اهل البیت

کلید واژه:اهل بیت، ائمه، پیامبر، اولی الأمر، اسلام، معصوم.

«اهل البیت» علیهم اسلام، دعوت کنندگان به توحید و بندگی خدا هستند. این دعوت را با تمام وجود (گفتار و رفتار) انجام می دهند. آنها نمونه ی اجرای به تمام معنی اسلام هستند، لذا معصوم می باشند و هیچ گونه گناه، خطا در امر و نهی و گزینش برتر، در آنها راه ندارد.

سمبل به تمام معنی طهارت هستند و تنها نمونه های تحقق این اراده ی الهی در عالم وجودند.

اولین آنها آخرین پیامبر خدا حضرت محمد صل الله علیه و آله و سلم می باشند که خداوند در مورد ایشان فرمود آنچه می گوید را بگیرید و فرمود که از او اطاعت نمایید. حجت های معصومش (اهل البیت علیهم السلام) را به صفت معرفی کرد، پیامبرش را مامور ابلاغ نام ایشان کرد و مردم را موظف به اطاعت آنها کرد.

از قرآن جدا ناپذیرند و آن می کنند و آن می گویند که خدا می خواهد. عبارتند از اولین آنها حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم پیامبر اسلام و سپس حضرت علی بن ابیطالب، حضرت فاطمه الزهرا، حضرت حسن بن علی، حضرت حسین بن علی، حضرت علی بن الحسین، حضرت محمد بن علی، حضرت جعفر بن محمد، حضرت موسی بن جعفر، حضرت علی بن موسی، حضرت محمد بن علی، حضرت علی بن محمد، حضرت حسن بن علی، آخرین آنها امام حی، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف.

هر کس از آنها دور شد از اسلام دور شده است و هر کس منکر آنها شد منکر اسلام است و هر کس از آنها تبعیت نکرد، دل به خدا نسپرده است.

افضل آن چیزی که بندگان به وسیله آن به خدا نزدیک می شوند اطاعت خدا و اطاعت رسول و اطاعت از اولی الامر است. (وافی، کتاب الحجه، باب فرض طاعه الائمه علیهم السلام) اطاعت ائمه علیهم السلام اطاعت پیامبر و سرباز زدن از اطاعت آنان سرباز زدن از فرمان اوست. (وافی، کتاب الحجه، باب وجوب موالاتهم والاقتداء بهم والکون معهم، حدیث5) و تاکید شده بر این که کسی نمی تواند بدون امام به خدا تقرب پیدا کند. (وافی، کتاب الحجه، باب من دان الله تعالی بغیر امام من الله)

اهل بیت در قرآن

تركيب «اهل البيت» دو بار در قرآن كريم آمده: يكى در مورد خاندان حضرت ابراهيم علیه السلام، خطاب به همسر وى ساره: «قالوا اتعجبين من امر الله رحمة الله و بركاته عليكم اهل البيت...»(سوره هود:73) و ديگر در مورد خاندان رسول گرامى اسلام: «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيرا».(سوره احزاب:33)

اين آيه به آيه تطهير شهرت دارد. دانشمندان شيعه، مراد از «اهل بيت» در اين آيه را محمد و على و فاطمه و حسن و حسين صلوات الله عليهم دانند و ساير بستگان پيغمبر صلی الله علیه و آله مانند همسران و اعمام و ديگر فرزندان و بنى اعمام را مشمول اين آيه نشمرند.

بعض علماى اهل سنت آيه تطهير را در شأن همه خويشان رسول الله صلی الله علیه و آله اعم از زنان و فرزندان و عترت و عشيرت او و همه بنى هاشم و بنى عبدالمطلب دانسته اند. (اشعرى در مقالات الاسلاميين: 9)

بخارى و ابن ابى حاتم و ابن عساكر و ابن مردويه به استناد حديثى از سعيد بن جبير معتقدند كه اين آيه در شأن زنان پيغمبر نازل شده و اهل بيت آنها هستند. (فتح القدير، 4/27 مصر 1350 ق)

قرطبى و ابن كثير علاوه بر ازواج رسول الله صلی الله علیه و آله على و فاطمه و حسنين علیهم السلام را نيز از اهل بيت و مشمول آيه تطهير مىشمارند ولى ترمذى و ابن جرير و ابن منذر و حاكم نيشابورى و بيهقى كه همه از ائمه و علماى اهل سنتند به استناد حديث صحيح ام سلمه «آيه تطهير» را مخصوص على و فاطمه و حسنين علیهم السلام می دانند.

