کعبه

کعبه بنایی است در شهر مکه به شکل مکعب، که در دین اسلام شرافت و حرمت خاص دارد و از آن به بیت الله تعبیر می گردد. مطابق با آیات قرآن و روایات کعبه نخستين بار توسط حضرت آدم علیه السلام بنا گردیده است و حضرت ابراهیم علیه السلام به کمک فرزندش اسماعیل پایه های آن را بالا آورده و مناسک حج را در خصوص آن بنیان نهاد.

کعبه قبله مسلمانان است و در اسلام بسیاری از احکام، همچون نماز، حج، ذبح و دفن میت و ... به نحوی با آن ارتباط دارد. کعبه همچنین محل تولد امام علی علیه السلام است.

وجه تسمیه «کعبه»

در علت نامگذاری «کعبه» بدین اسم، دو وجه ذکر شده است:

1 ـ چون کعبه دارای ارتفاع و بلندی از سطح زمین می باشد، همچنانکه کعبه در لغت نیز به معنای ارتفاع آمده است.

2 ـ زیرا خانه خدا به شکل مربّع است و عرب این اسم را به هر خانه ای که چهار گوش باشد اطلاق می کند. ولیکن با کثرت استعمال (وضع تعیّنی) برای خانه خدا عَلَم گردید.

«کعبه» پیش از اسلام

مطابق با روایات زمین را در ابتدا آب فراگرفته بوده است و محل کعبه اولین نقطه ای است که سر از آب بیرون آورده است و خشکی سطح زمین از آنجا شروع شده است. در روایات روز بیست و پنجم ماه ذی القعده به عنوان تاریخ این واقعه آمده است و برای آن اعمال و آدابی ذکر شده است. از آن جمله روایتی است از حسن بن على وشّاء كه گفته است: حسن بن على وشّاء مى ‏گويد: من نوجوانى بودم كه با پدرم در شب بيست و پنجم ماه ذى القعده نزد حضرت رضا (ع) شام خورديم. حضرت فرمود: در شب بيست و پنجم ذى القعده ابراهيم (ع) متولد شد، و عيسى بن مريم عليهما السلام نيز در اين شب به دنيا آمد، و زمين در همين شب از زير كعبه گسترش يافت. اين شب ويژگى ديگرى نيز دارد كه هيچ كس از آن ياد نكرده است، پس هر كس در روز آن روزه بگيرد مانند كسى است كه شصت ماه روزه گرفته است.

علامه حسن زاده آملی در کتاب "دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی" منظور آیه "وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها را همین واقعه بیرون آمدن زمین از آب دانسته اند و در توضیح آن آورده اند:

استاد علامه ذوالفنون آية الله شعرانى قدس سره الشريف در بيان مفاد آيت ياد شده، و اخبارى كه در موضوع يوم دحوالارض روايت شده اند كه زمين از زير خانه كعبه گسترده شده است، فرموده است كه: كره زمين را از دو جانب قطب اندكى تطامن است يعنى اندكى مسطح است و فرو رفتگى دارد و آفاق استوائى و قريب بدانها را چون مكه مكرمه تقبب است يعنى برآمدگى دارند. و آب همه كره زمين را فرا گرفته بود و چون فرو نشست قهرا جاى برآمده زمين كه قبه آنست و تقبب آن بيش از جاهاى ديگر است در نخستين بار نمودار شده است و آن مكه مكرمه است و چون آب كم كم فرو نشست و تقليل يافت قسمت پديد آمده زمين به تدريج گسترش يافت كه از آن تعبير به دحوالارض شده است‏.

خانه كعبه ـ به موجب روايات منقول از اهل بيت علیهم السلام، و نيز حسب قول ابن عباس و عطاء از مفسرين ـ به شهادت آيه (انّ اوّل بيت وضع للناس للذى ببكّة)در زمان حضرت آدم ابو البشر بنا گرديده است، زيرا به مقتضاى اين آيه، كعبه مورد نياز ناس است، پس چگونه مى شود كه مردم باشند و كعبه وجود نداشته باشد.

دليل واضح تر بر اين مدعى اين آيه مباركه است: «و اذ يرفع ابراهيم القواعد من البيت و اسماعيل...» زيرا اين آيه مى رساند كه حضرت ابراهيم بنيان گذار كعبه نبوده بلكه آن حضرت كعبه را نوسازى نموده و بناى نوين را بر شالوده و پايه هاى پيشين نهاده است، پس از محو ساختمان كعبه نخستين.

همان ساختمان مجدّد كعبه كه بدست حضرت ابراهيم و فرزندش اسماعيل ساخته شده بود همچنان باقى بود تا آن كه عماليق و پس از آنها جرهميان آن را تجديد بنا نمودند. و هنگامى كه زعامت مكه به قصىّ بن كلاب، يكى از اجداد پيغمبر اسلام رسيد (قرن دوم قبل از هجرت)، كعبه را از شالوده بركند و از نو آن را با استوارترين كيفيت ممكن در آن زمان بساخت و دارالندوه را در كنارش بنا نهاد كه آن خانه مركز حكومت و محل تصميم گيريهاى آنها بود. آنگاه اطراف كعبه را به شاخه هاى گوناگون قبيله بزرگ قريش اختصاص داد كه منازلشان را حول خانه بنا كردند آنچنان كه درب خانه هاى آنها به مسجدالحرام گشوده مى شد.

