الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة (کتاب)

الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة

الدرجات الرفيعة في طبقات الشيعة، تأليف سيد على‌خان شيرازى (متوفى 1130ق) معروف به سيد على‌خان كبير، از جمله آثار اوليه شيعه است كه در معرفى بزرگان و علما و شعراى از صحابه و تابعين به زبان عربى نگارش شده است.

ساختار

كتاب، همان‌گونه كه سيد على‌خان در مقدمه آورده، در دوازده طبقه تدوين شده است كه به ترتيب عبارت است از: 1. صحابه؛ 2. تابعين؛ 3. محدثينى كه از ائمه روايت كرده‌اند؛ 4. ديگر علماى از محدثين، مفسرين و فقهاء؛ 5. حكما و متكلمين؛ 6. ادباى عرب؛ 7. بزرگان صفويه؛ 8. ملوك و سلاطين؛ 9. امراء؛ 10. وزراء؛ 11. شعراء؛ 12. زنان.از طبقات مذكور تنها طبقه اول و بخشى از طبقه چهارم و يازدهم در نُسَخ باقى مانده و باقى طبقات موجود نيست.طبقه اول مشتمل بر چهار مقدمه و دو باب، طبقه چهارم مشتمل بر يك باب و طبقه يازدهم نيز فاقد باب است.

از آنجا كه كتاب حاضر يك‌صد سال پس از كتاب «مجالس المؤمنين» قاضى نورالله شوشترى تأليف شده، سبك و سياق آن به كتاب مذكور نزديك است. در اين اثر هرچند ناقص، طبقات شيعه از صحابه تا تابعين مورد بررسى قرار گرفته است.

گزارش محتوا

كتاب با مقدمه‌اى از محمدصادق بحرالعلوم در شرح حال مؤلف، اساتيد و تأليفات او آغاز شده است.

همان‌گونه‌كه در ساختار كتاب ذكر شد، طبقه اول كتاب مشتمل بر چهار مقدمه است. در مقدمه اول، ابتدا تعريفى از صحابه آمده است. نويسنده، معتقد است كه صحابى بر كسى اطلاق مى‌شود كه پيامبر اكرم(ص) را درحالى‌كه مؤمن به آن حضرت است ملاقات كند و مسلمان بميرد و مراد از ديدار اعم از مجالست و راه رفتن و رسيدن يكى از آن دو به ديگرى است؛ ولو اينكه با وى سخن نگفته باشد.

نويسنده در مقدمه دوم، حكم صحابه را بيان كرده است؛ صحابه نيز در بحث عدالت حكم غير صحابه را دارند. به صِرف صحابى بودن، حكم به ايمان و عدالت شخص نمى‌شود و نجات از عقاب و غضب جبار حاصل نمى‌گردد. تنها كسانى كه علم به عدالت و ايمان آنها و محافظت بر وصيت رسول‌الله(ص) درباره اهل بيت(ع) داريم، مانند: سلمان، ابوذر و عمار، حكم به عدالتشان مى‌شود.

در مقدمه سوم نيز ملاك ردّ و قبولى صحابه ذكر شده است. همچنين در مقدمه چهارم به اين واقعيت كه بسيارى از صحابه در خلافت ابوبكر و برخى در خلافت على(ع) دچار تزلزل شدند و راهى نيز براى استقصاء تمامى آنها نيست، اشاره شده است.

باب اول از طبقه اول به معرفى صحابه سادات بنى‌هاشم اختصاص دارد كه با ذكر احوال ابوطالب بن عبدالمطلب، حمزة بن عبدالمطلب، جعفر بن ابى‌طالب و عباس بن عبدالمطلب آغاز و به جعفر بن ابى‌سفيان بن حرث بن عبدالمطلب ختم شده است. در باب دوم نيز صحابه شيعه از غير بنى‌هاشم گردآورى شده است. عمر بن ابى‌سلمه، سلمان فارسى، مقداد بن اسود و ابوذر غفارى از جمله افرادى هستند كه نام آنها در اين باب ذكر شده است. نويسنده درباره برخى از صحابه مانند سلمان، مفصل نوشته و درباره برخى چون ابن شداد بن عمير قرشى.تنها توانسته دو سطر مطلب فراهم كند.

در طبقه چهارم نيز تعدادى از محدثين، مفسرين و فقهاى علوى شيعه ذكر شده است. در ابتداى اين اسامى نيز مى‌توان سيد مرتضى و سيد رضى را مشاهده نمود.

در طبقه يازدهم، تنها به شش تن از شعراى شيعه اشاره شده است كه نابغه جعدى، ابوفراس، ابومنهل و ابوصخر از آن جمله‌اند. نويسنده ضمن اشاره به شرح حال اين شعرا به ابيات و اشعار متعددى از آنها نيز اشاره كرده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در انتهاى اثر آمده است. متأسفانه تحقيق مناسبى بر اين كتاب انجام نگرفته و آدرس آيات و روايات و مطالب ذكر نشده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

منبع

ویکی نور