرد و الماس معمولى وجود دارد.
۵. بازوبند گرانبهایى که در وسط آن دایره‌اى مزین به الماس و دو طرف آن دو سنگ زمرد دارد.
۶. دو گوشواره بزرگ طلایى که اطراف آن با مروارید مزین شده و در وسط آن یاقوت و زمرد تعبیه شده است.
۷. گل سینه طلایى که اطراف آن با الماس و یاقوت مزین شده و در وسط آن سنگ زمرد بزرگ وگرانبهایى قرار دارد و داراى سه شاخه است که بر سر هر شاخه سنگ زمردى قرار دارد که در وسط آن فیروزه تعبیه شده است.
۸. گل سینه طلایى به شکل سر خروس که با یاقوت تزیین شده وبر روى آن نوشته شده (وقف روضه شهدا ء کربلا سنه ۱۲۷۶).
۹. پیشانى‌بندى که از نود و سه قطعه طلاى متصل بهم تشکیل شده و با سنگهاى گرانبهاى فیروزه و یاقوت مزین شده است.
۱۰. گردنبند مرواریدى که وزن آن پانزده مثقال است و در آن زمرد و یاقوت بکار رفته است.
۱۱. جامه‌اى گرانبها که درآن ۲۴ مروارید با ارزش تعبیه شده است.
۱۲. تاجى از پارچه سبز گرانبها، پر از مروارید و یاقوت سرخ گرانبها که حدود ۶۰۰ مروارید و ۳۱ قطعه لعل سرخ درآن بکار رفته است این تاج در صندوقى گرانبها ونقره‌اى نگهدارى مى‌شود.
۱۳. زیارتنامه‌اى مزین به یاقوت و زمرد و فیروزه.
۱۴. روپوش اسب که بر روى آن یازده قطعه طلا قرار دارد که در هر قطعه تعداد زیادى سنگ یاقوت و زمرد کار شده است.
۱۵. پرده‌اى مخملى که اطراف و وسط آن مروارید دوزى شده است.
۱۶. پرده‌اى مخملى که مروارید دوزى شده و بر روى آن نوشته شده (تقدیم أنیس الدوله).
۱۷. دو شمعدان بزرگ که پایه آن نقره‌اى و بالاى آن طلایى است که وزن طلاى هریک از آنها کمتر ۱۵۰۰ مثقال نیست و ایندو شمعدان هدیه مادر سلطان (عبد العزیز بن محمود عثمانى) است.
۱۸. قندیلى از طلا که وزن آن حدود ۴۰۰ مثقال است.
۱۹. گلابدان طلایى میناکارى شده که وزن آن ۱۲۷ مثقال بوده و با مرواریدهاى ریزى تزین شده است و بنظر مى‌رسد که خیلى قدیمى باشد.
۲۰. جعبه‌اى طلایى براى نگهدارى قرآن که وزن آن ۱۳۱ مثقال است.
۲۱. شمشیر طلایى بسیار ارزشمندى که از طرف (میرزا محمد خان) اهدا شده و در داخل پنجره روضه شریف قرار داده شده است.
۲۲. دو سجاده مروارید دوزى شده که روى آنها نوشته شده (سبحان ربى الاعلى و بحمده).
۲۳. سجاده‌اى سفید که روى آن نام‌هاى دوازده امام نوشته شده است.
۲۴. مجموعه‌اى از سپر، شمشیر، تبر، خنجر و قمه‌هاى قدیمى که همگى ارزش تاریخى دارند.
۲۵. زرهى بسیار قدیمى که میخ‌هایى از طلا دارد و با سنگهاى گرانبها و یاقوت مزین شده است و در داخل پنجره قبر شریف قرار دارد.
۲۶. فرشهاى کوچک و بزرگ قدیمى و بسیار ارزشمند.
۲۷. یکصد پرده بسیار گرانبها که همگى ساخت هندوستان، ایران و سایر سرزمین هاى اسلامى است که از نظر اندازه متفاوت بوده و معمولًا طول آنها چهار متر و عرض آنها سه متر است. برخى از این پرده‌ها مروارید دوزى شده و برخى مزین به سنگهاى گرانبها هستند و روى آنها نوشته‌هایى نظیر (بسم الله الرحمن الرحیم) و (لا اله الا الله) نوشته شده است.
۲۸. هشت بسته بزرگ حاوى پرده‌ها و پرچم‌هاى زربفت مختلف هندى و ایرانى که بسیارى از آنها بعلت رطوبت دیگر قابل استفاده نیستند.
۲۹. گل طلایى که روى آن تصویر پرنده‌اى کشیده شده و الماس‌کارى شده که پنج الماس آن بزرگ و شش الماس آن کوچک است.
۳۰. چهار بازوبند مروارید دوزى شده.
۳۱. ده گل‌سینه (جقه) طلایى و مزین به مروارید و الماس.
۳۲. گردنبندها و دستبندهاى طلایى که همگى مزین به سنگهاى گرانبها است.
