بنت الهدی صدر
«بنت الهدی صدر» (۱۳۵۷-۱۴۰۰ ق) خواهر شهید سید محمدباقر صدر، از زنان مجاهد و فعال فرهنگی-سیاسی در عراق بود که در راه دین، اندیشه و اصلاح جامعه خود از هیچ تلاشی فروگذار نکرد. وی همانند برادرش از طرفدران امام خمینی بود و به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کوشید تا موج‌های انقلاب اسلامی را در عراق گسترش دهد و در این راه، از بذل مال و جان خویش دریغ نکرد و تا آنجا پیش رفت که تحمل وجودش برای رژیم بعث عراق دشوار شد و در نتیجه او را به همراه برادرش دستگیر کرده و پس از شکنجه‌های فراوان به شهادت رساندند.
ولادت و تحصیلات
آمنه بنت‌الهدی صدر فرزند علامه سید حیدر صدر و خواهر شهید سید محمدباقر صدر است که در محرم ۱۳۵۶ قمری (اسفند ۱۳۱۶) در شهر کاظمین به دنیا آمد. خانواده‌اش اهل علم، جهاد و تقوا بوده و طی چندین نسل از رهبران سیاسی و مذهبی عراق به شمار می‌رفتند.
بنت‌الهدی خواندن و نوشتن را در خانه و نزد مادر، که نخستین آموزگارش بود، آموخت. مادرش همیشه ذکاوت و استعداد تعلیم و تعلم او را می‌ستود و می‌گفت هرچیزی که به او یاد می‌دهم فراموش نمی‌کند. وی تحصیلات عالی خود را در زمینه ادبیات، اصول فقه و علم حدیث و تفسیر، در نجف اشرف و نزد برادرانش، سید اسماعیل و سید محمدباقر، فراگرفت.
فعالیت‌های فرهنگی اجتماعی
بنت‌الهدی صدر فعالیت های خود را در محورهای فرهنگی و فکری و سیاسی به پیش می‌برد. پرورش دختران از طریق برپایی کلاس‌های درسی و همایش‌ها و پیگیری انجام عبادات از سوی دختران تازه به سن تکلیف رسیده و منتشر کردن حجاب در میان آنان. همچنین وی بر مدارس الزهرا در شهر کاظمین و نجف نظارت داشت.
بنت‌الهدی فعالیت سیاسی را از سال ۱۳۳۶ ق. آغاز کرد، اما جهاد علمی، تربیتی و تبلیغی وی به صورت‌های گوناگونی بوده‌است: در ۱۳۴۴ قمری با نام مستعار (ا. ح) به نوشتن مطالب دینی پرداخت. بنت‌الهدی با سلاح علم و قلم برای راهبری زنان عراق و آشنایی آنان با اسلام تلاش جدیدی آغاز نمود و پرچمدار آموزش اسلامی بانوان در عراق گردید. مقاله‌های او در نشریه الاضواء که گروهی از علمای نجف آن را منتشر می‌کردند، گوشه‌ای دیگری از کارهای علمی او را نشان می‌دهد.
وی از پایه‌گذاران مدراس دخترانه الزهرا در بغداد، نجف، کاظمین، بصره، دیوانیه و حله بود. هدف او از پی‌ریزی این مدرسه‌ها، تربیت دختران مسلمان در دو مرحله دبستان و بالاتر به شیوه اسلامی بود که در مدرسه‌های دولتی عراق چنین چیزی دیده نمی‌شد. در این مدرسه‌ها افزون بر درس‌های رسمی، دروس اعتقادی هم تدریس می‌شد تا دختران را با تربیت اسلامی آشنا سازند. از دبیران علمی که از دید اعتقادی هم برخودار بودند، استفاده می‌گردید و آنها آموزش‌های مورد نیاز برای پیشرفت سطح علمی و اعتقادی را می‌گذراندند. سطح علمی مدرسه‌ها به اندازه‌ای بالا بود که مردم دلباخته ورود دخترانشان به این مدرسه‌ها بودند، ولی حکومت بعثی عراق در ۱۳۵۰ قمری همه مدرسه‌ها را دولتی کرد و بر پایه بخشنامه‌ای این آموزشگاه‌ها از بنت‌الهدی گرفته شد.