پنج سال پيش از بعثت رسول گرامى اسلام، سيل عظيمى در مكه اتفاق افتاد كه خانه کعبه را از اساس ويران ساخت، قبايل عرب ساكن مكه به تجديد بناى آن متفق گشتند، و هر قبيله بخشى از هزينه آن را تقبل نمود. چون ساختمان كعبه به جائى رسيد كه مى بايست «حجرالاسود» نصب شود، ميان قبايل اختلاف پديد آمد كه چه كسى و از چه قبيله اى بدين افتخار مفتخر گردد.

سرانجام همه به اتفاق نظر، محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و اله) را كه آن روز به عنوان محمد امين مشهور و به وفور عقل و سداد مشهور بود و آن روز 35 سال از عمر شريفش مى گذشت، جهت اين امر برگزيدند. آن حضرت ردائى بخواست و حجر را در آن بنهاد، نماينده هاى قبايل را فرمود هر يك گوشه اى از آن رداء گرفتند و چون به محاذى موضع بلند شد خود به دست مبارك آن را از رداء برگرفت و به جاى مخصوص منصوب نمود (برخى گفته اند: خود حضرت جهت حلّ نزاع اين پيشنهاد بداد و مقبول افتاد). ساختمان كنونى كعبه از حيث طول و عرض و ارتفاع، همان اندازه است كه در آن زمان ساخته شده.

رواياتى در باره «كعبه»

• شیخ طوسی در الامالی خود از ابوذر نقل کرده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «النَّظَرُ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَى الْوَالِدَيْنِ بِرَأْفَةٍ وَ رَحْمَةٍ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ فِي الصَّحِيفَةِ يَعْنِي صَحِيفَةَ الْقُرْآنِ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَى الْكَعْبَةِ عِبَادَةٌ». (نگاه کردن به علی بن ابیطالب، ونگاه کردن از روی محبت به پدر و مادر، و نگاه کردن به قرآن و نگاه کردن به خانه کعبه عبادت است.)

• امام علی علیه السلام در وصف خانه خدا می فرمایند:

«مگر نمى بينيد خداوند انسانها را از زمان آدم تا انسانهاى آخرين اين جهان، با سنگ هائى كه نه زيان مى رسانند و نه نفع مى بخشند، نه مى بينند و نه مى شنوند آزمايش نموده اين سنگ ها را خانه محترم خود قرار داده; و آن را موجب پايدارى و پابرجائى مردم گردانيده است...

سپس آن را در پر سنگلاخ ترين مكان ها و بى گياه ترين نقاط زمين و كم فاصله ترين دره ها در ميان كوه هاى خشن، رملهاى فراوان، چشمه هاى كم آب، و آبادى هاى از هم جدا و پر فاصله، كه نه شتر، و نه اسب و گاو و گوسفند هيچ كدام در آن به راحتى زندگى نمى كند قرار داد و سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد كه به آن سو توجه كنند و آن را مركز تجمع و سر منزل مقصود و باراندازشان گردانيد; تا افراد از اعماق قلب به سرعت از ميان فلات و دشت هاى دور، و از درون واديها و دره هاى عميق، و جزائر از هم پراكنده درياها به آنجا روى آورند، تا به هنگام سعى شانه ها را حركت دهند و «لااله الاّالله» گويان اطراف خانه طواف كنند، و با موهاى آشفته و بدن هاى پر گرد و غبار به سرعت حركت كنند، لباسهائى كه نشانه شخصيت ها است كنار انداخته و با اصلاح نكردن موها قيافه خود را تغيير دهند.

اين آزمونى بزرگ، امتحانى شديد و آزمايشى آشكار و پاكسازى و خالصگردانيدنى مؤثر است كه خداوند آن را سبب رحمت و رسيدن به بهشتش قرار داده است.

اگر خداوند خانه محترمش و محلهاى انجام وظائف حج را در ميان باغها و نهرها و سرزمينهاى هموار و پر درخت و پر ثمر، مناطقى آباد و داراى خانه و كاخهاى بسيار و ... قرار مى داد به همان نسبت كه آزمايش و امتحان آسان تر بود، پاداش و جزاء نيز كمتر بود. اما خداوند بندگانش را با انواع شدائد مى آزمايد و با انواع مشكلات دعوت به عبادت مى كند و به اقسام گرفتاري ها مبتلا مى نمايد تا تكبر را از قلبهايشان خارج سازد، و خضوع و آرامش را در آنها جايگزين نمايد».

• امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «تا گاهى كه كعبه برپا است دين استوار خواهد ماند».