۳۳. مقدار زیادى طلا و نقره بصورت کف دست که برخى از آن مزین به سنگهاى گرانبها است.
کتابخانه حرم مطهر
این کتابخانه در سمت شرقى روضه شریف قرار دارد و حاوى بیش از ۷۲ جلد قرآن خطى با ارزش و طلاکارى شده است، براى مثال مى‌توان از قرآن خطى متعلق به سال ۶۹۳ ه ق نام برد که به خط یاقوت المستعصى خطاط معروف اسلامى مى‌باشد. در اینجا به توصیف برخى از مهمترین قرآن‌هاى خطى موجود در این کتابخانه مى‌پردازیم:
۱. قرآن خطى که در سال ۱۲۲۵ ه ق توسط (محمد جعفر) وقف شد و خط آن، کوفى و بسیار قدیمى است. بر روى پوست نوشته شده و منسوب بهامام سجاد (ع) است.
۲. قرآن خطى که در سال ۱۲۵۲ ه ق توسط أفق الدوله هندى وقف شد، قرآنى با ارزش که در حاشیه آن تفسیرآمده است وگفته مى‌شود براى نوشتن و تزیین آن هفتاد هزار روپیه خرج شده است و خطاط آن (میرزا حسین) است.
۳. قرآن خطى که در سال ۱۲۵۲ ه ق توسط (نواب تاج الدوله) وقف شد و دو صفحه اول آن با نقش و نگارهاى زیبایى مزین شده است.
۴. قرآن خطى که درسال ۱۲۴۳ ه ق توسط (فتحعلى شاه قاجار) وقف شد، قرآنى زیبا که لابلاى سطورآن ترجمه فارسى آیات و در چهار طرف صفحات آن تفسیر فارسى نوشته شده است.
۵. قرآن خطى که در سال ۱۳۰۴ ه ق توسط (فرح سلطان خانم) وقف شد، این قرآن مزین بوده و در لابلاى سطورآن ترجمه فارسى آیات با خطى سرخ نوشته شده است.
۶. قرآن خطى که در سال ۱۲۴۳ ه ق توسط (فتحعلى شاه قاجار) وقف شده است و به خط غلام حسین بن محمد جعفر است و در لابلاى سطورآن ترجمه فارسى با خط سرخ نوشته شده است.
۷. قرآن خطى که در سال ۱۲۴۷ ه ق توسط (نواب رمضان على خان) وقف شده است. سوره فاتحه، صفحه اول سوره بقره و صفحه آخر این قرآن طلاکارى شده است و لابلاى سطورآن ترجمه فارسى آیات برنگ سرخ و ریز نوشته شده و خطاط آن محمد نظام کازرونى است.
۸. قرآن خطى که در سال ۱۳۰۴ ه ق که توسط (خفراء السلطان) وقف شد، ترجمه فارسى آیات لابلاى سطور آن برنگ سرخ و در حاشیه آن خواص تلاوت قرآن ذکر شده است. خط آن ثلث و خطاط آن محمد نظام کازرونى است.
۹. قرآن خطى که در سال ۱۲۹۴ ه ق که توسط (ابوالحسن مشیر الملک) وقف شد، صفحه اول و دوم آن مذهب است و لابلاى سطور آن ترجمه فارسى آیات نوشته شده است.
۱۰. قرآن خطى که توسط حسن على میزراى فرمانفرما وقف شده و تاریخ وقف آن مجهول مى‌باشد. چهار صفحه اول قرآن مذهب بوده و به خط (عبدالصمد) است.
۱۱. قرآن خطى که در سال ۱۲۵۹ ه ق توسط (محمد حسن) وقف شده و در صفحه‌اى ازآن سه سطرآن با آب طلا، سه سطر با مداد سرخ و سه سطر با مداد مشکى نوشته شده است. این قرآن را سلطان محمد بن محمد حسین گنابادى در سال ۱۰۰۸ ه ق نوشته است.
۱۲. قرآن خطى که در سال ۱۲۱۲ ه ق توسط (سید محمد تقى بن میرزا محمد حسین) وقف شده و در اول آن دائره‌اى همراه با علامتهاى استخاره گرفتن نوشته شده است و صفحه اول مزین است و لابلاى سطورآن ترجمه آیات به زبان فارسى و با خط مشکى نوشته شده است.
۱۳. قرآن خطى که در سال ۱۲۳۶ ه ق توسط (جهان بیگم) وقف شده و خط آن کوفى است و صفحه اول وآخرآن افتادگى دارد و روى کاغذ سفید نوشته شده و بر جلد آن نوشته شده که به خط على بن ابیطالب (ع) است و صحیح به نظر نمى رسد.
۱۴. قرآن خطى که در سال ۱۲۴۲ ه ق توسط (خیرالنساء خانم) وقف شده است و دو صفحه اول آن مذهب بوده و لفظ جلاله در تمام قرآن با آب‌طلا نوشته شده است.
منبع
راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در عراق ، دکتر احسان مقدس ، نشر معشر ، تهران ، ص ۱۹۸
