حجاب

این صفحه مدخلی از نثر طوبی:دائرة المعارف لغات قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

حجاب در جهان بینی اسلامي ريشه الهي ديني دارد و در آیات متعدد قرآن كريم و نیز در منابع مختلف روائي و فقهي بر آن تاكيد شده است. همچنین آلوده سازی و مفسده انگیزی بی حجابی در جامعه و خانواده انکارناپذیر است و این خود یک انحراف از حدود و قوانین شرعی و عرفی جامعه محسوب می شود. حجاب در کنار عفاف در معنای خاصش ویژه زنان است اما در معنای عامش مردان را هم شامل میشود. چنانکه قرآن کریم همیشه از زنان ومردان(هر دو) میخواهد در نگاه کردن و رعایت عفت حریم را رعایت کنند. حجاب در اصطلاح دينی به معناى پوشش زن بوسيله چادر و نقاب است تازيباييهاواندام تحريك کننده زن را در پوشش کامل قراربدهد

حجاب یکی از دستورات دینی است که بانزول آیه حجاب واجب گردیده است. مقصود از حجاب زن در اسلام اين است که زنان به جز ظاهر معمول صورت و دو دست، اعضاى بدن و مواضع زينت و زيور خود را از دید مردان بيگانه بپوشانند، تا بدين وسيله به حفظ عفّت و شرافت خود موفق شوند.

اما اینکه بیشتر روی حجاب زنان تاکید شده برای آنست که زنان بیشتر در معرض آسیب اند و لطافت روحی و جسمی آنها نیز بیشتر از مردان است و از طرفی بطور ذاتی بیشتر از مردان میل به خودنمائی و خودآرایی دارند.

« وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ»؛ (سوره احزاب/آیه53) «چون از آن زنان چیزی خواهید از پشت پرده بخواهید». چون گرفتن و دادن و حرکت دست موجب آن است که چادر و روپوش زنان از رخساره یا دست و بازو و لباس زیرین که زینت دارد کنار رود و چشم نامحرم به آن افتد پس اگر از زنان چیزی خواهید باید پرده میان شما و آنها آویخته باشد.

این یکی از آیات حجاب است و اگر زن طوری پوشیده باشد که با حرکت دست چیزی از زینت او پدیدار نگردد و دست و ساعد او بیرون نیافتد حرام نیست اما در آن عهد آستین تنگ و دستکش و امثال آن مرسوم نبود. زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله حتماً در پس حجاب بودند چون خطاب اول با آنها است و هرگاه در مجلسی می نشستند، پرده می آویختند. مردان در یکسو و زن پیغمبر در یکسوی پرده با هم سخن می گفتند و در سفر هم در هودج پرده دار می نشستند. معاویه چون به دیدار عایشه آمد، دستور داد پرده آویختند و خود پشت پرده نشست و معاویه از آن سوی با هم سخن گفتند.

حجاب از ضروریات دین اسلام است و کسی که انکار آن کند چه زن و چه مرد انکار ضروری دین کرده است و اگر ترک حجاب کند و انکار آن نکند مانند اعراب چادرنشین بلکه خود معترف باشد که به ترک حجاب نافرمانی خدا و مخالفت قرآن کرده است کافر نیست و اگر بدانیم به تقیه یا تملق از حجاب مذمت می کند نیز کافر نیست.

مبانی حجاب

مبانی وریشه هاواصول بنیادین مسئله حجاب وعفاف تحت عناوین دینی وفقهی -ایمانی وتقوائی-ملی وهویتی و...بپردازیم

1-مبناي قرآنی، روایی و فقهي حجاب:

آیات مربوط به حجاب عموما در دو سوره نور و احزاب بیان شده و در آنها به ابعاد و حدود پوشش زنان اشاره شده است.

1- "یانساء النبی لستن کاحد مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وقلن قولا معروفا و قرن في بيوتکن و لاتبرجن تبرجّ الجاهليه الاولي....: اي زنهاي پيغمبر! شما مثل افراد عادي نيستيد..، پس در گفتارتان نرمي وفروتني نکنيد وصداي خود را نازک ننمائيدتا اشخاصي که دلشان مريض است از صداي شما تحريک نشوند. و بايد در خانه هاي خود قرار گيريد و زينتهاي خودرا اظهار نکنيد همانطور که کافران پيشين خود را به نمايش مي گذاشتند... .

