مسند الامام الباقر علیه السلام (کتاب)
مسند الإمام الباقر أبی‌جعفر محمد بن علی علیهما‌السلام، تألیف شیخ عزیزالله عطاردى، ششمین کتاب از مجموعه بزرگ مسانید اهل‌بیت(ع)، دائرةالمعارفى حدیثى است که به زبان عربى در شش جلد منتشر شده است. این مجموعه، اثرى مرجع محسوب مى‌شود و براى همگان، به‌ویژه پژوهشگران کاربرد دارد. مجموعه مسانید ائمه(ع) و فاطمه زهرا(س) در ۷۱ جلد منتشر شده است.
ساختار کتاب
مسند حاضر، مشتمل بر سه بخش است:
- احادیثى که مربوط به زندگى و شخصیت آن معصوم است که در ۱۴ باب آمده است؛
- احادیثى که آن معصوم در موضوعات مختلف بیان کرده‌اند که همچون سایر مجموعه‌هاى حدیثى در قالب «کتاب» و مشتمل بر ابواب، ذکر شده است؛
- راویانى که از آن معصوم نقل حدیث کرده‌اند به ترتیب حروف الفبا، به‌همراه ذکر مختصرى از حالات ایشان و مدح و جرح‌هایى که در باره آنها ذکر شده است.
نویسنده در نگارش این اثر، تمام منابع و مصادر دست اول شیعه، اهل سنت، زیدیه و اسماعیلیه را که اخبار مدون دارند، مورد بررسى قرار داده است.
گزارش محتوا
نویسنده در نگارش مسند امام باقر(ع) کوشیده است تا تمام روایات این امام بزرگوار را از کتابخانه‌هاى خطى ایران و دنیا جمع‌آورى کند.
در جلد نخست این مسند، حدود ۱۶۰ صفحه به شرح حال امام محمد باقر(ع) برگرفته از تواریخ متقن اختصاص دارد که اطلاعات فراوانى در حوزه‌هاى شناخت آن امام، عصر ایشان، زندگى ایشان در کربلا، دوره اسارات امام سجاد(ع) به‌همراه امام محمد باقر(ع) در کوفه و شام و نقل حوادث سفر ایشان از کربلا تا کوفه و شام، به مخاطبان عرضه شده است. همچنین در این بخش سخن از مبارزات قدرت‌طلبانه بنى عباس و ستم‌هاى امویان نسبت به این امام بزرگوار به میان آمده است.[۱]
از صفحه ۱۶۱ جلد نخست تا پنجمین جلد این مسند، روایات امام باقر(ع) مانند دسته‌بندى مرحوم کلینى در اصول کافى آورده شده‌اند. نویسنده کوشیده در این مجموعه مباحثى نظیر امام‌شناسى تا عصر غیبت، فضایل اهل‌البیت(ع) و شیوه فقهاى قدیم را با شیوه‌اى متفاوت و نوین بیاورد.
نویسنده در جلد سوم روایاتى را که از امام باقر(ع) در تفسیر آیات قرآن کریم نقل شده است به ترتیب سور قرآن ذکر کرده است.[۲] کتاب الدعاء، نام بخش دیگر این مجموعه شش جلدى است که دربرگیرنده ادعیه آن امام همام است. در این کتاب حدود یک‌صد صفحه به دعاهاى امام باقر(ع) که به مناسبت‌هاى مختلف چون روز جمعه، استغفار، توبه و اعیاد گفته‌اند، تعلق دارد.[۳]
روایات فقهى موجود از زبان امام باقر(ع) بسیار زیاد است، به‌طورى‌که از ثلث پایانى جلد سوم این مسند شش جلدى آغاز شده و تا دو ثلث جلد پنجم آن ادامه دارد. در این روایات، مطالب متنوعى در باره مسائلى مانند حج، مکاسب، نکاح، امر به معروف و نهى از منکر، احرام، حرمت ربا و جهاد بیان شده و روش نگارش آنها مانند سایر کتاب‌هاى فقهى است.
بخش دیگر مجموعه شش جلدى مسند امام باقر(ع) به روایات اخلاقى و اعتقادى اختصاص دارد. در این بخش حرف‌هاى تازه‌اى وجود دارند و مخاطبان بسیارى احادیث دست اول ایشان را مى‌توانند در یک‌صد صفحه آخر جلد پنجم آن مطالعه کنند.[۴]
پیروان مذهب زیدیه، زید فرزند دیگر امام سجاد(ع) را امام خود مى‌دانند و حضرت محمد باقر(ع) را به‌عنوان پسر پیامبر(ص) قبول دارند. در جلد ششم این مجموعه، ۱۴ حدیث نقل‌شده از طریق زیدیه، از کتاب «تیسیر المطالب» آورده شده است. همچنین اخبار منسوب به امام باقر(ع) که از طریق اسماعیلیه ذکر شده در ۲۸ عنوان در ادامه این جلد آمده است. بسیارى از عالمان اهل سنت، روایات امام جعفر صادق(ع) و امام باقر(ع) را در آثار خود آورده‌اند که نویسنده آنها را در ادامه این جلد در ۳۲ عنوان دسته‌بندى و ارائه کرده است. در حقیقت در این بخش به تراث زیدیه، اسماعیلیه و اهل سنت توجه شده است.
بخش پایانى این اثر مانند همه مسندها، با نگاهى انتقادى به راویان احادیث پرداخته است. در این مبحث حدود ۶۵۴ شخصیت معرفى شده‌اند.[۵]
در پایان، فوائد و کاربردهاى مسندنویسى را مى‌توان این‌گونه خلاصه نمود: اولین نکته اینکه شرایط و خصوصیات دوران زندگى هر امام که بر اساس آن، احیاناً گفته‌ها و کردارها و تأییدهاى خاصى داشته‌اند، با مطالعه مجموعه روایات و آنچه منقولات مربوط به یک امام است به دست مى‌آید. قطعاً شرایط زندگى هریک از امامان با یکدیگر متفاوت است. شناخت مراد احادیث وابسته است به اینکه کلمات این ائمه را در فضا و شرایط خودش درک کنیم. جریان‌شناسى اندیشه‌هاى معاصر ائمه(ع) در هر عصر، تاریخ‌گذارى احادیث و شناخت نقد یا تبیین یک حدیث نسبت به حدیث دیگر و امکان تدوین تاریخ اهل‌بیت(ع) بر اساس احادیث و نه بر اساس گفته‌هاى مورخین که احیاناً با تساهل نیز همراه بوده است از دیگر فواید مسندنویسى است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد در انتهاى آن و مصادر تحقیق کتاب در انتهاى جلد ششم آمده است. در پاورقى‌هاى صفحات آدرس منابع روایات ذکر شده است.
پانويس
منبع
ویکی نور