شيعيان در اثبات اين عقيده كه اهل بيت رسول الله صلی الله علیه و آله منحصراً على و فاطمه و حسنين عليهم السلام هستند و آيه تطهير در شأن ايشان نازل شده دلائلى اقامه كرده اند كه اهم آنها به شرح ذيل است:

1. به موجب حديث صحيح كه از ام سلمه و ابوسعيد خدرى روايت شده آيه تطهير در شأن رسول الله صلی الله علیه و آله و على و فاطمه و حسنين علیهم السلام نازل شده است.
2. در حديث كساء به روايات مختلف تصريح شده است كه پيغمبر صلی الله علیه و آله بعد از جاى دادن على و فاطمه و حسنين علیهم السلام زير عبای خود فرمود: «اللهم هؤلاء اهل بيتى: خدايا اهل بيت من اين ها هستند». مفهوم اين عبارت آن است كه هيچكس ديگر از اهل بيت به شمار نمى آيد.
3. رسول الله صلی الله علیه و آله در پاسخ پرسش ام سلمه كه آيا من هم از اهل بيت علیهم السلام هستم فرمود: تو جاى خود دارى، تو به خيرى و چيز ديگرى نفرمود، اگر امّ سلمه كه آيه تطهير در خانه اش نازل شده است از اهل بيت نباشد ساير زنان پيغمبر به طريق اولى مشمول اين آيه نخواهند بود.

نصوص وارد شده در مورد ولایت و عصمت ائمه علیهم السلام

مطابق با روایات وارد شده از پیامبر و ائمه علیهم السلام که در کتب فریقین آمده، آیات بسیاری از قرآن دلالت بر ولایت و امامت و عصمت ائمه علیهم السلام دارد. در اینجا تنها به ذکر مواردی چند بسنده می شود:

آیه تبلیغ

به اتفاق علمای اسلامی این آیه در روز غدیر خم بر پیامبر اکرم نازل شد و ایشان پس از دریافت این دستور علی بن ابیطالب را به عنوان ولی مسلمین پس از خود معرفی نمودند.

«يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ». (سوره مائده/67)

اى پيغمبر، آنچه از خدا بر تو نازل شد (به خلق) برسان كه اگر نرسانى تبليغ رسالت و اداء وظيفه نكرده‌اى و خدا تو را از (شر) مردمان محفوظ خواهد داشت، (و دل قوى دار كه) خدا كافران را (به هيچ راه موفقيتى) راهنمايى نخواهد كرد.

آیه اکمال

آیه اکمال نیز در همان روز غدیر، پس از ابلاغ دستور الهی توسط پیامبر بر ایشان نازل شد. «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً». (سوره مائده - 3)

امروز دین شما را به حد کمال رساندم و نعمت را بر شما تمام کردم و بهترين آيين را كه اسلام است، برايتان برگزيدم.

آیه ولایت

روزی حضرت امام علی علیه السلام انگشتر خود را به سائلی در نماز بخشیدند آیه نازل گردید که: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ». (سوره مائده - 55)

ولىّ امر و ياور شما تنها خدا و رسول و مؤمنانى خواهند بود كه نماز به پا داشته و به فقرا در حال ركوع زكات مى‌دهند. به اتفاق مفسران مراد از این آیه على عليه السّلام است.

آیه اولی الامر

هنگامی که آیه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوااللَّهَ وَ أَطيعُواالرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُم‌...» (سوره نساء - 59) نازل گردید، جابر از پیامبر صلی الله علیه و آله سوال نمود: یا رسول‌الله، ما خدا و رسول او را شناخته‌ایم، لازم است اولواالامر را نیز بشناسیم.

پیامبر اسلام پاسخ داد: ای جابر، آنان جانشینان من و امامان بعد از من اند. نخستین آنان علی ابن ابیطالب است و سپس به ترتیب: حسن بن علی، حسین بن علی، علی بن حسین، محمد بن علی، که در تورات به "باقر" معروف است و تو در هنگام پیری او را خواهی دید و هر وقت او را دیدی، سلام مرا به او برسان.