تبرج بمعني آراستن و آرايش كردن است. استاد شهید مطهری در این باره می گوید: "علت اینکه در اسلام دستور پوشش اختصاص به زنان یافته این است که میل به خودنمائی و خودآرائی مخصوص زنان است. از نظر تصاحب قلبها و دلها مرد شکار است و زن شکارچی... در هیچ جای دنیا سابقه ندارد که مردان لباسهای بدن نما و آرایشهای تحریک کننده به کار برند بنابراین انحراف "تبرج" و برهنگی از انحرافهای مخصوص زنان است و دستور پوشش هم برای آنان مقررگردیده است."

2- قال الله تعالي:"قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى‌ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما يَصْنَعُونَ - و َقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیوبِهِنَّ وَلَا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ ... وَلَا یضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ": "مردان را بگو تا چشمها را از نگاه نا روا ببندند و اندامشان را ازحرام محفوظ نگه دارند كه اين بر پاكيزگي جسم و جان شما اصلح است و البته خدا به هرچه كنيد آگاه است. و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزند و زیورهاى خود را آشکار نگردانند مگر آنچه طبعاً از آن پیداست، و باید روسرى خود را بر گردن خویش [فرو] اندازند و زیورها یشان را جز براى شوهرانشان یا ... و پاهاى خود را [به گونه اى به زمین] نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته مى دارند معلوم گردد... .

پوشش زن در اسلام این است که زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمائی نپردازد. حكم شارع مقدس در خصوص حجاب علاوه بر بعد فردي، یک حکم اجتماعی است و ترک آن آسيبهاي فراوانی برای جامعه درپی دارد. استاد مطهری ذیل آیه مذکور می گوید :"خلاصه این دستور این است که زن و مرد نباید چشم چرانی کنند و نباید به قصد لذت بردن به یکدیگر نگاه کنند. برای زنان یک وظیفه مخصوص نیز مقرر فرموده و آن این است که بدن خود را از مردان بیگانه بپوشانند و به هیچ وجه و هیچ صورت و با هیچ شکل و رنگ و بهانه ای کاری نکنند که موجبات تحریک مردان بیگانه رافراهم کنند.

-فضل بن شاذان از امام رضا(ع) روایتي نقل كردكه حضرت فرمود «و حُرّم النظر...لما فیه من تهییج الرجال ومایدعو الیه التهییج من الفساد والدخول فی مالا یحلّ ولا یحمل": نگاه شهوت آميز به نامحرمان حرام شد، چون مایه تحریک مردان و فسادی است که بدنبال آن مي آيد از آن جمله ورود در حريم ناموسي و ممنوعه افراد و ارتكاب به امور حرام و ناروا.

درآیه ای دیگر هم به این موضوع اشاره شده وفرموده است "یا ایها النبی قل لازواجک وبناتک ونساء المومنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن.

«جلابیب» در این آیه به حجاب کامل اشاره دارد که دقیقا به همین چادر امروزی که سر و گردن و حجم بدن زن را کاملا فرا می گیرد مرتبط می شود.

مقام معظم رهبری در این باره فرموند: "این  مساله حجاب و محرم و نامحرم و نگاه کردن و نگاه نکردن همه بخاطر اینست که قضیه عفاف در این بین سالم نگه داشته شود. اسلام به مساله عفاف زن اهمیت می دهد. البته عفاف مرد هم مهم است. عفاف مخصوص زنان نیست مردان هم بایدعفیف باشند. منتها چون در جامعه مرد بخاطر قدرت و برتری جسمانی می تواند به زن ظلم کند و بخلاف تمایل زن فتار نماید روی عفت زن بیشتر تکیه و احتیاط شده است."9

2-مبناي ایمانی و تقوائی حجاب:

قال الله "یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سواتکم و ریشا ولباس التقوی ذلک خیرذلک من آیات الله لعلهم یذکرون -یابنی آدم لایفتننّکم الشیطان کما اخرج ابویکم من الجنة ینزع عنهمالباسهما لیریهما سؤاتهما»"10: اي فرزندان آدم لباسي برای شمافرستادیم که اندام شما را می پوشاند و مایه زينت شماست. اما لباس پرهیزگاری بهتر است. اینها همه از آیات الهی است که تا متذکر نعمتهایش شوید. ای فرزندان آدم شیطان شما را نفریبد آنگونه که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد و لباسشان را ازتنشان بیرون ساخت ....

در آیه مورد بحث خداوند لباس تقوی یعنی همان پوشش را با پشتوانه ایمانی و عفت و حیاء برتر معرفی می کند. با این توصیف یکی از ریشه های اصلی بی حیائی و بدحجابی در جامعه، سستي پايه هاي ديني و اعتقادي و بي تقوائي است. ناگفته پیداست که این ضایعه ریشه در تحریکات شیطانی و شیطان صفتان دارد که افراد سست بنیاد تحت تاثیر آن قرار می گیرند. همچنانکه در بهشت پدر و مادر ما را به عریان ساختن تحریک ساخته است.

