ملا عبدالله یزدی
آخوند ملاعبدالله بهابادی یزدی (م، ۹۸۱ ق)، فقیه منطقی، عالم فاضل شیعه در قرن ۱۰ هجری است. وی در پرتو رابطه با دربار صفوی، بر گسترش تشیع و حل مشکلات شیعیان تلاش می نمود. ملاعبدالله یزدی در علم فقه و منطق متبحّر و استاد بود و آثار مهمی تألیف نمود که مهمترین آن «حاشیه علی تهذیب المنطق» معروف به «حاشیه ملاعبدالله» است. عالمان بزرگی چون شیخ بهایی و صاحب معالم از شاگردان او هستند.
| نام کامل | ملا عبدالله بهابادی یزدی |
| زادروز | قرن ۱۰ قمری |
| زادگاه | بهاباد، یزد |
| وفات | ۹۸۱ قمری |
| مدفن | بهاباد، یزد |
|
| |
| اساتید |
غیاث الدین منصور شیرازی، جمال الدین محمود شیرازی،... |
| شاگردان |
|
| آثار |
الحاشیه علی تهذیب المنطق، حاشیه بر حاشیه خطایی، التجارة الرابحة فی تفسیر السورةالفاتحة، شرح قواعد الاحکام،... |
محتویات
ولادت
ملا نجم الدین عبدالله بن شهاب الدین حسین بهابادی یزدی در اوایل قرن دهم هجری در بهاباد از توابع یزد پا به عرصه وجود گذاشت. پدرش شهاب الدین از متدینان بهاباد بود که از تمکن مالی خوب و از منزلت و مرتبتی خاص برخوردار بود.
در بعضی از مراجع، نسبت ملاعبدالله بهابادی به اشتباه شهابادی نوشته اند. چنین به نظر می رسد که اولین اشتباه در ذکر موطن ملاعبدالله، باعث نقل آن به وسیله سایر اصحاب تراجم و تواریخ شده است، در حالی که در استان یزد، شهر یا بخشی به نام شهاباد وجود نداشته است و ندارد. خود ملاعبدالله در بعضی عبارات، خود را به نجم بن شهاب موسوم عبدالله بهابادی معرفی کنند.
تحصیل و استادان
ملاعبدالله بعد از رشد و شکوفایی و تحصیلات مقدماتی، پس از چندی اقامت در زادگاه خود، برای فرا گرفتن علوم دینی به شهرهای شیراز و اصفهان مسافرت کرد.
ملاعبدالله در شیراز به مدرسه صدریه منصوریه رفت و نزد عالم وارسته امیر غیاث الدین منصور شیرازی تولیت مدرسه منصوریه، مشغول به کسب معارف دینی شد و در اصفهان نیز از محضر بزرگانی چون جمال الدین محمود شیرازی از مشاهیر فضل و سرآمد شاگردان علامه دوانی، علوم عقلی را تلمذ کرد.
ملا عبدالله در عین حالی که به فراگیری علوم اشتغال داشت، به تدریس نیز مشغول بود و شاگردانی را تربیت کرد. آخوند بهابادی مدتی را نیز در جوار مرقد مطهر امیرالمؤمنین (ع) در نجف اشرف به بحث و تدریس مشغول بود. از ثمرات این اقامت، حاشیه معروف وی بر کتاب «تهذیب المنطق» سعدالدین تفتازانی است. مرحوم ملاعبدالله شرح نفیس خود را در روز چهارشنبه ۲۷ ذوالقعده ۹۶۷ هجری قمری در نجف اشرف به پایان رساند.
آخوند ملاعبدالله در شهر اصفهان با مقدس اردبیلی هم درس بوده است و هر دو نزد جمال الدین محمود (از شاگردان علامه دوانی) فرا گرفته اند. سرنوشت این دو همدرس و همکلاسی، چنین بود که مقدس اردبیلی به راه فقه و زهد رفت و آخوند ملاعبدالله به راه ادب گام برداشت، به طوری که ملاعبدالله از دانشمندان و مدرسان ادب و علوم کلاسیک سده دهم هجری گشت و حاشیه هایی که این دو تن بر کتاب های کلاسیک روزگار خویش نگاشته اند، سالها در شمار کتاب های درسی حوزه است.
