بهتان
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
بهتان، واژه ای قرآنی و حدیثی با مفهوم اخلاقی است.
واژه بهتان از لحاظ معنا
این واژه از مادة «بهت» به معنای متحیّرساختن و شدن، عاجز و ناتوان شدن و در لغت به معانیِ کذب، دروغ بستن و افترازدن است.[۱] بهتان در اصطلاح قرآن، حدیث و اخلاق به دروغ نسبت دادن گناه یا خطا به دیگری است.[۲] بنابر منابع لغت و تفسیر، بهتان از آن رو بر افترا و دروغ بستن اطلاق می شود که چنین کاری شنونده یا فرد مورد افترا را مبهوت و متحیّر می سازد. برخی منابع مزبور،[۳] مراد از بهتان را صرفاً افترا و کذبی می دانند که موجب بهت و حیرت شود.
واژه بهتان در قرآن
واژة بهتان» در قرآن کریم شش بار آمده است. همچنانکه نراقی[۴] متذکّر شده، مفهوم قرآنیِ بهتان در آیه 112 سوره نساء بیان شده که در آن انتساب خطا و گناهان خود به فرد بی گناه بهتان تلقی شده است.[۵] برخی مفسران (قرطبی، ذیل سوره احزاب: 58) مفاد آیة 58 سوره احزاب را که آزار مؤمنان را بدون آنکه جرمی مرتکب شده باشند، بهتان تلقی کرده؛ مشابه آیه مذکور می دانند.
بعضی تفاسیر این آیه را متضمّن تشبیه جرم ایذاء به بهتان دانسته[۶] و برخی دیگر مراد آن را آزار زبانی شمرده اند که از مصادیق بهتان است.[۷]
در برخی آیات مصادیقی از بهتان ذکر و نکوهیده شده است؛ از جمله در دو آیه 156 سوره نساء و 16 سوره نور درباره سخن بنی اسرائیل درباره مریم علیهاالسلام و اتهام فحشا به وی و نیز ماجرای اِفک، تعبیر «بهتان عظیم» بکار رفته است.[۸]
مراد از بهتان در آیه بیستم سوره نساء ظاهراً نسبت فحشا به زوجه از سوی زوج یا نسبت دروغ می باشد.[۹] به گفته طباطبائی (ذیل سوره نساء: 20) کاربرد «بهتان» در مورد دروغ از آن جهت است که غالباً بهتان متضمّن کذب هم هست همچنین در آیه دوازدهم سوره ممتحنه بنابر تفاسیر، مفهوم بهتان انتسابِ کودک پیدا شده (لقیط) یا ناشی از زنا از سوی زن به شوهر است.[۱۰]
واژه بهتان در احادیث
در احادیث نیز بهتان به همین مفهوم عام بکار رفته و بدان تصریح شده است.[۱۱]
در احادیثِ متعدّدی از جمله در سفارش پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم به ابوذر، بهتان با غیبت مقایسه شده و آمده که غیبت ابراز و آشکار کردن چیزی است که در وجود مؤمن پنهان و مخفی است ولی بهتان انتساب چیزی به مؤمن از روی دروغ است.[۱۲] در احادیث بر بزرگیِ گناه بهتان و عقوبت سنگین اخروی آن تأکید شده است.[۱۳] به گفتة نراقی [۱۴] گناه بهتان از غیبت و دروغ بزرگتر است و علاوه بر احادیث خاصّ بهتان احادیث وارده درباره نکوهش «گناهان ناشی از زبان» نیز بر حرمت و ذمّ بهتان دلالت دارد.
پانویس
- ↑ ابن فارس؛ شرتونی؛ طریحی؛ راغب اصفهانی؛ شعرانی؛ ابن منظور؛ فراهیدی؛ محقّق، ذیل «بهت».
- ↑ رجوع کنید به ابن فارس؛ شرتونی؛ طریحی؛ راغب اصفهانی؛ شعرانی؛ ابن منظور؛ محقّق، همانجاها؛ نراقی، ج2، ص315؛ نیز برای احادیث رجوع کنید به ادامه مقاله.
- ↑ شرتونی؛ طریحی؛ شعرانی، همانجاها.
- ↑ همانجا.
- ↑ درباره آرای مفسران رجوع کنید به طبرسی، 1408؛ همو، 1379؛ طباطبائی؛ قرطبی؛ زمخشری، ذیل آیه.
- ↑ رجوع کنید به طبرسی، 1408؛ طباطبائی، ذیل آیه.
- ↑ طبرسی، 1408؛ همو، 1379، ذیل آیه.
- ↑ رجوع کنید به همان تفاسیر؛ زمخشری، ذیل این دو آیه.
- ↑ رجوع کنید به زمخشری ، ذیل آیه.
- ↑ برای تفصیل اقوال رجوع کنید به همان تفاسیر، ذیل آیه.
- ↑ مثلاً: والبُهتانُ اَنْ تقولَ فیهِ ما لَیْسَ فیه؛ رجوع کنید به کلینی، ج2، ص358، حدیث 6، 7؛ حرّعاملی، ج8، ص603ـ604، حدیث2، ص604، حدیث 3؛ نیز برای احادیث اهل سنت رجوع کنید به ونسینک، ذیل «بهت».
- ↑ حرعاملی، ج8، ص598ـ599، حدیث 9، ص600، حدیث14، ص602ـ603، حدیث22؛ کلینی، همانجا.
- ↑ رجوع کنید به مجلسی، ج72، ص194، حدیث 3، 5، 6؛ کلینی، ج2، ص357ـ358، حدیث 5؛ حرّعاملی، ج8، ص528، حدیث7، ص603ـ604، حدیث1، 2.
- ↑ ج2، ص324.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، "مدخل بهتان" از سید رضا هاشمی.
