شفاعت

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

شفاعت از ماده «شفع» به معنای ضمیمه کردن چیزی به مثل آن است. با توجه به این عبارت، باید نوعی شباهت و همانندی در میان آن دو بوده باشد، هر چند تفاوت هائی نیز در میان آن دو چیز دیده شود.

شفاعت در اصطلاح

عبارت است از این که در روز قیامت، پیامبران و اولیاء و صالحان درباره کسانی که پیوند ایمانی خود را با خدا قطع ننموده و از طرفی رابطه معنوی خود را با شفاعت کنندگان درگاه الهی حفظ کرده‌اند، وساطت و میانجیگری خواهند کرد.

اعتقاد به شفاعت

اعتقاد به اصل شفاعت در آخرت و در چهارچوب اذن الهی از عقاید مسلََّم اسلامی است که همه علمای شیعه و سنی آن را قبول دارند. روایات دلالت کننده بر شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز قیامت، هم از طریق اهل بیت علیهم السلام و هم از طریق عامه در حد تواتر به ما رسیده است که در روز قیامت افرادی از گناهکاران اهل ایمان، شفاعت می‌شوند و آنان یا قبل از ورود به آتش و یا بعد از آن نجات می‌یابند.

آیات شفاعت در قرآن

• آیاتی که شفاعت را نفی می‌کنند مثل: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ يَوْمٌ لابَيْعٌ فِيهِ وَلاَ خُلَّةٌ وَلاَ شَفَاعَةٌ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید از آنچه به شما روزی داده‌ایم، انفاق کنید پیش از آن که روزی فرا رسد که در آن نه خرید و فروش است و نه دوستی و نه شفاعت و...

• آیاتی که شفاعت را مختص خدای متعال می‌دانند: «قُل لِّلَّه الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ»؛ بگو تمام شفاعت از آن خداست (زیرا) حاکمیت آسمان‌ها در زمین از آن اوست.

• آیاتی که شفاعة را برای دیگران و مشروط به اذن الهی می‌دانند: «وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ»؛ هیچ شفاعتی نزد او جزء به کسانی که اذن داده، سودی ندارد.

• آیاتی که برای شفاعت شوندگان شرایطی را بیان می‌کنند: «...وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ»؛ ...و آنها جز برای کسانی که خدا راضی (به شفاعت او) است، شفاعت نمی‌کنند و از ترس او بیمناکند.

با بررسی آیات شفاعت بدست می‌آید که منظور از آیات نفی کننده شفاعت این است که کسی به عنوان مستقل چنین حقی را ندارد و منظور از آیات اثبات کننده شفاعت این است که اصلاً و ذاتاً شفاعت برای خداست و برای غیرخدا با اذن و تملیک اوست.

شفیع در حقیقت خود خدای سبحان است و برگشت شفاعت به این است که یکی از صفات خدا بین خدا و شخص شفاعت خواه، واسطه می‌شود تا حال او را اصلاح کند مانند واسطه شدن رحمت و مغفرت خدا بین او و بنده گنهکارش، تا وی را از وبال گناهش و از عذاب نجات دهد.

شفاعت کنندگان چه کسانی هستند؟

• پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا؛ امید است پروردگارت تو را به مقام پسندیده‌ای برانگیزد.

مفسران در تفسیر این آیه گفته‌اند: مقصود از مقام محمود، همان مقام شفاعت برای پیامبر اسلام است.

• امامان معصوم علیهم‌السلام: در ذیل آیه (101 سوره شعراء) روایات متعددی آمده که در بعضی از آنها صریحاً آمده که شافعان، امامان علیهم السلام هستند.

• انبیاء، دانشمندان (علماء) و شهدا: حضرت علی علیه السلام: «سه گروه هستند که از خدای متعال طلب شفاعة می‌کنند و شفاعتشان پذیرفته می‌شود. «الانبیاء ثم العلماء ثم الشهداء».

• فرشتگان: «وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن يَشَاء وَيَرْضَى».(سوره نجم/26)

شفاعت به چه کسانی می‌رسد؟

با بررسی آیات و روایات بدست می‌آید که شفاعت شونده شرایطی دارد که بدون تحقق آنها، شفاعت امکان ندارد مثل مورد رضایت خدای متعال بودن: «يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى» کسی مورد شفاعت قرار می‌گیرد که خدا از او راضی و خشنود باشد.

باید توجه داشت که فرد مؤمن و معتقد اگرچه گناهکار و دارای لغزش هایی باشد ولی از جهت ایمان و عقیده‌اش مورد رضایت و خشنودی خدای متعال است.

«لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَٰنِ عَهْدًا»(سوره مریم/آیه 87)؛ آنان مالک شفاعت نیستند مگر کسی که نزد خداوند رحمان، عهد و پیمانی دارد.

عهدی که از نزد خدا گرفته شده عبارت است از اعتقاد حق یا عمل صالح که در روز قیامت مؤمن را نجات می‌دهد.

اثر تربیتی اعتقاد به شفاعت

اثری که وعده شفاعت در افراد می‌گذارد زنده کردن حسّ امیدواری در افراد گناه‌کار است تا آنان با دیدن گناهان و جرائم خود دچار ناامیدی و یأس از رحمت بی‌کران الهی نگردند. مانند همان اثری که اعتقاد به توبه و پذیرش از سوی خداوند متعال در انسان‌ها می‌گذارد.

منابع

کاظم احمد زاده، شفاعت، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 14 بهمن 1391.