اسماعیلیه
اسماعیلیه فرقه‌اى از شیعه هستند كه معتقدند مقام امامت پس از امام صادق علیه‌السلام به فرزند بزرگش اسماعیل كه در زمان آن حضرت از دنیا رفت، منتقل شده است. از این گروه به قرامطه و شش امامى نیز تعبیر شده است.[۱]
اسماعیل
اسماعیل بزرگترین فرزند امام صادق علیه السلام است. تاریخ تولد اسماعیل دقیقا مشخص نیست؛ اما برخی با توجه به اینکه گفته شده اختلاف سنی امام کاظم علیه السلام و اسماعیل حدود ۲۵ سال بوده حدس زده اند که تولد او در ابتدای سده دوم قمری بوده است.[۲] ولادت امام کاظم علیه الشلام را سال ۱۲۸ق یا ۱۲۹ق گفته اند.
مادرش اسماعیل فاطمه، دختر حسین بن علی بن حسین (ع)، بود.[۳]
مطابق با آنچه در برخی منابع آمده امام صادق علیه السلام به اسماعیل بسیار علاقه داشت و به او احترام می گذاشت[۴] گرچه از بعضى روایات که درباره وى آمده استفاده ذم وى می شود ولى علماى شیعه او را بزرگ شمرده اند و شیخ طوسى او را جزء رجال امام صادق و اصحاب وى شمرده است و با توجه به علاقه اى که امام صادق علیه السلام به او داشته او مردى جلیل القدر بوده است و از امام صادق علیه السلام در باره‌ی امامت او سئوال شد و حضرت نفى کرد.[۵]
گرچه بنابر اعتقاد گروهی از اسماعیلیه وفات اسماعیل پس از وفات امام صادق علیه السلام بوده است، اما به نظر بیشتر منابع مرگ او در زمان حیات پدر بوده است.[۶]
پیدایش اسماعیلیه
پس از رحلت امام صادق علیه السلام عده اى به امامت اسماعیل باقى ماندند و گفتند پس از او امامى نیست، و برخى هم گفتند اسماعیل هنگام مرگ، پسرش محمد را به عنوان امام معرفى کرده است و یا اینکه امام صادق علیه السلام محمد سبط خود را به عنوان امام معرفى کرده است و این گروه ها به نام اسماعیلیه معروف شدند.
تقسیمات اسماعیلیه
اسماعیلیه خود مشتمل بر چند فرقه اند:
الف) کسانی که می گویند پس از امام صادق (علیه السلام)، امامت متعلق به اسماعیل است و او زنده بوده و مهدی و قائمِ منتظَر است. این فرقه را اسماعیلیه خالص می نامند. [۷]
ب) کسانی که می گویند اسماعیل در زمان حیات امام صادق (علیه السلام) دارای مقام امامت بوده است، و پس از آن که وفات یافت، امامت به پسرش محمد بن اسماعیل رسید. این فرقه در ابتدا به نام مبارکیه خوانده می شدند؛ سپس فرقه خطّابیه در این فرقه داخل شده و عقاید حلول و تناسخ را در عقاید این فرقه داخل نمودند. در حدود سال 274 هجری قمری جمعی که پیشوای ایشان حمدان قرمط بوده است، در حدود کوفه، خود را به این فرقه منسوب داشته و به دعوت پرداخته و در بیشتر ممالک اسلامی نیز طرفدارانی یافته اند. عمده انقلاب آن ها در سواد کوفه، بصره، بحرین و شام بوده است. ایشان قتل و فساد عجیبـی برپا کرده و عقاید عجیبـی داشته اند. این فرقه « قرامطه » نامیده می شوند. [۸]
ج) اسماعیلیان مصر که ابتدا دعوت سرّی داشتند و به ادامه سلسله امامت در پسران محمد بن اسماعیل قائل بودند. بعد ها دعوت آن ها توسط ابوعبدالله الحسین المشرقی نضج گرفته و بالاخره از ایشان،عبیدالله المهدی به خلافت می رسد. و به این ترتیب این گروه بر مصر غلبه یافته و رقیب سرسخت خلفای عباسی می شوند. این فرقه تا دوران خلافت المستنصر بالله فاطمی دچار دودستگی نشد؛ لکن پس از وی، دو فرقه بزرگ از این گروه زاده می شود: نخست مستعلیه که فعلاً بهره نامیده می شوند (رک: مستعلویه ) و دیگری نزاریه که با نام های فدائیان، حشاشین، صباحیه، ملاحده و تعلیمیه نیز خوانده شده اند. (رک: نزاریه ) نزاریه اکنون آقاخانیه، نامیده می شوند.
از اسماعیلیان مصر فرقـه هایی نیـز مـانند آمریه، حاکمیه و درزیه منحـرف گردیده اند.
پانویس
- ↑ الملل و النحل (سبحانى)، 7/54.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل اسماعیل بن جعفر از مسعود حبیبی مظاهری
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ص۲۸۴-۲۸۵
- ↑ رجال شیخ، ۱۴۶، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۲۴-۱۲۶
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل اسماعیل بن جعفر از مسعود حبیبی مظاهری
- ↑ الفرق بین الفرق، عبدالقاهر بغدادی، ص81
- ↑ تاریخ الرسل و الملوک، ابن جریر طبری، ج9، ص22 / التنبیه و الاشراف، علی بن حسین مسعودی، ص322
منابع
- جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد 1، ص 488.
- دائرة المعارف تشیع، مدخل "فرق شیعه" از على رفیعى.
- دانشنامه فرق اسلامی، مدخل اسماعیلیه
