الأقطاب الفقهیة علی مذهب الإمامیة (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابن ابی جمهور احسائی |
| موضوع | قواعد فقهی شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تصحیح | محمد الحسون |
|
| |
کتاب «الأقطاب الفقهیه علی مذهب الإمامیه» تألیف ابن ابی جمهور احسائی (م، ۹۰۴ ق)، در تبیین قواعد فقهی است. این کتاب یکی از منابع مهم در استنباط و بررسی مسائل و قواعد فقهی برای متأخران می‌باشد.
محتویات
مؤلف
محمد بن على بن ابراهیم احسائى، «ابن ابی‌جمهور احسائی» (۸۳۸-۹۰۴ ق)، حکیم، فقیه، اصولی، متکلم و محدث برجسته شیعه در قرن نهم قمری و از شاگردان علی بن هلال جزائری است.
احسائى از جامعیت و تبحر ویژه ای در همه علوم اسلامی برخوردار بوده است. از این رو غالب نوشته های وی ابتکاری و نوین است و به عنوان منبع و مصدر اصلی کتاب‌های متاخرانی مثل فیض کاشانی و علامه مجلسی به شمار می رود.
آثار متعدد فقهی، کلامی و روایی از این عالم ربانی بر جای مانده که از جمله آنها: عوالى اللئالى العزیزیّة فى احادیث الدّینیّه، مُجلی مرآة المُنجی، معین الفکر، التحفة الکلامیة و نثر اللئالى، می باشد.
معرفی کتاب
نام کامل کتاب عبارت است از: «الاقطاب الفقهیه و الوظائف الدینیه علی مذهب الامامیه». این کتاب یکی از منابع حائز اهمیت در استنباط و بررسی مسائل و قواعد فقهی برای متأخران بوده و همواره مورد توجه محققان اصول فقه و جویندگان روش‌های استنباط علمی و فقهی می باشد.
این کتاب شبیه «القواعد الکلیه» شهید اول است و چنانکه مؤلف در مقدمۀ آن می‌نویسد پس از «عوالی اللئالی» تألیف شده است. سبب تألیف آن در مقدمه کتاب چنین توصیف شده است: «بعد از این که با لطف و توفیق کریمانه خداوند متعال کتاب عوالی را به پایان رسانیدم، دوست داشتم در پی آن کتابی را به رشته تحریر درآورم که قواعد فقهی و شیوه های استنباط احکام شرعی را در برداشته باشد تا کیفیت استخراج و روش استنتاج فقهی را تعلیم و بیان کند؛ از این رو، این کتاب را نگاشتم و نام آن را الاقطاب الفقهیه نهادم.»
از امتیازات کتاب این است که مؤلف، مطالب گسترده علمی و قواعد فقهی طولانی را با ایجاز و متانت و با عباراتی کوتاه بیان کرده است.
محتوای کتاب
ابن ابی الجمهور این کتاب را در چهل و شش قطب تنظیم کرده و در هر قطب مطالبی مثل تعریف فقه، بیان موضوع و مسائل آن، اقسام واجب و مستحب، متعلّق احکام شرعی، قواعد مربوط به یسر و مشقت، ضرر، الفاظ، نیت، امر و نهی، و سایر قواعد و ضوابط مربوط به استنباط حکم شرعی را بیان کرده است.
مؤلف در این کتاب فقط به آراء و نظرات علماء امامیه نپرداخته، بلکه بعضی آراء و فروع فقهیه علماء عامه را تحت عناوین «و فیه قولین» و «فیه احتمالان» بیان کرده است و این شیوه و اسلوب نگارش، حاکی از وسعت اطلاع و احاطه مؤلف به آرای فقهای عامه و خاصه است؛ و بسیاری از مواقع فتاوای اهل سنت قرینه برای فهم و توضیح روایات می‌شود.
کتاب مذکور منحصر به قواعد فقهی نیست، بلکه در آن تعدادی از قواعد اصولی و قواعد عربی نیز طرح شده است. برخی قواعد فقهى مطرح شده در این کتاب عبارتند از:
قاعده تیسیر، قاعدة لاضرر، تغیر الاحکام بتغیر العادات، قاعدة کل حکم شرعى قصده منه الآخر کجلب نفع أو دفع ضرر عبادة، قاعدة لابدل للصلاة الخمس الاّ الظهر، قاعدة الفاتحة متعین فى الصلاة، قاعدة التقیة، قاعدة فى التزاحم الحقوق تقدم حقوق المؤقتة عند ضیق وقتها على الکل، قاعدة حقوق العباد اذا تساویت فلا ترجیح فیها، قاعده لایحمل الانسان عن غیره عملاً بالاصل، قاعدة عدم جواز اجتماع العوض والمعوض، قاعدة اصالة اللزوم فى العقد، قاعدة نفى الغرر، قاعدة الاصل عدم الضمان فى الودیعة، قاعدة القادر على انشاء شىء له الاقرار به و بالعکس العکس، قاعدة الاقرار، قاعدة الید، قاعدة الیمین، قاعدة القرعة.
منابع
- "الاقطاب الفقهیة"، آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی، دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
- "الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه، ویکی نور.