بنت‌الهدی پس از این تاریخ، بیشتر به نوشتن کتاب و داستان پرداخت. درس‌دادن نمونه‌ای از کوشش‌های او بود. بنت‌الهدی سه روز در مدرسه‌های بغداد و کاظمین و سه روز هم در مدرسه‌های نجف درس می‌داد. در فضای سرکوب حاکم بر عراق در زمان بعثی ها و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، با پیروی از روش امام سجاد علیه السلام، در راستای گسترش دین اسلام از روش غیر مستقیم استفاده می‌کرد و کتاب‌های فراوانی به سبک جدید می‌نوشت. نخستین زن شیعه مسلمان بود که وارد فضای داستان‌نویسی برای دختران جوان و نوجوان شد. داستان‌های وی ریشه در واقعیت‌های جامعه داشت و از قرآن و سنت به شیوه‌ای روان و شیوا یاری می‌گرفت تا شمار بسیاری بتوانند از آنها استفاده کنند. کتاب‌هایش در دوران حکومت بعثی‌ها و صدام حسین، در شمار کتاب‌های ممنوعه بودند، اما مردم با شیفتگی آنها را می‌خواندند و هنگامی که نیروهای امنیتی صدام به خانه‌ها یورش می‌بردند، آنها را در زیر خاک یا جای دیگر پنهان می‌کردند.
در روزهای حج به‌عنوان سرپرست کاروان از بغداد یا کاظمین نزدیک به ۲۰۰ بانوی عراقی را برای این سفر روحانی همراهی می‌کرد تا فرهنگ بیداری اسلامی را در میان زنان بگستراند و چون آشنایی خوبی با فتاوای مراجع دینی داشت، نیاز فقهی هرکس را براساس مرجع خویش پاسخ می‌گفت.
بدین ترتیب شهید بنت‌الهدی با شعر و داستان، نمونه زنده و واقعی زن مسلمان را در چگونگی مواجهه با جامعه فاسد ترسیم کرد و با سلاح علم و قلم، تلاش جدیدی برای هدایت زنان عراق آغاز نمود؛ تلاشی که او را پرچمدار حرکت اسلامی زنان در عراق کرد. یکی از زنان مجاهد عراقی در این باره می‌گوید: «بنت‌الهدی آگاهی را در میان زنان بالا برد و حجاب را رواج داد و باعث شد تا دیدگاه‌های جامعه درباره زن و دیدگاه‌های زنان درباره اسلام تغییر کند».
آثار و تألیفات
آثار بنت‌الهدی صدر، بیشتر به صورت داستان و رمان‌های نیمه‌بلند بوده و ترسیم‌کننده وضعیت فرهنگی و اجتماعی فاسد عراق هستند. برخی از تألیفات او عبارت است از:
- ۱. الفضیلة تنتصر؛
- ۲. الخالة الضائعة؛
- ۳. امرئتان و رجل؛
- ۴. صراع لقاء فی المستشفی؛
- ۶. مذکّرات الحجّ؛
- ۷. لیتنی کنت أعلم؛
- ۸. بطولات المرأة المسلمة؛
- ۹. کلمة و دعوة؛
- ۱۰. الباحثة عن الحقیقه؛
- ۱۱. المرأة مع النبی (ص)
- ۱۲. ذکریات علی تلال مکة.
وی تألیفات خطی دیگری نیز داشت که دستگاه حاکم بر عراق هنگام مصادره اموال بیت شهید سید محمدباقر صدر، پس از شهادت او آنها را مصادره نمود.
شهادت
در ماه رجب سال ۱۳۹۹ هـ. ق، رژیم عراق، آیت الله سید محمدباقر صدر را دستگیر کرد. بنت الهدی تا خیابان اصلی به دنبال برادر رفت و تصمیم داشت همراه او سوار ماشین شود، ولی ماموران اجازه این کار را به او ندادند. او به راننده حامل آیت الله صدر گفت، «سرانجام تو روزی بیدار می شوی و از این کار خود پشیمان خواهی شد.» او همان جا ماند و سخنرانی عجیبی را ایراد کرد و به برادرش گفت، «من برنمی گردم. می خواهم مانند حضرت زینب که برادرش امام حسین را همراهی کرد، همراه شما باشم.» هنگامی که ماشین حامل آیت الله صدر حرکت کرد، بنت الهدی با تکبیرهای رعدآسای خود، قلب دشمن را لرزاند. سپس به طرف حرم مطهر امیرالمؤمنین حرکت و در آنجا سخنرانی پرشوری را ایراد کرد و مردم را به گریه انداخت و به تحرک واداشت.
تلاش های پیگیر بنت الهدی، سرانجام برادر را از زندان آزاد کرد، ولی طولی نکشید که در بیستم جمادی الاول سال ۱۴۰۰ هـ.ق (فروردین ۱۳۵۹ ش)، خواهر و برادر توسط رژیم خونخوار عراق دستگیر شدند و شدیدترین شکنجه ها بر آنان روا داشته شد. بنت الهدی صدر پس از تحمل رنج فراوان در روز ۲۳ جمادی الاول، یعنی سه روز پس از دستگیری به شهادت رسید.
منابع
- "بنت الهدی صدر"، سایت رحماء.
- "شهیده بنت الهدی صدر در عرصه تعلیم و تعلّم"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
