بیت الاحزان

در ادبیات و اشعار فارسی به خانه یعقوب پیامبر علیه السلام که در هنگام دوری از فرزندش یوسف علیه السلام به ماتم‌سرا تبدیل شده بود «بیت الاحزان» می گویند. همچنین مکانی در کنار قبر عباس بن عبدالمطلب در قبرستان بقیع است که «بیت الحزن» نیز نامیده شده است و آن مکانی است که امام علی علیه السلام بعد از رحلت پیامبر صلّی اللّه علیه وآله برای حضرت فاطمه علیها السلام ساخت تا در آن به عزاداری در ماتم و فراق پدر خود بنشیند.

بیت‌الاحزان در تاریخ اسلام

مهمترین و معروفترین مصداق «بیت الاحزان»، مکان یا مسجدی است در قبرستان بقیع در مدینه، در جانب جنوبی قبر عباس بن عبدالمطلب که «بیت الحزن» نیز نامیده شده است. مطابق برخی گزارشها، پس از رحلت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله (سال ۱۱) و به دنبال تألّمات شدید روحی حضرت فاطمه سلام اللّه علیها و نارضایتی از وضع موجود، امام علی علیه السلام مکانی را در قبرستان بقیع، برای وی ساخت تا در آن به عزاداری در ماتم و فراق پدر خود بنشیند. این مکان بیت الاحزان نامیده شد. وی روزها با دو فرزند خود حسن و حسین علیهماالسلام به بیت الاحزان می رفت و هنگام غروب امیرالمؤمنین ایشان را به خانه برمی گرداند؛ پس از گذشت بیست و هفت روز از رحلت پدرش بر اثر شدت بیماری دیگر نتوانست بدانجا برود.

منابع عامه نیز به این مکان در بقیع اشاره کرده اند. سمهودی (متوفی ۹۱۱) به نقل از غزالی (متوفی ۵۰۵)، ضمن بیان آداب زیارت بقیع، نماز گزاردن در مسجد بیت الحزن را مستحب دانسته و آن را محل اقامت حضرت فاطمه در ایام حزن او بر پدرش یاد کرده است. طبق این بیان، بعدها مسجدی نیز در مکان مزبور ساخته شده است. همچنین به اقامت حضرت فاطمه پس از وفات پدرش در بیت الاحزان واقع در بقیع تصریح شده است. گذشته از این، احتمال دارد که قبر حضرت فاطمه در بیت الاحزان باشد و پس از مسجدالنبی و قبرستان بقیع، بیت الاحزان را سومین مکان محتمل دفن ایشان ذکر کرده اند.

در تصویر قدیمی زیر از قبرستان بقیع که مربوط به قبل از تخریب آن توسط وهابیت است، شماره ۱ محل بیت الاحزان می باشد.

بیت‌الاحزان در ادبیات شیعه

در ادب رثایی شیعه نیز بیت الاحزان جایگاه ویژه ای دارد. در شعری غنایی فارسی، بویژه در اشعار حافظ، این واژه و تعابیر مترادف آن (مانند کلبه احزان و کلبه غم) تکرار شده است.

رؤیاهایی نیز نقل شده که بنابر آنها حضرت مهدی علیه السلام با سرودن شعر، بیت الاحزان را مایه غم و اندوه همیشگی خود دانسته است. از این رو، بعضی علمای شیعه آثاری به همین نام در شرح حوادث پس از رحلت پیامبر و مصائب اهل بیت علیهم السلام خصوصاً حضرت فاطمه علیها السلام نگاشته اند که معروفترین آنها عبارت اند از: «بیت الاحزان فی مصائب سیّدة النسوان»، اثر شیخ عباس قمی (متوفی ۱۳۵۹)؛ «بیت الاحزان فی مصائب سادات الزمان الخمسة الطاهره من ولد عدنان»، اثر عبدالخالق بن عبدالرحیم یزدی (متوفی ۱۲۶۸).

منابع

• "بیت الاحزان"، دانشنامه جهان اسلام، محمدهانی ملاّ زاده.