3- مبنای درونی و اخلاقی حجاب وعفاف(عفت وحیا)

آنچه مسلم است این است که حجاب صرفا یک امر ظاهری و داشتن یک پوششن نیست بلکه نماد باورها و گرایشهای دینی افراد است که با عفت و حیاء درونیشان گره می خورد. از منظر اسلام حیاء ریشه عفت است و هرچه حياء در جامعه ای بيشتر باشد عفت و پوشش ظاهری و پاک دامنی هم بیشتر می شود. و در مقابل، منشاء بی عفتی در جامعه رواج بی حیایي است.

حیا و خویشتن‏داری نیروی کنترل کننده اعمال آدمی است. قبائح شرعی، عقلی و عرفی براساس زمينه هايي چون تقوي يا شرم و خجالت و يا بیم از نکوهش در فرد مرتبط مي شود و فرد را از ارتکاب زشتی‏ها باز می‏ دارد. و در مقابل افراد بی‏ حیا بی‏ پروا دست به هر گونه کار زشت و ناپسندی می‏ زنند.

4- مبنای عقلی ومعرفتی حجاب وعفاف:

احکام اسلام همگی مبتنی بروحی وشناخت براساس عقل وفطرت پاک انسانی باحاکمیت اراده وتدبیر حکمت بار خالق هستی رقم خورده وزنان هم درهمین عرصه واهداف ولاجرم حمکت و مسئولیت وهدف ونقش وتکلیف وارد سرای هستی شدند.نه برای زروزیوروخودآرایی و یا وسیله ای برای لذت جوئی بوالهوسان .

براساس اسلام که یک دین منطبق باعقل است حجاب يک وظيفه اى است که بر عهده زن نهاده شده وحکم شده که زن در معاشرت وبرخوردبا مرد بايدکيفيت خاصى را در لباس پوشيدن مراعات کند.  شرافت زن اقتضا ميکند که هنگامى که از خانه بيرون مي رود متين و سنگين وبا وقار باشد،درطرزرفتارولباس پوشيدنش هيچگونه عمدى که باعث تحريک وتهييج دیگران شود به کار نبرد. و براساس آمار روزمره خانمهایی که بدحجابند بیشتر مود آزار و اهانت و تعرض نامحرمان ونامردمان قرارمی گیرند.

عقل سليم هم ما را به پوشش وحجاب دستور مي دهد وآن رامايه كرامت وحفظ انحرافات وبيهودگي ها وپوچيها و موجب استواري انسان مي داند وآنچه راكه باعث بي عفتي وپيامدهاي شوم برهنگي مي شود مذموم وناپسند مي داند.

5- مبناي تاریخی هويتي و ملي حجاب:

یکی از علتهای بدحجابی بحران هویت از خود و از ملیت است. کسی که نداند ایرانی است یا غربی، مسلمان است یا غیر مسلمان و خلاصه نسبت به آئین و فرهنگ خود آشنا نباشد و به آن افتخار نورزد بی هویت است و خیلی ازبی فرهنگیها و فسادها و بدحجابی ها تقریبا ریشه در آن دارد. اینکه فرد از فرهنگ و مرز و بوم خود خبر نداشته باشد یا نسبت به آن تعصبی نشان ندهد و افکار و اندیشه ملی هویتی خود را رها کند و کاملا خودباخته و فریفته فرهنگ مبتذل و  وارداتی غرب باشد و یا لباس ملی و عرفی بلاد خویش را نشناسد و با پشت پازدن به همه ارزشهای ملی دینی و بومی جامعه خود پوشش تزیینی و بهره جویانه واستعماری وضد شخصیتی غربی ها را بر تن کند، این یعنی بی هویتی و از خودباختگی که ریشه انحرافات فردی واجتماعی است. لازم است بایک بررسی اجمالی به مسئله پوشش از بعد تاریخی و هویتی و ملی به این مهم درکنار احکام و دستورات اسلامی و دیگر مبانی حجاب بیشتر بیندیشیم.

حجاب و پوشش درتمام ادیان ومذاهب وهمواره تاریخ بعنوان امری مقدس وجود داشته وتقریبا همه ادیان آسمانی، مخصوصا زرتشت، یهودیت، مسیحیت و اسلام، حجاب و پوشش را بر زن واجب شمرده اند. آثار به جای مانده از انسانهاى اوليه هم نشانگر همين امر است که حجاب پيشينه اى به درازاى تاريخ دارد و  اختصاص به اسلام هم ندارد. چنانکه نخستین انسان هاهم به طور فطری بدان گرایش داشته اند. و بنا به گواهی متون تاریخی، در اکثر قریب به اتفاق ملت ها و آیین های جهان بیشترین وجه حجاب درمیان زنانشان معمول بوده است.

