سید محمدعلی روضاتی
آیت الله سیّد محمّدعلی روضاتیان معروف به علامه روضاتی (1308 - 1391 ش) عالم محقق و محدّث متتبع رجالی معاصر، کتاب شناس، تبارشناس و تراجم نگار برجسته قرن پانزدهم هجری، از احفاد صاحب روضات و دارای نسب مشترک با برخی از خاندان های علمی بزرگ شیعه مانند: کاشف الغطاء، نجفی مسجدشاهی و سادات صدرعاملی است.
| |
| نام کامل | سیّد محمّدعلی روضاتیان |
| زادروز | 1308 شمسی |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | 1391 شمسی |
| مدفن | قبرستان تخت فولاد اصفهان |
|
| |
| اساتید |
سیّد محمّد باقر ابطحی، شهید صدوقی، مرتضی حائری و ... |
|
| |
| آثار |
جامع الانساب، فهرست کتب خطّي کتابخانه هاي‌اصفهان، نسخه برگردان تجارب السلف هندوشاه نخجواني و ... |
خاندان
آیت‌الله سید محمدعلی روضاتی فرزند آیت‌الله میرزا محمدهاشم فرزند آیت‌الله سید جلال‌الدین فرزند آیت‌الله میرزا مسیح فرزند آیت‌الله العظمی سید محمدباقر چهارسوقی معروف به «صاحب روضات» است. مادر وی یگانه دختر آیت الله میر سیّد حسن چهارسوقی بن میر سیّد مسیح بن صاحب روضات بوده است. همسر آیت الله میر سید حسن چهارسوقی، دختر میرزا جمال الدین بن سیّد محمّدهاشم مجتهد چهارسوقی، برادر صاحب روضات، و میرزا جمال الدین چهارسوقی، داماد حاج شیخ محمّد باقر نجفی مسجدشاهی بوده است. آیت الله میر سیّد محمّدهاشم چهارسوقی، داماد میر سیّد صدرالدین عاملی و سیّد صدرالدین نیز داماد شیخ جعفر کاشف الغطاء به شمار می رود. سیّد صدرالدین عاملی با دو خاندان بزرگ شیخ حرّعاملی و شهید ثانی دارای پیوند مشترک بوده است. از سوی دیگر حاج شیخ محمّد باقر مسجدشاهی یکی از دامادهای سیّد صدرالدین عاملی، و فرزندش حاج شیخ محمّدتقی معروف به آقانجفی، داماد میر سیّد هاشم مجتهد چهارسوقی بوده اند.
تولد
سیّد محمّد علی در روز سیزدهم ماه رجب ۱۳۴۸ قمری برابر با 24 يا 25 آذر 1308 در اصفهان، محله چهارسوق شیرازی ها، دیده به جهان گشود.[۱] در هشت سالگی پدرش را – که به تحصیلات عالی خود در نجف مشغول بود و به هنگام آب تنی در شط کوفه غرق شده بود- از دست داد و تحت سرپرستی نیای مادری اش آیت الله میر سیّد حسن چهارسوقی ، رشد و بالندگی یافت و آداب دینی و فضایل اخلاقی را از آن فقیه وارسته تعلیم دید.
تحصیلات
سیّد محمّدعلی، علوم جدید را از چهارم ابتدایی تا متوسطه، در دبستان و دبیرستان فرهنگ و چهارم متوسطه (دهم قدیم) را، در دبیرستان سعدی اصفهان در سال ۱۳۲۴ ش به پایان رساند.
نخستین معلم قرآن کریم و تعلیمات اولیه او میرزا علیرضا محمّد شفیعی بود. در اوان بلوغ نزد آقا شیخ محمّد حسین ادیب تعلیم خط گرفته و نصاب الصبیان و رساله عملیه مجتهد وقت و حساب و غیره خوانده است. در سال ۱۳۲۴ وارد مدرسه صدر بازار و آموختن علوم حوزوی شد.
در حوزه اصفهان در درس معالم الاصول آقا شيخ محمّد حسين مشکي (مقدّس) و شرح لمعه‌ي آقا شيخ محمّدحسن نجف‌آبادي ـ که در مدرس جدّه بزرگ برقرار مي‌شد ـ و شرح لمعه‌ي شيخ هبة اللّه هرندي، و مکاسب شيخ محمّدرضا جرقويه‌اي(صلصالي) و... شرکت کردند.