تدریس و شاگردان
ملاعبدالله یزدی پس از کسب تحصیل و مهارت فراوان، علامه‌ی روزگار خویش گردید و کسی در دانش و تقوا و فضیلت به او نرسید. ملاعبدالله سال های طولانی به تدریس اشتغال داشت و در این دوران متفکران بسیاری در مکتب درس او تربیت یافتند، از جمله:
- شیخ بهایی (۱۰۳۰-۹۵۳ ق) فیلسوف عارف و دانشمند نامدار شیعه؛
- شیخ حسن بن زین الدین عاملی (فرزند شهید ثانی)، صاحب «معالم»؛
- سید محمد بن علی عاملى، معروف به صاحب «مدارک».
آثار و تألیفات
جناب ملا عبدالله یزدی، به نوبه خود سرآمد علمای علم منطق در زمان خویش و حتی زمان های پس از خود بوده است. عظمت آثار قلمی این فقیه فرزانه و منطقی فرهیخته بر اهل دانش و حکمت پوشیده نیست. تألیفات آخوند ملاعبدالله به دو زبان عربی و فارسی در عین استحکام و جلالت قدر، عبارات آسان دارد و برخوردار از حسن ایجاز است.
- الحاشیه علی تهذیب المنطق حاشیه ای است بر کتاب «تهذیب المنطق» اثر سعدالدین تفتازانی به زبان عربی، از مهمترین آثار ملاعبدالله که باعث اشتهار و شهرت ایشان نیز شده است.
- حاشیه بر حاشیه خطایی: این کتاب یکی از تألیفات مشهور ادیب شیعی آخوند ملاعبدالله بهابادی در علم معانی و بیان به زبان عربی است. آن چه آخوند ملاعبدالله به رشته تحریر در آورده، حاشیه بر حاشیه نظام الدین عثمان خطایی بر مختصر و مطوّل تفتازانی است. حاشیه ملاعبدالله بر حاشیه خطایی ۳۰۰۰ بیت نوشته دارد، چنان که خود ملاعبدالله در پایان آن مرقوم داشته، این کتاب در ۱۷ ذی الحجه ۹۶۲ هجری قمری در مدرسه منصوریه شیراز پایان یافته است. نسخه خطی از حاشیه بر حاشیه خطایی به خط نستعلیق و در ۷۶ برگ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است که گفته می شود به خط خود آخوند ملاعبدالله است.
- شرح تهذیب المنطق به فارسی،
- حاشیه بر مختصر تفتازانی،
- حاشیه بر مطوّل تفتازانی،
- التجارة الرابحة فی تفسیر السورة الفاتحة،
- شرح قواعد در فقه شیعه،
- حاشیه بر حاشیه شریفیه،
- حاشیه بر شرح شمسیه قطبى،
- الدّرةالسنیة فی شرح الرسالة الالفیة الشهیدیة، که شرح «الفیه» شهید اول است.
- شرح العجاله محقق دوانى،
- حاشیه بر حاشیه شریفیه و جلالیه،
- حاشیه بر مبحث جواهر از شرح تجرید،
- حاشیه بر مبحث موضوع علم از حاشیه دوانی.
عبارت زیر را آخوند ملا عبدالله در آغاز بعضی تألیفات خود از جمله حاشیه بر حاشیه دوانی آورده است: «حمداً لمن خلق الانسان، علّمه البیان و شکراً لمن علّمه بدایع المعانی و روایع البیان و صلوات علی نیر المبعوث باکمل الادیان المبعوث بافصح اللسان وآله مصابیح العرفان و مفاتیع الفرقان».
همچنین از این خاندان، قرآنی خطی به یادگار مانده که گفته می شود قرآن شخصی آخوند ملاعبدالله بوده که در بین نوادگان او دست به دست شده و به «قرآن ملاعبدالله» مشهور است. این قرآن هم اکنون در کتابخانه فاطمیه بهاباد نگهداری می شود.
