منتخب طریحی (کتاب)
المنتخب في جمع المراثي و الخطب مشهور به «الفخری»، که به آن «المجالس الطريحية» و «المجالس الفخرية» نیز می‌گویند، تألیف فخرالدین طریحی نجفی است که شامل مجموعه‌ای از احادیث و مراثی درباره امام حسین(ع) و برخی دیگر از ائمه معصومین(ع) است. اغلب مطالب کتاب به امام حسین(ع) اختصاص دارد و محور کتاب، آن حضرت می‌باشد[۱]
ساختار
این کتاب دو جلدی، با مقدمه‌ای مختصر از مؤلف آغاز گردیده، سپس متن کتاب در دو جلد آمده است. هر جلد آن شامل ده مجلس و هر مجلس شامل سه باب است. در هر باب و مجلس از یک موضوع بحث نشده، بلکه هریک از ابواب و مجالس، شامل موضوعات متعدد و البته بی‌ارتباط است[۲]
گزارش محتوا
المنتخب، تاریخ‌نگاری زندگی یا قیام امام حسین(ع) نیست، بلکه مجموعه‌ای است که شامل حدیث و شعر می‌شود و درباره آن حضرت نوشته شده است. مطالب هر باب و نیز هر مجلس، غالبا با خطاب به مؤمنان آغاز می‌شود و به آنها توصیه می‌شود که گریه و ندبه کنند و ماتم پیشه سازند و در عزاداری بکوشند. در سراسر کتاب عباراتی چون «أجروا ماء العيون» و «أجروا الدماء من العيون» و «اسكبوا العبرات» ملاحظه می‌شود. آنگاه احادیث و اشعاری در فضائل و مصائب نقل می‌شود. اغلب احادیث کتاب مرسل و برخی از آنها مجعول است؛ مضافا اینکه مأخذ احادیث بیان نشده است.
از ساختار و محتوای کتاب چنین برمی‌آید که نویسنده آن را به هدف گریاندن مؤمنان و تشویق به عزاداری و برای خواندن در مجلس عزا نوشته است. در واقع المنتخب، «روضه‌نویسی» از مقتل امام حسین(ع) است و کمتر کتابی بدین سبک و سیاق و البته بدین اندازه غیر منظم، درباره آن حضرت نوشته شده است. عالمان باریک‌بین بر آنند که در این کتاب مسامحات زیادی یافت می‌شود و مطالب ویژه آن اعتباری ندارد[۳]
از متن کتاب پیداست که مؤلف، آن را نخست در مجالسی که شبانه‌روز در دهه محرم برپا می‌شد در حال و هوای روضه‌خوانی برای مردم خوانده و سپس در قالب مجالس‌نگاری آن را تألیف کرده است. از آنجا که این کتابِ کشکول‌گونه به‌صورت غیر مستند و بدون تحقیق تألیف شده است، بسیاری از کتاب‌شناسان و حدیث‌پژوهان از آن انتقاد کرده‌اند و گفته‌اند که کتاب منتخب طریحی بر مطالب موهومی مشتمل است؛ مثل آنکه از عروسی قاسم بن الحسن(ع) سخن می‌گوید و یا می‌نویسد که حضرت عبدالعظیم حسنی را دشمنانش در شهر ری زنده‌به‌گور کردند. میرزا محمد ارباب نیز در جایی می‌نویسد: «در کتاب منتخب، مسامحات بسیاری نموده که بر اهل بصیرت و اطلاع پوشیده نیست» و در جایی دیگر می‌نویسد: «روایت مختصه به آن کتاب (منتخب) اعتباری ندارد». در جایی که سخن از حدیث کسا است، پس از آنکه به متواتر بودن حدیث کسا تصریح می‌کند، در ادامه می‌نویسد: «و اما حدیث کسای معروف در زمان ما در کتب معتبره نقل نشده و از خصایص منتخب شیخ طریحی است... و حال خصائص منتخب بر اهل علم مکشوف است»[۴]
بااین‌همه منتخب طریحی همواره مطلوب طبع روضه‌خوانان بوده است و بسیاری از مؤلفانی که پیرامون عاشورا و امام حسین(ع) کتاب تألیف کرده‌اند فراوان از آن نقل قول کرده و از آنجا که کتابی مشهور و متداول است بدون تأمل و تحقیق آن را مأخذ و منبع اقوال و آرای خود ساخته‌اند. غافل از اینکه بسیاری از تحریف‌های عاشورا ریشه در منتخب طریحی دارد و دست‌کم این است که با انتشار منتخب آن تحریف‌ها نیز منتشر شده‌اند. در توضیح، فهرست کوتاهی از تحریف‌های منتخب را در اینجا می‌آوریم:
- «هل من ناصر ينصر الذرية الأطهار».