پس از طي دوره مقدمات و پاره‌اي از سطوح به قم رفتند و آنجا در دروس بعضي أعلام چون شرح لمعه شهيد صدوقي، مکاسب مرحوم آية‌اللّه سلطاني طباطبائي ـ که به‌قول استاد «سلطان المدّرسين وقت بود» ـ، رسائل و مکاسب مرحوم حاج ميرزا أبوالفضل زاهدي قمي، و کفايه مرحوم مجاهدي، و نيز کفايه‌ي مرحوم آية‌اللّه حاج شيخ مرتضي حائري يزدي ـ که در منزل القاء مي‌فرموده و در آن‌التفات ويژه‌اي به اين تلميذ جوان و مستعد داشته ـ، شرکت کردند. عمده درس خارج فقه را هم ـ که عالي‌ترين دروس‌حوزوي در اين شاخه است ـ به محضر فقيه بزرگ دوران و فراياد آورنده ژرفاروي پيشينيان ، آية‌اللّه العظمي َسيّد حسين طباطبائي بروجردي ـ أعلي اللّه مقامه الشريف ـ حاضر آمدند و آن فقيد نير به اين طالب علم جوان التفات وعنايتي خاص داشتند.
اساتید
اصفهان
- شیخ محمّدرضا جرقویه ای
- شیخ محمّد حسین مشکینی معروف به مشکی
- شیخ محمّدحسن عالم نجف آبادی
- شیخ هبه ا…هرندی
- سید محمّدباقر ابطحی
قم
- شهید محمّد صدوقی
- شیخ مرتضی حائری
- حاج سیّد محمّدباقر سلطانی طباطبایی
- میرزا ابوالفضل زاهدی قمی
- آقا میرزا علی اکبر مجاهدی تبریزی
- آیت الله العظمی بروجردی
مقام علمی
روضاتى از بسيارى از معاصران خود و شيوخ اجازه چون:
- شيخ آقابزرگ طهرانى
- سيد صدرالدين صدر
- ميرزا محمد طهرانى
- سید عبدالحسين شرف الدين
- سيد محسن امين
اجازه روايت دريافت كرد.[۲] آیت الله روضاتی از همان ابتدای مطالعات خود متوجه شد که یکی از منابع اصلی و مآخذ اولیه بسیاری از تراجم نگاران و کتاب شناسان و مورخان متأخر، سخنان و نکات جدش در کتاب نفیس «روضات الجنات» است. از این رو عزم خود را بر تصحیح و تحقیق روضات و تنقیح عالمانه ای از آن جزم نمود و به همین قصد، به جمع آوری کتب و رسائل و نسخه های خطی و چاپی اقدام نمود تا مواد و مصادر و منابع روضات را فراهم آورد. به تدریج دامنه خرید و تهیه کتاب و نسخه های نفیس گسترش یافت و او هر کتاب و منبعی را که به کتابخانه می افزود، مطالعه می کرد و بر بسیاری از آنها حواشی مفید و تعلیقات محققانه ای می نوشت که هر یک خود می تواند به مثابه اثری مستقل به زیور طبع آراسته شود.
آثار
1ـ روضات الجنّات في تراجم العلماء و السّادات که به تصحيح و تحشيه و با فهارس مهيّا ساخته ايشان در سال 1327 ش. درقطع رحلي به چاپ سنگي رسيده و در حقيقت دومين چاپ اين کتاب مستطاب به شمار مي‌رود. اين متن محقق و مصحح، أصح چاپهاي روضات الجنّات محسوبست که بر چاپ نخست آن و نيز چاپ حروفي متداول مؤسّسه اسماعيليان ـ که مع الاسف محرف نيز هست ـ و همچنين حروفچيني جديد بيروت، رجحان ترديدناپذير دارد. ناشر کتاب مرحوم حاج سيّد سعيد طباطبائي کتابفروش بوده که در آغاز اشتغال استاد به تحصيلات طلبگي تصحيح اين أثر (و در واقع انجام دادن کاري را که والد فقيدشان پيش از هجرت به نجف آغاز کرده بود) از ايشان مي‌خواهد و ايشان در عنفوان شباب به تصحيح روضات مي‌پردازند. 2ـ سماء المقال في علم الرجال نوشته مرحوم آية‌اللّه حاج ميرزا أبوالهدي‌َ کلباسي که جلد يکم آن به سال 1332 ش. به تصحيح ايشان در قم منتشر شد و جلد دوم را فرزند مؤلّف آماده سازي و طبع کرد. اين نسخه را استاد با دقّت و مبالات معهود خويش از روي دستخط مؤلّف تصحيح و آماده سازي کرده بودند. أخيراً هر دو جلد کتاب با تحقيقي جديد (به کوشش سيّد محمّد حسيني قزويني، قم: 1419 ق.) به چاپ رسيده که خالي از بي دقّتي نيست. جاي افسوس است که مجموع متن به تصحيح و اهتمام استاد منتشر نگرديد. 