ملاعبدالله و دربار صفوی
شاهان صفوی بنا به دلایل مختلف دینی و سیاسی و مصالح حکومتی، ضمن احترام و تقدیس علمای دین از آنان در امور مختلف نظرخواهی می کردند. این احترام ها و تقدیس ها بیشتر برای حفظ موقعیت خویش و به منظور برخورداری از حمایت و پشتیبانی جامعه شیعی بود که سر در فرمان عالمان و فقیهان داشتند. از آن سو علما نیز از این موقعیت برای گسترش و نفوذ مکتب تشیع استفاده فراوان بردند. به طوری که تشیع در این زمان از انزوا خارج شد و با رسمیت مذهب تشیع، نشر و تبلیغ اندیشه های شیعی رواج فراوان یافت و دانشمندان و بزرگانی مانند محقق ثانی و شیخ بهایی و علامه مجلسی، با جهت دادن سیاست های دربار صفوی به سمت ترویج و تبلیغ تشیع، خدمات بی نظیری را برای اسلام و تشیع به انجام رساندند.
ملاعبدالله نیز از جمله عالمانی است که در پرتو رابطه با دربار صفوی بر گسترش تشیع و حل مشکلات شیعیان تلاش های فراوانی به ثمر نشاند. آخوند بهابادی از طرف سلاطین صفوی، سِمت خزانه داری حرم شریف حضرت علی علیه السلام را بر عهده داشت و بعد از وفات او نیز فرزندانش عهده دار این سمت شد و طایفه ای که اکنون در نجف اشرف به «بیت الملا» معروف هستند، منسوب به آخوندند.
در گفتار دیگران
- شیخ بهایی در حاشیه و تفسیر قاضی می نویسد: «که در خدمت آخوند ملا عبدالله یزدی صاحب حاشیه بر تهذیب المنطق، تلمذ کرده ام. وی، او را وصف به «علامه یزدی» کرده است».
- سید علی خان کبیر در کتاب «سلافة العصر» درباره اش می نویسد: «عبدالله پسر حسین یزدی، استاد شیخ بهاء الدین، علامه ی روزگار خویش است. کسی در دانش و تقوا و فضیلت به او نرسد. وی کتاب هایی مفید در علم فقه، علم منطق و... تألیف کرده است».
- ملا امین احمد رازی ساکن هند در «تذکره هفت اقلیم» که به سال ۱۰۱۰ قمری نگارش یافته، در شرح احوالات آخوند ملاعبدالله بهابادی، به استادی وی در فقه و فقاهت اشاره کرده و در بیان مرتبت فقهی آخوند در ذیل عنوان «مولانا عبدالله» چنین می نویسد: «پیوسته به قلم گوهرنگار نقش تألیف و تصنیف بر لوح روزگار می نگاشت و ... مهارتش در فنون علم فقه به غایتی بوده که می گفته اگر متوجه بدان علم گردم، به توفیق الله تعالی، برهان و دلایل عقلی بر مسایل فقهی گفته، چنان علم فقه را مدلّل سازم که مجال چون و چرا نماند».
وفات
آخوند ملاعبدالله بهابادی بعد از عمری تلاش و مجاهدت در راه تعلیم و تعلّم، سرانجام در سال ۹۸۱ هجری قمری در اواخر حکومت شاه طهماسب صفوی، چشم از جهان فرو بست و به دیار باقی شتافت.
در بهاباد زادگاه آخوند، بقعه ای متبرکه وجود دارد که به مزار ملاعبدالله بهابادی یزدی (صاحب حاشیه) مشهور و منسوب است. این بقعه زیارتگاه خاص و عام و مورد توجه اهالی بهاباد و سایر مناطق اطراف بود. کراماتی نیز از صاحب آن مزار نقل می شود.
منابع
- سایت خبرگزاری رسمی حوزه.
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۶، ص۱۵۹.