- طریحی این سخن را چندین بار با تکرار از زبان امام حسین(ع) آورده است؛ اما ما هرچه گشته‌ایم مستند و مأخذ آن را نیافته و آن را در کتابی که قابل استناد باشد هرگز ندیده‌ایم. احتمال اینکه «هل من ناصر ينصرني» شعاری بیش نباشد، بعید نیست.
- «سپاه ابن سعد هفتاد هزار سواره بود».
- «افسانه ساربان».
- «داستان دختر سه‌ساله در خرابه شام».
- «افسانه عروسی قاسم».
- «اسقوني شربة من الماء».
فخرالدین طریحی این سخن ساختگی را نیز از زبان امام حسین(ع) نقل کرده است که تنها می‌تواند مطلوب طبع کسانی واقع شود که همه چیز را در گریه و عزاداری خلاصه می‌کنند؛ وگرنه این حدیث مجعول را سند و مدرکی نیست. مفهوم ذلت‌بار و توهین‌آمیز آن، حضرت ابوالاحرار و پیشوای رادمردان را که به‌حق «ابوضیم» و «امام العزه» خوانده شده است، هرگز نشاید و تناسبی با روح حسینی ندارد.
- «امام حسین(ع) ده هزار سواره را در روز عاشورا کشت، اما از بس که در سپاه بسیار بودند شکافی دیده نشد».
- «خبر مسلم جصّاص، حاکی از اینکه حضرت زینب در کوفه سر به چوب محمل کوبید و…».
عبارت طریحی در این‌باره چنین است: «فرأت رأس أخيها فنطحت جبينها بمقدم المحمل حتی رأينا الدم يخرج من تحت قناعها و أومت إليه بحرقة و جعلت تقول:
يا هلالاً لما استتمّ كمال غاله خسفه فأبدی غروبا».
محدث قمی بااینکه این خبر را پیش‌تر بدون اینکه نقد و بررسی کند، در جایی نقل کرده بود، اما پس از تحقیق در جایی دیگر به نقد و رد آن پرداخته و نوشته است: «ذکر محامل و هودج در غیر خبر مسلم جصاص نیست و این خبر را گرچه علامه مجلسی نقل فرموده، لکن مأخذ نقل آن منتخب طریحی و کتاب نور العين است که حال هر دو کتاب بر اهل فن حدیث مخفی نیست. نسبت شکستن سر به جناب زینب(س) و اشعار معروفه نیز بعید است از آن مخدره که عقیله هاشمیین و عالمه غیر معلمه و رضیعه ثدی نبوت و صاحب مقام رضا و تسلیم است[۵]
وضعیت کتاب
فهرست محتویات هر دو جلد در پایان جلد دوم آمده است.
کتاب خالی از پاورقی است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- اسفندیاری، محمد، کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) به ضمیمه امام حسین(ع) در الذريعة، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1380ش.
- آلاندوزلی، محمد، کتاب‌شناسی توصیفی - انتقادی پیرامون تحریف‌های عاشورا، مجله آینه پژوهش، آذر و اسفند 1381، شماره 77 و 78
منبع
ویکی نور