3ـ زندگاني آية‌اللّه چهار سوقي و رجال ديگر که به تأليف استاد و با تصاوير فراوان به سال 1332 ش. در اصفهان طبع شده است. # متن اين کتاب شرح حال نياي مادري استاد است که از مجتهدان و عالمان اصفهان آن روز بوده و اين شرح حال درزمان حيات وي قلمي شده است. در کنار اين زندگينامه، به تناسب، شرح حال جمع کثيري (بيش از يکصد تن) از رجال علمي و أدبي، با ضمائمي ارزشمند، قرار داده شده است که بر ارزش اين أثر بسيار افزوده و آن را يکي از منابع و مآخذ مورد حاجت ومراجعت بسياري از تراجم پژوهان معاصر ساخته است. 4ـ جامع الانساب که دفتر نخست آن به تأليف استاد به سال 1335 ش. در مطابع اصفهان و طهران به چاپ رسيد و به واسطه دقّت و موي بيني مؤلّف و سختگيري علمي وي، مراحل طبع و نشر رنج فراواني را بر نامبرده تحميل کرد. اين دفتر به خاندانهاي سادات موسوي مي‌پردازد و همين بخش از أنساب سادات (يعني: موسويان) در دو سه جلدديگرادامه دارد که مع الاسف آن دو سه جلد به صورت مسوّده باقي مانده. هر چند از اين کتاب تنها دفتر نخست آن به چاپ رسيده است، دقّتهاي فراوان و موي‌بيني‌هاي فوق العاده وفراخ‌دامنگي منابع و مصادر مؤلّف سبب شده اين أثر به عنوان يکي از مراجع مهم و متقن نسب شناسي سادات، مرغوب و مطلوب نسب پژوهان و تاريخنگاران باشد. اميد مي‌رود دفتر نخست آن بزودي با تجديد نظر و افزايش يادداشتهاي فراواني که استاد به آن الحاق فرموده‌اند، بارديگر چاپ و منتشر گردد. 5ـ مکارم الاَثاراز مؤلفات شادروان شيخ محمّد علي معلم حبيب آبادي ـ طاب ثراه - که به تحقيق و تحشيه و با فهارس مهيّاساخته استاد به چاپ مي‌رسد. موضوع اين کتاب، تراجم أحوال رجال سده‌هاي سيزدهم و چهاردهم هجري است که تاکنون هشت جلد آن به چاپ رسيده. اين هشت جلد تا 1290 ق. را شامل مي‌شود. از حيث ترتيب سنواتي، اين أثر هنوز به نيمه نيز نرسيده و با اين همه يکي از مآخذ أصلي مورد نياز تراجم نگاران و تاريخ‌پژوهان است. طبع اين أثر را استاد از زمان حيات مرحوم معلّم حبيب آبادي ـ رضوان اللّه عليه ـ آغاز کرده بودند و دفتر نخست آن به سال 1337 ش. منتشر شد. استاد اميدوارند دست کم يکي دو جلد ديگر از اين أثر را به نحوي که تا رأس مائه برسدادامه دهند. 6ـ کتاب الاوائل نوشته مرحوم حاج سيّد محمّد مقدّس، از أئمّه جماعات اصفهان، که به دست استاد تحقيق و تحشيه، بل‌جمع آوري و تنظيم گرديده و صورت کتاب مدون يافته و به سال 1340 ش. در يک مجلد کلان در اصفهان منتشر شده‌است. اين کتاب در قالب يادداشتهاي پراکنده نوشته شده بوده و نويسنده در حالي که خود فرصت تدوين و تنظيم نهائي آنها رانيافته بوده است، درگذشته. استاد به خواهش برادر نويسنده، مرحوم حاج سيّد حبيب مقدّس، اين کتاب را تدوين و احياء مي‌کنند. 7ـ عبقات الانوار مير حامد حسين ـ رضوان اللّه عليه ـ که شش جزء حديث ثقلين و سفينه و مجلد حديث منزلت آن، طي سالهاي 1338 تا 1364 ه¨ ش. با مقدّمه و فهارس پرداخته استاد در اصفهان تجديد طبع گرديده. 9ـ شرح روضات الجنّات في تراجم العلماء و السّادات که شرح تأليف منيف نياي نامي ايشان است. دفتر يکم آن که به سال 1341 ش. در غايت پاکيزگي در اصفهان به طبع رسيده، خود به تنهائي نمونه و سرمشق يک پژوهش باريک بينانه ونگارش محققانه است.