پس از محمد بن علی نیز به ترتیب، جعفر بن محمد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمد بن علی، علی بن محمد، حسن بن علی و پس از ایشان فرزندش می‌ باشد که هم‌نام (محمد) و هم‌کنیه من (ابوالقاسم) است. اوست که از نظر مردم پنهان می‌شود و غیبت او طولانی می‌گردد تا آن جا که فقط افرادی که ایمان راسخ دارند، بر عقیده به او باقی می‌مانند. (عوالی اللئالی، ابن ابی الجمهور احسائی، حدیث 120)

آیه تطهیر

«إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً». (سوره احزاب/33) خدا چنين مى‌خواهد كه هر رجس و آلايشى را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عيب پاك و منزه گرداند.

موافق اخبار شيعه و اهل سنت این آیه راجع به شخص پيغمبر و على و فاطمه و حسنين عليهم السلام است. در بیان ضرورت عصمت و طهارت اهل بیت علیهم السلام می توان به این آیه استناد نمود: «وَ إِذِ ابْتَلى‌ إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لايَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ». (سوره بقره/124)

و (به ياد آر) هنگامى كه خدا ابراهيم را به امورى امتحان فرمود و او همه را به جاى آورد، خدا به او گفت: من تو را به پيشوايى خلق برگزينم، ابراهيم عرض كرد: به فرزندان من چه؟ فرمود: عهد من به مردم ستمكار نخواهد رسيد. از آنجا که گناه ظلم به نفس است پس مطابق با این آیه امامت جز معصوم به کس دیگری نمی رسد.

آیه مباهله

مؤید منظور بودن ائمه علیهم اسلام از کلمه اهل بیت در آیه تطهیر می تواند آیه مباهله باشد: «فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ». (سوره آل عمران/61)

به آنان (مسیحیان نجران) بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت می‌کنیم شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت می‌کنیم شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت می‌کنیم شما نیز از نفوس خود را؛ آنگاه مباهله می‌کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار می‌دهیم.

شأن نزول این آیه که شیعه و اهل سنت در مورد آن اتفاق نظر دارند یکی دیگر از دلایل حقانیت اهل بیت علیهم السلام است. ما این شان نزول را از کتاب اسباب نزول واحدی از علمای اهل سنت قرن پنجم نقل می نماییم: عاقب و سيد در رأس هيأت نجرانى نزد پيغمبر صلی الله علیه و آله آمدند و پيغمبر صلی الله علیه و آله آن دو را به اسلام دعوت كرد. گفتند: ما پيش از تو تسليم خدا بوده‌ايم. فرمود: دروغ مى‌گوييد، مى‌خواهيد بگويم چه چيز شما را مانع از مسلمان شدن است؟ گفتند: بگو، فرمود: صليب دوستى و شرابخوارى و گوشت خوك خوردن و آن دو را دعوت به ملاعنه كرد و قرار شد فردا صبح بيايند.

صبح پيغمبر صلی الله علیه و آله دست على و فاطمه و حسن و حسين را گرفت و به دنبال عاقب و سيد فرستاد. دعوت (به مباهله) را اجابت نكردند و پذيرفتند كه خراج بدهند. پيغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: قسم به آن كه مرا به حق مبعوث كرد اگر به ملاعنه حاضر مى‌شدند صحرا آتشباران مى‌شد. (اسباب نزول واحدی، سوره آل عمران، ذیل آیه 61)

علامه طباطبایی در ذیل این آیه می‌فرماید: رسول خدا در مقام امتثال این فرمان از «انفسنا» به غیر از علی و از «نسائنا» بجز فاطمه سلام‌اللّه‌علیها و از «ابنائنا» بجز حسنین علیهم السلام را نیاورد، معلوم می‌شود برای کلمه اول بجز علی و برای کلمه دوم بجز فاطمه سلام‌اللّه‌علیها و از سوم بجز حسنین علیهم السلام مصداق نیافت و کانه منظور از «ابناء» و «نساء» و «انفس» همان اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده، هم‌چنان‌ که در بعضی روایات به این معنا تصریح شده، بعد از آن که رسول خدا نام‌بردگان را با خود آورد عرضه داشت: «بارالها اینان‌اند اهل بیت من»، چون این عبارت می‌فهماند پروردگارا من به‌ جز اینان کسی را نیافتم تا برای مباهله دعوت کنم.

