اعمال ماه ذی الحجه

1. اولین کار، مراقبت ، رؤ یت هلال و خواندن دعای آن است تا با یقین به زمان ، اعمال را در اوقات مخصوص آن به جا آورد.
2. از کارهای مهم اهل مراقبت ، شناخت شرافت و فضل این منزل شریف و شناخت زمانهای مذکور و شناخت فواید آن است . گرچه درباره ماه رمضان وارد شده که بهترین ماههاست و روزهای آن بهترین روزها و ساعتهای آن بهترین ساعات است ؛ ولی درباره بعضی از روزهای این ماه ، فضایلی بیش از ماه رمضان وارد شده است .
3. دهه اول ذی الحجة ، شرافت خاصی دارد. در روایتی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: ((هیچ کدام از روزها نزد خدا بهتر و پاداشش بیشتر از روز عید قربان نیست . شخصی گفت : حتی جهاد در راه خدا؟ فرمودند: حتی جهاد در راه خدا! مگر فردی که با جان و مال خود به جهاد رفته و همه را در راه خدا از دست بدهد.))
4. از اعمال مهم و بسیار پر فضیلت دهه اول این ماه ، نمازی است که هر شب بین مغرب و عشاء خوانده می شود. (که در بخش نمازهای مستحبی ذکر شده است ).
5. مستحب است که در روز اول این ماه ، روزه گرفته شود. همچنین در روایت آمده است که در روز اول ، خواندن نماز حضرت فاطمه (علیها السلام ) مستحب می باشد. (این نماز در بخش نمازهای مستحبی آمده است ).
6. مستحب است که در دهه اول بعد از نماز صبح و مغرب ، خواندن دعایی که اول آن اللهم اءن هذه الایام التی فضلتها علی غیرها می باشد.
7. از مهمترین اعمال این ماه ، عمل کردن به روایت زیر است : شیخ مفید از امام ابوجعفر (علیه السلام ) نقل کرده است که فرمودند: ((خداوند توسط جبرئیل ، پنج هدیه در ده روز اول این ماه برای عیسی بن مریم (علیه السلام ) فرستاده و فرمود: عیسی ! با این پنج دعا، دعا کن ؛ زیرا در روزهای ده گانه ، یعنی ده روز ذی حجه ، عبادتی محبوبتر از آن نزد خداوند نیست .*اول : اشهد اءن لا اله الا اللّه وحده لا شریک له ، له الملک و له الحمد بیده الخیر و هو علی کل شیی قدیر.*دوم : اشهد اءن لا اله الا اللّه وحده لا شریک له ، احدا صمدا لم یتخذ صاحبة و لا ولدا.*سوم : اشهد اءن لا اله الا اللّه وحده لا شریک له ، احدا صمدا لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفوا احدا.*چهارم : اشهد اءن لا اله الا اللّه وحده لا شریک له ، له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو حی لا یموت بیده الخیر و هو علی کل شیی قدیر .*پنجم : حسبی اللّه و کفی سمع اللّه لمن دعا لیس وراء اللّه منتهی اشهدلله بما دعا و انه بری ء ممن تبرء و اءن لله الاخرة و الاولی .
8. علاوه بر روز نخست ، روزه نه روز اول این دهه ثواب زیادی دارد. روایت شده است که روزه نه روز، برابر با روزه روزگار است و روزه روز ترویه (هشتم ذی حجة ) کفاره شصت سال است .
9. درباره شب عرفه روایت شده است که دعای خیر در آن مستجاب است و کسی که در آن به فرمانبرداری خدای متعال مشغول شود، پاداش صد و هفتاد سال را دارد. شب مناجات بوده و کسی که در آن شب توبه کند، خداوند او را می بخشد و مستحب است دعایی که اول آن ((اللهم یا شاهد کل نجوی )) می باشد، خوانده شود.
10. زیارت امام حسین (علیه السلام )، در شب عرفه از مستحبات است .
11. از کارهای مهم شب عرفه ، مراجعه به حاجیان معصوم (علیهم السلام ) در اول و آخر آن است .
12. اگر کسی بتواند در روز عرفه ، خود را به عرفات یا کربلا برساند، بهترین مکانها را برای دعا انتخاب کرده است . اهمیت دعا در این روز به اندازه ای است که روزه این روز را برای کسی که روزه باعث ضعف او هنگام دعا می شود، ممنوع کرده اند با آنکه روزه آن ، کفاره نود سال می باشد.
13. از مراقبات این روز، قبل از دعای عرفه و زیارت ، غسل کردن است .
14. از امام صادق (علیه السلام ) روایت شده است که از پدرانش نقل نموده : ((امام علی (علیه السلام ) دوست داشت که چهار شب در سال ، خود را فارغ نماید: شب اول رجب ، شب نیمه شعبان ، شب عید فطر و شب عید قربان .)) در شب و روز عرفه ، زیارت امام حسین (علیه السلام ) مستحب است . همچنین مستحب است که در ابتدای روز عید قربان ، به نیت پاک نمودن قلب از اشتغال به غیر خدا، غسل کند. آنگاه ((اللّه اکبر))ی واقعی گفته و با این تکبیر، تمام موجودات ، جز شکوه و بزرگی او را کوچک شمارد.