# انتشار اين کتاب مي‌بايد در بيست مجلّد يا بيشتر ادامه مي‌يافته ولي به عللي پس از همان مجلد نخست متوقّف مي‌شود. تحقيق و تعليق متن روضات، و در حقيقت نگارش اين شرح، کامه بنيادين و خواست هميشگي استاد بوده و هست و به‌تعبير خودشان همواره مد نظر بوده و براي آن جمع مواد شده؛ به نحوي که اکنون يادداشتها و موادّ و منابع بسياربراي‌مجلّدات مختلف آن فراهم گرديده و همان دفتر يکم مطبوع نيز با اضافات و الحاقات اين ساليان حجمي دوچندان يافته. 10ـ فهرست کتب خطّي کتابخانه هاي‌اصفهان که دفتر نخست آن به سال 1341ش. در اصفهان منتشر شد و معرّفي هشتاد دستنوشت مهم از کتابخانه شخصي استاد را شامل است. اين فهرست، فقط سياهه نام و نشان کتابها نيست؛ بلکه شامل معرّفي مبسوط متن و ماتن و بسياري فوائد علمي و ديني‌است که آن را اگر نه بي نظير، کم نظير، مي‌سازد. متأسّفانه ما بقي اين فهرست نيزـ که خود پاره‌اي از يک کتابشناسي سترگ توصيفي و تحليلي اسلامي به شمار مي‌رود ـ انتشار نيافت. در ستودگي فهرست مزبور همين بس که پيشواي کتابشناسان، علاّمه آية‌اللّه حاج شيخ آقا بزرگ طهراني ـ قدّس سرّه ـ،درباره آن بنويسد: «... کتاب جليل عديم المثيل فهرست کتب خطّي کتابخانه‌هاي اصفهان... يکنوع ازتصنيف بي نياز از توصيف است، که از ابتکارات ذهن وقّاد و خاطرات قريحه نقّاد، واز رشحات قلم وحيد زمانه و فاضل يگانه، دانشمند ارجمند و سيّد بزرگوارسعادتمند، سمي‌ّ دو نور نبوّت و ولايت و راهنماي طريق هدايتست... چه قدرسزاوار مي‌باشد که ساير فضلاي اين عصر... تأسي به اين وجود محترم نمايند...»(فهرست... کتابخانه‌ها...،ص 1). 11ـ جبر و تفويض که همان رساله خلق الاعمال صدر المتألّهين ـ قدس اللّه روحه ـ است و به تحقيق و تقديم استاد به‌سال1340 ش. در اصفهان و به مناسبت برپائي کنگره بزرگداشت ملاّ صدرا (در تهران) به چاپ رسيده. مرحوم استادعلاّمه جلال الدّين همائي ـ طاب ثراه ـ نيز بر آن مقدّمه‌اي نوشته است. 12ـ نسخه برگردان تجارب السلف هندوشاه نخجواني که به سال 1361 ش. با پيشگفتار و پيوستهاي فراهم آورده استاد دراصفهان منتشر شد. نسخه مصور در اين نسخه برگردان همانا أقدم‌ِِ نسخ‌ِ شناخته تجارِب السلف و نگارنده اين سطور متن آن را تصحيح وتحشيه کرده که ـ ان شاء اللّه الرّحمَن ـ بزودي از سوي «انتشارات أساطير» (در تهران) منتشر مي‌گردد. 13ـ دو گفتار ـ که حاوي دو مقاله محققانه استاد و پاره‌اي ضمائم نفيس است ـ و «کتابخانه تخصّصي تاريخ اسلام و ايران»(در قم) به سال 1378 ش. آن را منتشر ساخت. 14ـ مناهج المعارف تأليف جد أعلاي استاد، مير سيّد أبوالقاسم جعفر موسوي خوانساري (معروف به مير کبير) ـ رضوان‌اللّه عليه ـ، که جزوه نخست آن به تحقيق و تحشيه استاد طبع گرديد و به سبب عوائق زمان و طوارق حدثان پي گرفته نشد. # چندي بعد(1392 ق/1351 ش.) متن کامل کتاب به اهتمام عموزاده ايشان، مرحوم آية‌اللّه مير سيّد أحمد روضاتي،در تهران با روش و سليقه‌اي ديگر طبع گرديد. هنوز جاي طبع محقق مناهج المعارف به طريقه مرضيّه استاد خالي است. 15ـ کشف المراد علاّمه حلّي ـ که متن آن به تصحيح و تعليق والد ماجدشان، مرحوم آية‌اللّه علاّمه سيّد ميرزا محمّد هاشم