در تصاويرى که از ختران و پسران بر اهرام سه گانه مصر که قدمت آن به سه هزار سال قبل از ميلاد مي رسد بر جای مانده می بینیم که دختران تمام بدن وپسران نيمه پايين بدن خودرا پوشانده اند. اين تصاوير و دیگر نقوش تاریخی نشان میدهندکه اصل حجاب قبل از ظهور اسلام هم بوده و فقط باحلول اسلام، کامل و مقدس و ارزشمند شناخته شده و حدود آن تعیین گشته است.. واسلام اين عادت قديمى را که مثل بسيارى از عادات خوب دیگر که از اعتدال بيرون بوده اصلاح و تعديل نموده است. «جرجی زیدان»، دانشمند مسیحی در این باره می گوید: «اگر مقصود از حجاب، پوشانیدن تن و بدن است، این وضع، قبل از اسلام و حتی پیش از ظهور دین مسیح، معمول بوده است و آثار آن هنوز در خود اروپا باقی مانده است."

بنابر نقل تاریخ، حجاب قبل از اسلام در ایران رایج بوده و ایرانیان قبل از اسلام هم محجوب بودند. جالب اینجاست که روبنده وبرقع ونقاب زنان از کشور ایران و هند وارد کشورهای عربی که حتی زودتر به دین اسلام مشرف شده بودند رسید. بنابراین تقید بر مسئله حجاب در ایران علاوه بر مبنا و ریشه دینی همواره يك هويت ملي وتمدني نیز داشته است. چنانكه در میان اقوام و تمدن های عهد کهن، پوشش زن ایرانی در مقایسه با پوشش تمدن های دیگر کامل تر بوده واز این رو، در هیچ تصوير کتیبه اي يا نقش برجسته و يا مجسمه تاريخي بجامانده از قرنها قبل در ايران باستان حتي قبل از اسلام نمي توان  سري برهنه در آنها مشاهده کرد. در این مورد می توان گوشه هایی از این شواهد تاریخی را در خصوص پوشش كامل زنان ايراني بیشتر در دوره اشکانیان و ساسانیان در کتاب "تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله مغول" جستجو کرد.

ویل دورانت در مورد وضعیت زنان در ایران باستان (پس از داریوش هخامنشی) می نویسد: "زنان طبقات بالای اجتماع جرات آنرا نداشتند که جز در تخت روان روپوش دار از خانه بیرون بیایند. درنقش هایی که از ایران باستان برجای مانده هیچ صورت زنی دیده نمی شود."

شهيد مطهري هم در مورد اين که کدامين اقوام داراي حجاب بوده اند چنين بيان مي کند: «در ايران باستان و در ميان قوم يهود و احتمالاً در هند حجاب وجود داشته است و از آن چه در قانون اسلام آمده سخت تر بوده است. اما در عرب جاهليت حجاب وجود نداشته است و به وسيله اسلام در عرب پيدا شده است.»

بنابراین اصل، دقت در لباس ملي زنان و مردان كشورمان ما را به این هویت و ملیت می رساند که مخالفت با چنین اصلی مخالفت علنی با هویت ایرانی و اسلامی و ملیت و فرهنگ عمیق و دیرینه ما و از همه مهمتر سرپيچي از قانون دینی و الهي محسوب می شود.

حجاب زنان ما خاستگاه ملی و هویتی در پرتو دینداری آنها دارد و همچنین چادر بعنوان حجاب برتر غیر از جنبه دینی که باخود دارد همواره یک نماد انقلابی و ملی هم محسوب می شده و ریشه بومی وپشتوانه عزتمندی درطول تاریخ داشته است. اکنون با یک بررسی مقایسه ای می توان باتوجه به آثار شوم بی بندوباری ها در غرب که عموما بجهت بی حجابی زنان و مردانشان گسترش یافته بیش از پیش به اهمیت این حکم دینی در اسلام وجامعه اسلامی ایران پی ببریم.

منابع

• علامه شعرانی، نثر طوبی (دائرةالمعارف لغات قرآن کریم)، واژه حجاب.
• سید محمدابراهیم حسنی، "جایگاه عفاف و حجاب در معارف اسلامی و نقش این دو مقوله مهم در سالم‌سازی جامعه"، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی "معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی.