میرزا محمد استرآبادی
میرزا محمد استرآبادى (متوفای 1028)، یکی از اعلام معروف شيعه در قرن یازدهم و از شاگردان مقدس اردبیلی است. ميرزا فقيهی محدث و عالمی ثقه و دانشمندی متقی و دين دار بود. او معرف رجال احاديث مسلمانان است. ميرزا محمد امين استر آبادی از مبتکرين مکتب علمای اخباری
او در فن حديث و علم رجال تخصص کامل داشت.
ولادت
محمد بن علی بن ابراهيم معروف به ميرزا محمد استرآبادی یکی از اعلام معروف شيعه در اوايل قرن یازدهم قمری است. از تاريخ ولادت و جزئيات زندگی او اطلاعی در دست نيست.
ميرزای استرآبادی از اهالی شمال (گرگان) بود، اما بيشتر سنوات عمرش پس از خاتمه تحصيل در مکه معظمه سپری شد و تا آخر عمر در آنجا اقامت داشت و سرانجام در ۱۳ ذی الحجه و یا ۳ ذی القعده سال 1028 قمری در قبرستان حجون و کنار قبر خديجه کبری عليها السلام مدفون گرديد.
تحصیل و اساتید
- احمد بن محمد اردبیلی مشهور به مقدس اردبیلی، صاحب کتاب «مجمع الفائدة و البرهان» متوفای صفر سال 993 ق.
- شیخ ظهیرالدین ابواسحاق ابراهیم عاملی میسی مشهور به ابن مفلح (متوفای سال 1032ق) فرزند علی بن عبدالعالی میسی.
- سید یوسف بن محمد حسینی عاملی شامی، صاحب کتاب «ترتیب اختیار کشی» و «کتاب جامع الاقوال».
- سید محسن بن میر شرف‌الدین علی حسینی شیرازی دشتکی.
شاگردان
- محمد امین بن محمد شریف اخباری استرآبادی صاحب کتاب فوائد مدنیه (متوفای 1033ق) داماد میرزای استرآبادی از شاگردان وی در مکه بود.
- شیخ فخرالدین محمد فرزند شیخ حسن بن شیخ زین‌الدین شهید ثانی صاحب کتاب استقصاء الاعتبار (متوفای 1030 ق) نيز در مکه از او بهره علم و حديث و رجال نموده است.
- ابوالحسن بن عبدالله شیرازی ناسخ منهج المقال در سال 1051ق و به آن فوائد رجالیه را ملحق کرده است.
- سید شرف‌الدین علی بن حجة الله بن شرف‌الدین علی بن عبدالله بن حسین بن محمد بن عبدالملک طباطبایی حسنی حسینی شولستانی مؤلف کتاب توضیح المقال فی شرح الاثنی عشریه فی الصلاة (متوفای 1060ق و نیز گفته شده 1065 ق). علی بن حجت الله شولستانی نیز از وی روایت حدیث می کرده است.
- محدث رجالی شیخ محمد بن جابر بن عباس نجفی
- ملا محمد تونی(متوفای قبل از سال 1060)
- محمد علی بن میر ولی حسینی اصفهانی
- علی رضا بن آقا جانی
- زین‌الدین علی بن سید بدرالدین حسن بن سید نورالدین علی بن حسن بن علی بن شدقم معروف به سبد بن شدقم (متوفای مدینه درسال 1033 ق).
آثار و تألیفات
- منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، معروف به رجال کبیر؛ که در سه جزء بوده است. وی تألیف این کتاب را در ۹۸۶ق. در نجف به پایان برده است. کتاب رجال او از بهترين و جامع ترين کتب اين فن محسوب می شود.
- تلخیص المقال (الاقوال) فی معرفة الرجال صغیر
- توضیح المقال موسوم به وجیز معروف به رجال صغیر
- شرح آیات الاحکام
- حاشیه علی التهذیب.
- حاشیه علی الاستبصار.
- رساله‌ای در احوالات زید شهید.
=
از منظر عالمان
محمدامین استرآبادی: «او (میرزا محمد) عالم فاضل و در حدیث و رجال سرآمد عصر خویش است.»[۱]
محمدباقر مجلسی: «سید سند، میرزا محمد استرآبادی، صاحب فضل و برخوردار از تقوای والا و ورع است».[۲] همچنین وی را در زمره کسانی دانسته که به لقای امام زمان - عجل الله تعالی فرجه - در غیبت کبری نایل شده اند.[۳]
شیخ حر عاملی صاحب اَمل آمل: را عالمی فاضل و محققی با دقت و پارسائی پرهيزکار و مورد اطمينان معرفی می کند.
میرزا محمد تنکابنی: «میرزا محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی، اعبد عباد و ازهد زهاد بود و در کلام و تفسیر و رجال از اهل علم پیشی گرفته بود».[۴]
میرزا عبدالله افندی، صاحب ریاض العلماء: «میرزا محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی عالم محقق و مدقق، از بندگان الهی صاحب ورع و ثقه و عارف به حدیث و رجال است و مصنفات وی در علم رجال، سرآمد است».[۵]
سید مصطفی حسینی تفرشی: «میرزا محمد استرآبادی، فقیه و متکلم نامی، از ثقات و زهاد زمانه و کتاب رجال وی از خوب ترین و مشهورترین کتب رجالی با حسن ترتیب و شامل اسامی همه رجال می باشد».[۶]
علامه نوری صاحب «مستدرک» می نويسد: ميرزا محمد فرزند سيد علی خود از دودمان ائمه اطهار بوده و «منهج الرجال» او خيلی مورد توجه وحيد بهبهانی قدس سره الشريف قرار گرفت و تحقيقات رجالی خود را بر پايه کتاب ميرزای مذکور استوار نمود.
محدث قمی: «محمد بن علی بن ابراهیم (میرزای استرآبادی) عالم عامل، جلیل کامل، متکلم و محقق مدقق و عابد زاهد و صاحب ورع و تقوای حقیقی و استاد ائمه رجال است».[۷]
از جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست. در نجف می زیست نزد مقدس اردبیلی و نیز ابراهیم بن علی بن عبدالعالی میسی کسب دانش کرد. پس از مرگ استادش مقدس اردبیلی (۹۹۳ق) به مکه رفت و تا پایان عمر در مکه اقامت گزید.
افندی علت ترک نجف را چنین نقل کرده که چون مقدس اردبیلی وی را به عنوان جانشین خویش معرفی نکرد، او آنجا را جای مناسبی برای خویش نیافت و رهسپار مکه شد. وی از محضر محسن بن غیاث الدین منصور نیز بهره برد.
امین استرابادی در مکه نزد وی حدود ۱۰ سال فقه، حدیث و رجال آموخت و از وی اجازه روایت داشت. گویا امین در تبیین طریقة اخباریه تحت تأثیر تعالیم استاد خود بوده است.
تلخیص الاقوال، یا رجال وسیط وی به چاپ نرسیده، و نسخه های متعدد آن در کتابخانه های مرکزی دانشگاه تهران، آستان قدس رضوی مشهد، بانکیپور، موزة لندن و کتابخانة شخصی براون معرفی شده است.
رجال صغیر وی که گویا توضیح المقال نام داشته، در مکه به سال ۱۰۱۶ق تألیف شده بوده، و بنابر گفته آقابزرگ نسخه ای از آن به خط مؤلف در آستان قدس و نسخه ای دیگر در تبریز موجود بوده است.
آیات الاحکام، که نسخ آن در کتابخانه های آستان قدس و مدرسه عالی شهید مطهری یافت می شود. مجلد اول این کتاب تا پایان بحث زکات به کوشش محمد باقر شریف زاده در ۱۳۹۴ق به چاپ رسیده است. همچنین استرابادی حاشیه ای بر تهذیب الاحکام طوسی و نیز رسائلی دیگر داشته است.
یرزای استرآبادی سه دوره كتاب رجال تالیف كرده كه عبارتند از: توضیح المقال، تلخیص الاقوال فی معرفة الرجال و منهج المقال.
منابع
- "استرآبادی، میرزامحمد"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- پایگاه شعائر.
- "استرآبادی، محمد بن علی"، ویکی نور.