موسوي اصفهاني (روضاتي)، به سال 1352 ق /1312 ه¨ ش. در اصفهان طبع شده بود و به مناسبت هفتادمين‌سال چاپ سنگي کتاب در اصفهان، با نظارت و به همراه پيوستهاي استاد در نوروز 1381 ش. در شمارگان محدودانتشار يافت. در پايان اين نسخه، تعليقات مصحح فقيد ـ رفع اللّه درجته ـ به اهتمام دوست گرامي، آقاي مجيد هاديزاده،تنظيم و حروفنگاري شده است ـ شکراللّه سعيه. 16 ـ رساله در شرح أحوال ملاّ محمّد علي بن محمّد رضا توني ـ که بر آگاهيهاي نفيس تاريخي، بويژه در باب سقوط اصفهان،اشتمال دارد و به سال 1381 ش. در شمارگان محدود در اصفهان منتشر شد. 17ـ حواشي بر زندگي نامه علاّمه مجلسي ـ قدس سره ـ تأليف شادروان استاد سيّد مصلح الدّين مهدوي ـ طاب ثراه. اين حواشي در طبع جديد اين کتاب (به مناسبت همايش بزرگداشت علاّمه مجلسي) که به سال 1378ش. در تهران منتشر شد، توسّط حجّة الاسلام و المسلمين علي أکبر مهدي‌پور در متن و حواشي کتاب شادروان مهدوي الحاق‌گرديده. طبع جداگانه اين حواشي ـ خاصّه براي بهره‌وري دارندگان چاپ قديم کتاب مهدوي و همچنين کساني که طالب مطالعه‌آن بطور مستقل هستند ـ باياست. و اينهمه جز موادّ و يادداشتهاي فراواني است که استاد در باب خاندان مجلسي فراهم آورده‌اند و در صورت تدوين ونشر به چند دفتر بالغ مي‌آيد. 18 و 19 ـ حاشيه ملاّ عبداللّه و شرح نظام ـ از درسنامه هاي مدرسي طلبگي قديم ـ که به تصحيح استاد در أوايل أيّام تحصيل‌ايشان از سوي کتابخانه شفيعي در اصفهان چاپ (.چاپ سنگي) شد. در اينجا جاي دارد از برخي آثار چاپ نشده استاد نيز ياد کنيم: 1ـ رياض الابرار (مستدرک الجزء 27 من البحار، في اجازات علمائنا الا¤خيار) که دو جلد آن تاکنون تدوين شده.# 2ـ عترت طاهره که در باب فضائل و حيات چهارده معصوم ـ عليهم السّلام ـ از دويست کتاب عامّه و خاصّه گرد آوري‌شده. 3ـ تعليقات الذّريعة. 4ـ تعليقات طبقات أعلام الشّيعة. 5ـ شرح حال سيّد رضي (ره). 6ـ تحقيق‌متن نهج البلاغه. 7ـ تحقيق و تصحيح المجدي. 8ـ کواکب منتشره در أحوال أعيان شجره. 9ـ ديوان الاکابر (جامع آثار منظوم و منشور نياکان). 10ـ فيض الباري في ترجمة الامام الانصاري (شرح حال شيخ مرتضي أنصاري ـ قدّس سره ـ).
آرشیو عکس و تصویر
از راست: سید محمدعلی موحد ابطحی، سید محمدباقر موحد ابطحی و سید محمدعلی روضاتیان
از راست ردیف جلو: سید رضا جزایری، سید محمدعلی روضاتیان، سید مرتضی مستجابی، سید موسی موسوی صدر، سید جمال الدین صهری، سید مرتضی ابطحی، سید شهاب الدین قومی، سید ابوالفضل صفوی ریزی، سید هاشم جعفری و سید مهدی میردامادی - از راست ردیف عقب: فخرالدین کلباسی، محمد خادمی، ابراهیم ابن یمین، منوچهر منصورزاده، مهدی مظاهری و ناشناسان
از راست: سید محمدعلی روضاتی، محمدمحسن منزوی تهرانی (آقا بزرگ تهرانی)، سید محمدرضا حسینی خراسانی، مرتضی اردکانی، سید فخرالدین روضاتی و سید نورالله ابطحی
از راست: سید محمدعلی روضاتیان، سید حسین خادمی، ناشناس و سید اسماعیل هاشمی
سید محمدعلی روضاتیان (اولین نفر از سمت چپ - ردیف پایین پایین) در بین خاندان روضاتی
از راست: محمد کلباسی، سید محمدعلی روضاتیان و رحیم ارباب
حسین مظاهری و سید محمدعلی روضاتیان
سید محمدعلی روضاتیان
مدفن سید محمدعلی روضاتیان در تخت فولاد
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