15. مستحب است که روز عید قربان ، به نیت پوشش و آرایش با لباس تقوی و اخلاق نیکو، تمیزترین لباس خود را پوشیده و در این هنگام بگوید: بسم اللّه و بالله اللّه اکبر... و وقتی که به مصلی رسید و در جای نمازش نشست ، بگوید: ((اللّه اکبر...)) همانگونه که در اقبال آمده است .
16. از اعمال روز عید قربان ، نماز عید است که مستحب می باشد.
17. بهتر است که نماز عید بر روی زمین غیر مفروش به جا آورده تا تواضع در آن بیشتر باشد (کیفیت نماز عید قربان ، در بخش نمازهای مستحبی وارد شده است ؛ همچنین بقیه نمازهای این ماه ).
18. مستحب است که بعد از نماز عید قربان ، دعای ندبه خوانده شود.
19. از کارهای مهم در روز عید قربان ، قربانی کردن است . مستحب است که هنگام ذبح ، آن چه را از امیرالمؤ منین (علیه السلام ) وارد شده است بگوید: بسم اللّه ، و جهت وجهی للذی فطر السموات و الارض حنیفا مسلما و ما اءنا من المشرکین اءن صلوتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین ، اللهم منک و لک .
20. مستحب است که اولین چیزی که در روز عید می خورد از گوشت قربانی بوده و گوشت آن را سه قسمت کند: یک قسمت برای همسایه ها، قسمت دیگر برای کسانی که درخواست کرده و قسمت سوم را برای خانواده خود نگه دارد. پوست آن را صدقه داده و از گوشت قربانی به قصاب ندهد.
21. از روزهای مهم ماه ذی حجه ، روز عید غدیر می باشد که در روز هجدهم ذی حجه واقع شده است . در شب عید غدیر، نمازی وارد شده است که ثواب زیادی دارد؛ این نماز دوازده رکعت می باشد که مجموع دوازده رکعت ، یک سلام دارد. بعد از هر دو رکعت نشسته ، در هر رکعتی ده بار حمد و توحید و یک بار آیة الکرسی و در رکعت دوازدهم ، هفت بار حمد و توحید خوانده و سپس دست به قنوت برداشته و ده بار در آن بگوید: اشهد اءن لا اله الا اللّه وحده لا شریک له ، له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو حی لا یموت بیده الخیر و هو علی کل شیی قدیر .آنگاه رکوع و سجده را انجام داده و ده بار در سجده بگوید:سبحان من احصی کل شیی علمه ، سبحان من لا ینبغی التسبیح الا له سبحان ذی المن و لانعم سبحان ذی الفضل و الطول سبحان ذی العز و الکرم ، اساءلک بمعاقد العز من عشرک و منتهی الرحمة من کتابک و بالاسم الاعظم و کلماتک التامة اءن تصلی علی محمد رسولک و اهل بیته الطاهرین و اءن تفعل بی و حاجات خود را بگوید و سپس بگوید: ((انک سمیع مجیب )).
22. سید قدس سره به نقل از امام رضا (علیه السلام ) از پدران پاکش ، سخنرانی طولانی و ارزنده امیرالمؤ منین (علیه السلام ) در روز غدیر را روایت کرده است که آخر آن چنین است : ((...بعد از پایان مراسم ، خانواده خود را در وسعت و آسایش قرار داده با برادرانتان نیکی نموده و به خاطر نعمتهایی که خداوند متعال به شما ارزانی داشته است ، از او سپاسگزاری نمایید. گرد هم آیید تا امور شما سامان پذیرفته ، به یکدیگر نیکی کنید، تا خداوند الفت شما را بپذیرد. خداوند در این روز چند برابر پاداش عیدهای قبل و بعد آن در چنین روزی را به شما عنایت می کند، شما هم نعمتهای الهی را که در اختیار دارید به یکدیگر ببخشید. نیکوکاری در این روز، مال را افزایش و عمر را طولانی می کند. مهربانی با یکدیگر، رحمت و عطوفت خداوند را برمی انگیزد. از مالی که خداوند به شما داده است ، به اندازه توانایی به برادران و خانواده خود بخشیده ، با یکدیگر خوشرو بوده و در دیدارهای خود مسرور باشید...روزه این روز، از روزه هایی است که خداوند آن را سفارش کرده است و آن را برابر با پاداشی بزرگ قرار داده است . تا جایی که اگر بنده ای از ابتدای دنیا تا انتهای آن روزها را روزه گرفته ، شبها مشغول عبادت بوده و در روزه خود مخلص باشد، باز هم نمی تواند به این پاداش برسد...کسی که مؤ منی را در این شب آن افطار دهد، مانند کسی است که ده فئام را افطار داده باشد - شخصی برخاسته و گفت : امیرالمؤ منین (علیه السلام ) فئام چیست ؟ حضرت فرمودند: صد هزار پیامبر و صدیق و شهید - چه رسد به این که جمعی از مردان و زنان مؤ من را سرپرستی کند که من ضمانت می کنم خداوند، امان از فقر و کفر، به عنایت فرماید. اگر در شب یا روز آن یا بعد از آن ، تا عید سال آینده ، مرگ او فرا رسد و گناه کبیره ای انجام نداده باشد، پاداش او با خداست ...هنگام دیدار با یکدیگر سلام کرده ، دست داده و نعمت این روز را تبریک بگویید. این مطالب را حاضرین به غایبین اطلاع دهند. باید افراد بی نیاز به یاری نیازمندان شتافته و توانگران به افراد ضعیف کمک کنند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) این مطلب را به دستور داده بود.))کسی هم که به مؤ منی غذا دهد، مانند کسی است که به تمام پیامبران و صدیقین غذا داده است و کسی که مؤ منی را دیدار کند، خداوند هفتاد نور، وارد قبر او نموده ، قبر او را وسعت داده و هر روز، هفتاد هزار فرشته از قبر او دیدن کرده و به او مژده بهشت می دهند.
