بهاءالدین محمد مختاری اصفهانی
محمد بن محمدباقر حسینی مختاری، ملقب به بهاءالدین، فقیه، محدّث، متکلم و ادیب بزرگ شیعه قرن دوازدهم و از شاگردان علامه مجلسی و شیخ حر عاملی. او بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات فارسی و عربی دارد. آثار بسيارى را از وى مى شناسيم كه به تعبير نويسنده ريحانة الأدب ، «در اثبات مراتب عاليه علميه او برهانى قاطع و گواهى عادل هستند».
محتویات
زندگی نامه
سید بهاءالدين محمد بن محمدباقر حسينى مختارى نايينى اصفهانى، چنان كه از حيات نگارىِ خودنوشتش بر مى آيد و صاحب الذريعة هم باز مى گويد: وى در سال 1080 ق، در نائین اصفهان به دنيا آمده است. او از عموزادگان سيّد ناصرالدين احمد بن محمد بن امير روح الأمين حسينى مختارى است.
بهاءالدين محمد در اصفهان نزد استادانی چون محمدباقر مجلسی و فاضل هندی به کسب علم پرداخت و از آنان و شیخ حر عاملی، اجازه روایت گرفت.[۱] او در «رسالة في حجيّة اليد»، از مجلسى دوم به «شيخنا» تعبير كرده و به شاگردى فاضل هندى و استفاده از او تصريح مى كند.
بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.[۲] در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.[۳] از گزارشی درباره یکی از آثار کلامی وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به مشهد رفته است.[۴]
از پاره اى تأليفات حسینی مختاری بر مى آيد كه تا سال 1130 ق، مى زيسته و طبق برخى باورها، وى ميان سال هاى 1130 تا 1140ق، در اصفهان وفات يافته و در دار السلطنه، به خاك سپرده شده است.[۵] مرحوم خوانسارى درباره محلّ دفن او مى نويسد: تا بحال، موضع قبر او را پيدا نكردم و دور نيست كه در فتنه افغان، محو شده باشد.[۶] برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، دفن شده است.[۷]
آثار و تألیفات
بهاءالدین حسینی مختاری بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات عربی و فارسی دارد[۸] که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.
آثار فقهی و اصولی
آثار فقهی مهم وی عبارت‌اند از:
- سه اثر درباره ارث به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.[۹]
- شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ هدایةالامّة تألیف شیخ حرّ عاملی است.[۱۰]
- مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقوداست.
- اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث نذر کتاب «الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه»، اثر شهید اول.[۱۱]
- حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «قاعده ید» و احکام مردگان[۱۲]
- حاشیه بر مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین، اثر حسن بن زین الدین (صاحب معالم)
- حاشیه بر اشاراتُ الاصول اثر محمدابراهیم کلباسی.[۱۳]
- الحاشية على آيات الأحكام الأردبيلية. اين كتاب، شرحى است بر «زبدة البيان» اثر مقدس اردبيلى.
آثار کلامی و فلسفی
مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی بهاءالدین حسینی عبارت‌اند از:
- دو بار تلخیص الشّافی فی الامامة، اثر شریف مرتضی. تلخیص نخست، با نام اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است، و تلخیص دوم، که کم حجم‌تر است، صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی نامیده شده است.[۱۴]
- التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب مثنوی درباره مسائل کلامی[۱۵]
- حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «حدوث العالم» کتاب التوحید کافی.
- اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
- حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف.
- شرح حديث عمران صابى.
- حاشیه بر شرح سید علی خان مدنی بر صحیفة سجادیة، اثر کلامی ـ حدیثی.
- شرح ناتمام زیارت جامعه کبیره.[۱۶]
- لسان الميزان في المنطق، در علم منطق. مؤلّف اين كتاب را نوشته و خود، شرح كرده است.
- شرح تهذیب المنطق تفتازانی.
- حاشیه بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از قطب الدین رازی
- شرح بر خلاصةالحساب شیخ بهائی در ریاضیات.[۱۷]
- مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء، شرح بخش طبیعیات کتاب «الشفاء» اثر ابوعلی سینا.[۱۸]
ادبیات
آثار حسینی مختاری در ادبیات مشتمل است بر:
- سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة شیخ بهائی.
- گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذورالذهب زمخشری با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.[۱۹]
- حاشیه بر المُطوَّل تفتازانی.
- کتابی در علم نحو به نام «نحو میر».[۲۰]
- حاشیه‌ای بر کتاب الاشباه و النظایر، اثر جلال الدین سیوطی: مؤلف در آن از سيد على خان مدنى نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب شیعه گرویده بود.[۲۱]
- تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد: شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد شیخ بهائی که تاریخ البهائیین (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری) نیز نامیده می شود.
پانویس
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.
- ↑ رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.
- ↑ قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.
- ↑ روضات، خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.
- ↑ رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۹ـ۶۰، ج۱۳، ص۱۲۴.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۵۴، ج۱۱، ص۱۱۷.
- ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۷۹ـ۲۸۰، ج۱۱، ص۳۶، ۱۴۷، ۱۵۰، ج۱۵، ص۳۴۱، ج۱۷، ص۱۳، ۲۱۲.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، ۲۰۹.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۳، ج۱۵، ص۴۹.
- ↑ (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۲۴، ج۱۳، ص۳۰۶؛ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۳۹.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۷، ۱۳۴، ج۱۳، ص۱۶۳، ۲۳۲، ج۱۸، ص۳۱۱.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴.
- ↑ رجوع کنید به بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۶۱۵؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۶۱ـ۶۲، ج۱۳، ص۳۶۲، ج۱۶، ص۱۳۴، ۳۲۸؛ مشار، فهرست ، ص۲۷۹، ۵۰۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۳، ج۲۴، ص۸۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱؛ نیز رجوع کنید به قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- همو، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
- رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، قم: دارالقرآن الکریم، [بی‌تا.]
- اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، ج۳.
- محمدبن حسن حرّعاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد [۱۹۶۵]، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
- احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، قم، ۱۴۱۰الف.
- همو، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، چاپ محمود مرعشی، قم، ۱۴۱۰ق.
- همو، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۱، قم، ۱۳۵۷ش.
- خوانساری.
- محمدبن حسن فاضل هندی، کشف اللثام، قم، ۱۴۱۶ـ۱۴۲۴ق.
- عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران، [۱۳۲۷ش].
- خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
منابع
- سید محمد بن محمدباقر مختاری، سایت ویکی شیعه، تاریخ بازیابی: 15 اسفند 1398.
- کتاب : شرح حديث عمران صابي نویسنده : بهاء الدين محمّد مختاري ناييني اصفهاني
