مداحی
مداحان اهل بيت، كه با ذكر مصيبت و ذكر فضايل خاندان وحى مجالس حسينى راگرم و اشك عاشقانه شيعيان آل الله را جارى مى‌سازند، از عوامل مهم بقاء فرهنگ عاشورايند.
مداح، در اصطلاح شيعى به كسانى گفته مى‌شود كه در ايام ولادت ها و شهادت هاى ائمه اطهار علیهم السلام در مجالس جشن و عزا به خواندن اشعارى در فضايل و مناقب محمد و آل محمد، يا در مظلوميت آنان مى‌پردازند ولى اغلب، به مرثيه خوانان حسينى گفته مى‌شود كه با خواندن شعر مرثيه و ذكر مصيبت، اهل مجلس را مى‌گريانند.
«مداح: روضه‌خوانى كه ايستاده در پيش منبر به شعر، مدايح اهل بيت و مصائب آنان را خواند، آن كه ايستاده در كنار منبر در مجالس روضه خوانى يا روان در كوى و بازار، اشعار مدايح اهل بيت را به آواز بخواند».[۱]
مداحى اهل بيت و نوحه خوانى در سوگ آنان، از جمله كارهايى است كه حادثه عاشورا را زنده نگه داشته است. ائمه نيز از مداحان و ذاكران، تقدير و تشويق مى‌كردند، صله مى‌دادند، دعا مى‌كردند و براى اين كار، فضيلت و ثواب بسيار مى‌شمردند.
امام صادق علیه السلام فرموده است: «الحمدلله الذى جعل فى الناس من يفد الينا و يمدحنا و يرثى لنا»،[۲] خدا را سپاس كه در ميان مردم، كسانى را قرار داده كه به سوى ما مى‌آيند و ما را مدح و مرثيه مى‌گويند.
و حضرت امام رضا علیه السلام در تشويق دعبل به مرثيه خوانى در ايام عزاى حسينى فرمود: «يا دعبل! احب ان تنشدنى شعرا فان هذه الايام حزن كانت علينا اهل البيت»[۳] اى دعبل، دوست دارم برايم شعر بسرايى و بخوانى، چون اين روزها، روزهاى اندوه ما اهل بيت است.
همين گونه مجالس و برنامه‌ها، آن شهادت عظيم و حادثه شگفت را با مرور اين همه سال، همچنان زنده نگهداشته و به بركت آن نيز، دين و احساسات دينى و انس و آشنايى مردم با خط اهل بيت زنده مانده است. به تعبير امام خمينى قدس سره: «روضه سیدالشهدا، براى حفظ مكتب سيدالشهدا است... اين گريه‌ها و اين روضه‌ها حفظ كرده مكتب را».[۴]
مداحى، نوعى الگو دادن به مخاطبان و شخصيت پردازى اجتماعى و الگويى براى جامعه ارزشى است، سنگرى براى پراكندن و نشر فضيلت ها در قالبى مؤثر و فراگير نسبت به همه است و مداحان به خاطر اهميت كارشان در جامعه و در شكل دهى افكار و عواطف، نقش مهمى دارند و فلسفه اساسى مداحى، ترويج خوبي ها و تبيين روحيه‌هاى والاى شهيدان كربلا و دميدن روح تعهد و حماسه در شيعه است و يك عشق و ايمان است، نه يك حرفه و شغل.
به تعبير آيت الله خامنه‌اى: «جامعه مداح و ذاكر و ستايشگران اهل بيت، طبقه‌اى هستند كه در سايه اين روش، بيشترين تاثير را در تعميق فرهنگ و معارف اسلامى در ذهن مردم دارند... قضيه، فقط قضيه شعر خوانى نيست. مساله، مساله پراكندن مدايح و فضايل و حقايق در قالبى است كه براى همه شنوندگان، قابل فهم و درك باشد و در دل آنها تاثير بگذارد».[۵]
مداحان، به لحاظ آن كه كارشان بر عنصر «صدا»، «شعر»، «اجرا» و «مخاطب» متكى است، بايد هر چه بيشتر نسبت به آموزش ديدن هاى لازم، پختگى اجرا، تمرين پيوسته، گزينش شعرهاى خوب و پرمعنى و زيبا و بديع و ولايى، مطالعه مقتل هاى معتبر و منابع تاريخى، تكيه روى اشعار و مطالب اخلاقى، فكرى و عقيدتى، پرهيز از غلو و مبالغه و گفتن حرف هاى اغراق آميز و غيرقابل قبول كه اثر منفى دارد، اهتمام ورزند.
از دروغ و تصنع و بازار گرمى بپرهيزند، خلوص و صداقت و مناعت طبع را فراموش نكنند، نوكرى ابا عبدالله الحسين و اخلاص نسبت به آن حضرت را از ياد نبرند و از آنجا كه شعر خوب از نظر مضمون، قالب و تعبير در دلها و افكار، تاثير ماندگار مى‌گذارد، در شناخت و مطالعه و انتخاب شعرهاى پخته و عميق و زيبا بكوشند تا بهتر بتوانند در اين سمت، به ترسيم چهره الگوهاى كمال و اسوه‌هاى پاكى، يعنى معصومين علیهم السلام بپردازند و خود نيز الگوى اخلاق و تعهد باشند.
رسالت مقدس مداحان در عصر حاضر عبارتست از:
- استفاده شايسته از عواطف پاك مردم و جهت دادن به آنها در مسير پاكى و تهذيب و تقوا.
- تعميق محبت ها و عشق هاى درونى به انسان هاى اسوه و پاك.
- روشنگرى افكار جامعه و هدايت به ارزش ها و خوبي ها و تقويت ايمان مردم.
- حفظ و اشاعه فرهنگ شهادت از طريق ياد شهداى كربلا و شهداى انقلاب و جنگ و طرح معارف اسلام و انقلاب و خط امام و رهبرى و مسئوليت هاى اجتماعى.
پانویس
- ↑ لغت نامه، دهخدا.
- ↑ وسائل الشيعه، ج 10، ص 469.
- ↑ جامع احاديث الشيعه، ج 12، ص 567.
- ↑ صحيفه نور، ج 8، ص 69.
- ↑ ستودگان و ستايشگران، ص 30 و 31. اين كتاب كه مجموعه‌اى برگرفته از سخنان آيت الله خامنه‌اى در ديدارهاى مكرر با وعاظ و مداحان و شاعران و... است، بر محور مداحى و روضه خوانى و مرثيه سرايى و... است و براى مداحان و ذاكران و شاعران اهل بيت، نكات بسيار سودمندى دارد، نشر «حوزه هنرى»، 1372.
منابع
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