حدیث غدیر

مطابق حدیث متواتر غدیر که هیچ یک از دانشمندان اسلام در صدور آن تردید ننموده اند، پیامبر صلی الله علیه و آله در آخرین حج خود با نام حجةالوداع، علی علیه السلام را از طرف خدا به عنوان خلیفه، وصی و امام پس از خود معرفی نمود.

در نقل های شیعی، این روایت پیامبر بر این مسئله تاکید می کند که امامت و ولایت را تا روز قیامت در نسل خود باقی می گذارند.

حدیث ثقلین

مطابق با روایات پیامبر در واپسین روزهای عمر شریف خویش به عنوان وصیتی همیشگی برای امت خود فرمودند: «إنّي تاركٌ فيكم الثّقلين كتاب الله و عترتي لن يفترقا حتّي يردا عليّ الحوض ما إن تمسّكتم بهما لن تضّلوا و لن تزّلوا».

من در ميان شما امت دو چيز نفيس وزين و گران‌بهايي را باقي گذرنده‌ام كه كتاب خدا و عترت من كه اهل بيت منند، كه اين دو هرگز از همديگر جدا نمي‌شوند تا وقتي كه بر من نزد حوض كوثر وارد شوند.

لازم به ذکر است صحت حدیث ثقلین از نظر فریقین در رساله‌ای که «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» در مصر در این مورد چاپ نموده به اثبات رسیده‌ است.

این حدیث علاوه بر امامت ائمه علیهم السلام، اثبات اتصال قران و اهل بیت علیهم السلام را می نماید و نشان می دهد که قرآن را به تنهایی بدون اهل بیت علیهم السلام نمی توان فهمید.

روايات مربوط به «اهل بيت» علیهم السلام

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اهل بيت من در ميان شما به منزله كشتى نوح اند كه هر كه در آن نشست نجات يافت و آن كه از آن بازماند به هلاكت رسيد. (كنزالعمال: 34144)

و فرمود: هر كه مرا و اين دو ـ و به حسن و حسين اشاره نمود ـ و پدر اين دو و مادر اين دو را دوست دارد روز قيامت همدرجه من خواهد بود. (كنزالعمال: 34161)

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روايت است كه فرمود: چرا من افرادى را مى بينم كه چون يكى از اهلبيت من به كنارشان مى نشيند سخن خويش را قطع مى كنند؟! سوگند به آن كه جانم به دست او است كه ايمان به دل كسى راه نيابد مگر اين كه آنان را براى خدا و محض خويشى با من دوست دارد.

و فرمود: هر كس دوست داشته باشد كه به زندگى من زنده باشد و به مرگ من بميرد و در آن باغ بهشت برين كه پروردگارم آن را غرس نموده ساكن شود بايستى كه پس از من به على و آن كه در خط على است بپيوندد و بعد از من به اهل بيت من اقتدا نمايد كه آنان عترت منند و از گل آفرينش من سرشته شده اند و فهم و دانش من به آنها رسيده، پس واى بر آن دسته از امتم كه فضيلت آنها را دروغ شمارد و خويشاوندى مرا در مورد آنان ناديده گيرد، خدا شفاعت مرا به آنان نرساند. (كنزالعمال: 34198)

روزى ابوذر غفارى رحمه الله بر پله كعبه بالا رفت و حلقه در را به دست گرفت و به كعبه تكيه زد و گفت: اى مردم هر كه مرا مى شناسد؛ مى شناسد و هر كه نمى شناسد منم ابوذر، از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنيدم مى فرمود: اهل بيت من در ميان اين امت بسان كشتى نوحند كه هر كه در آن نشست نجات يافت و هر كه از آن بازماند هلاك گرديد و مى فرمود: جاى اهل بيت مرا در ميان خودتان جاى سر در بدن و جاى چشم در سر قرار دهيد كه بدن جز به سر هدايت نگردد و سر به چيزى جز چشم راه خود را نيابد. (بحار:23/121)

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «يا ايها الناس انى تركت فيكم ما ان اخذتم به لن تضلوا، كتاب الله و عترتى اهل بيتى» (اين حديث را ترمذى و نسائى از جابر نقل كرده اند و متقى هندى در كنزالعمال: 1/144 از آنها نقل نموده).

منابع

• سید مصطفی حسینی دشتی، مقاله اهل بیت از فرهنگ «معارف و معاریف».
• موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام، مقاله معرفی اهل البیت.
• موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام، مقاله ولایت و امامت و عصمت ائمه علیهم السلام.