23. از اعمال مستحب در روز عید غدیر، زیارت حضرت امیر (علیه السلام ) می باشد.
24. مستحب مؤ کد است که در ابتدای روز غدیر غسل کرده ، پاکیزه ترین لباس های خود را پوشیده ، عطر استعمال کرده ، و هنگام دست دادن به مؤ منین ، بگوید: الحمد لله الذی جعلنی من المتمسکین بولایة امیرالمؤ منین و الائمة (ستایش مخصوص خدایی است که ما را از متمسکین به ولایت امیرالمؤ منین (علیه السلام ) و امامان قرار داد.)
25. خواندن نماز و دعایی که در کتاب اقبال روایت شده و با عبارت : اللهم صل علی ولیک و اخی نبیک شروع می شود، مستحب است .
26. این روز را باید با مراجعه به نگهبان آن روز که از معصومین (علیهم السلام ) می باشد به پایان برده و با تمام توان به تضرع ، گریه و زاری و جلب رحمت آنان بپردازد.
27. یکی از اوقات مهم و روزهای شریف این ماه ، روز بیست و چهارم می باشد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) در چنین روزی آماده مباهله با مسیحیان شده و حوادثی اتفاق افتاد که موجب خواری آنان شده و مجبور گشتند به جزیه دادن همراه با ذلت تن در دهند. از اعمال این روز، روزه گرفتن غسل کردن و پوشیدن تمیزترین لباس ها و استعمال عطر می باشد و باید در منزل خود، آرامش و وقار داشته و بعد از غسل و پوشیدن لباسها از منزل خود خارج شده ، به مزار یکی از اولیای خدا یا مکان خلوت یا کوه بلندی رفته و کارهایی را که مردم هنگام رفتن سر مزار اولیای خدا، انجام می دهند، انجام بدهد. باید مدتی صلوات فرستاده ، آنگاه نماز خوانده و بعد از نماز هفتاد بار از خداوند آمرزش بخواهد (مثلا هفتاد بار بگوید: ((استغفر اللّه )) ) آنگاه برخاسته دستهایش را بلند کرده ، بین زمین و آسمان را نگریسته و بگوید: ... - در اینجا سید، دعایی که مشتمل بر ستایش خدا به جهت معرفی مفصل ولایت با آیه مباهله است را آورده است - و بعد از نقل آن دعا می گوید: هنگام خواندن هر دعا باید دو رکعت نماز خوانده و تا نیم روز یا تا اذاءن ظهر و بنا بر عقیده بعضی تا زردی آفتاب در آنجا بماند.این روز از جهت دیگری نیز ممتاز بوده و کرامت دارد، در این روز امیرالمؤ منین (علیه السلام ) انگشتری خود را در حال رکوع به فقیر بخشید.
28. بیست و پنجم ماه ذی حجه نیز یکی از روزهای گرانقدر برای موالیان ائمه دین است . خداوند در این روز، سوره ((هل اتی )) را در حق آنان فروفرستاده و از صدقه آنان تشکر کرد، هدیه آنان را پذیرفته ، در کتاب خود شرح حال آنان را داده و آنان را مورد مدح و ثنا قرار داد. شیعیان باید برای سپاسگزاری از خدای متعال با تمام توان در این روز به عبادت بپردازند. شکرگزاری به درگاه خداوند در این روز و مانند آن ، با روزه ، نماز شکر و سجده های آن است .
29. روز بیست و ششم ، بیست و هشتم و بیست و نهم روزهایی هستند که در روایت آمده است که در هر یک از این روزها یکی از دشمنان اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) نابود شده است . کسی که ایمان کامل به ولایت آنان که از جانب خدا می باشد دارد، به اندازه محبت و ارادتی که به آنان دارد از نابودی دشمنان اهل بیت ، مسرور و به خاطر آن سپاسگزار خدا خواهد بود.
30. روز آخر ذی حجه هم دو رکعت نماز دارد که در بخش نمازهای مستحبی ذکر شده است

منابع

• آداب معنوی 2000 عمل مستحب و مکروه, ابرقویی، روح الله ,قم: حرم، 1381.