سکاکی خوارزمی
«سراج الدین ابویعقوب یوسف خوارزمى» مشهور به «سکاکى» (۶۲۶-۵۵۵ ق)، ادیب و نحوی معروف اهل خوارزم در قرن هفتم هجری است. کتاب «مفتاح العلوم» او، مشتمل بر دوازده علم از علوم عربی است که از شاهکارهای بزرگ علمی و ادبی به شمار می‌رود.
| نام کامل | سراج‌الدین یوسف بن محمد سکاکى خوارزمى |
| زادروز | ۵۵۵ قمری |
| زادگاه | خوارزم |
| وفات | ۶۲۶ قمری |
| مدفن | خوارزم |
|
| |
| اساتید |
سدیدالدین بن محمد خیاطى، محمود بن صالحة حارثى، محمد بن عبدالکریم ترکستانى،... |
| شاگردان |
مختار بن محمود بن محمد زاهدى،... |
| آثار |
مفتاح العلوم، شرح الجمل، التبیان، نفایس العلوم، رسالة فی علم المناظرة،... |
زندگی‌نامه
سراج‌الدین ابویعقوب یوسف بن محمد بن على سکاکى خوارزمى، سال ۵۵۴ یا ۵۵۵ قمری در خوارزم به دنیا آمد. سکاکی حنفى معتزلى بود و از ادباى بزرگ عهد سلطان محمد خوارزمشاه و معاصر ابن حاجب به شمار می آمد. او در نحو، صرف، منطق، کلام، بیان، شعر، عروض و معانى توانا بود.
سکاکی در بدایت امر، شغل آهنگرى داشته و در سى سالگى به فراگیرى علم روى آورده و در علوم غریبه نیز دست داشته است. در ماجرای شگفت علم آموزی او گفته اند: روزی صندوقچه ای بسیار کوچک و ظریف از آهن ساخت که در ساختن آن رنج بسیار کشید. آن را به رسم تحفه برای سلطان وقت برد. سلطان و اطرافیان به دقت به صندوقچه تماشا کردند و او را تحسین نمودند. در آن وقت که منتظر نتیجه بود، مرد دانشمندی وارد شد و همه او را تعظیم کردند و دو زانو پیش روی وی نشستند. سکاکی تحت تأثیر قرار گرفت و گفت: او کیست؟ گفتند: او یکی از علما است. سکاکی از کار خود متأسف شد و پی تحصیل علم شتافت.
سکاکی سی سال از عمرش گذشته بود، که به مدرسه رفت و به مدرس گفت: می خواهم تحصیل علم کنم. مدرس گفت: با این سن و سال فکر نمی کنم به جایی برسی، بیهوده عمرت را تلف مکن. ولی او با اصرار مشغول تحصیل شد. اما به قدری حافظه و استعدادش ضعیف بود که استاد به او گفت: این مساله فقهی را حفظ کن: «پوست سگ با دباغی پاک می شود». وی بارها آن را خواند و فردا در نزد استاد چنین گفت: «سگ گفت: پوست استاد با دباغی پاک می شود». استاد و شاگردان همه خندیدند و او را به مسخره گرفتند.
اما تا ده سال تحصیل علم نتیجه ای برایش نداشت و دلتنگ شد و رو به کوه و صحرا نهاد. در جایی دید که قطره های آب از بلندی بروی تخته سنگی می چکید و بر اثر ریزش مداوم خود، سوراخی در دل سنگ پدید آورده بود. مدتی با دقت نگاه کرد، سپس با خود گفت: دل تو از این سنگ، سخت تر نیست، اگر استقامت داشته باشی سرانجام موفق خواهی شد. این بگفت و به مدرسه بازگشت و از چهل سالگی با جدیت و حوصله و صبر مشغول تحصیل شد، تا به جایی رسید که دانشمندان عصر وی در علوم عربی و فنون ادبی با دیده اعجاب به او می نگریستند.
سراج‌الدین سکاکى خوارزمی سرانجام در سال ۶۲۶ قمری در خوارزم درگذشت. قبر او در کنار آب تیکه مى باشد.
استادان و شاگردان
برخی اساتید سکاکی عبارتند از: سدیدالدین بن محمد خیاطى؛ محمود بن صالحة بن محمود حارثى و برهان‌الائمه محمد بن عبدالکریم ترکستانى.
همچنین از مختار بن محمود بن محمد زاهدى، به عنوان شاگرد وى ذکر شده است.
آثار و تألیفات
- مفتاح العلوم؛ که دوازده علم از علوم عرب را در آن آورده است و شروح بسیارى بر آن نوشته شده است؛
- شرح الجمل (شرح کتاب عبدالقاهر جرجانى)؛
- التبیان؛
- مصحف الزهره
- نفایس العلوم، در طلسمات به زبان فارسى؛
- رسالة فی علم المناظرة.
منابع
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۳، ص۲۲۹.
- "سکاکى، ابویعقوب یوسف بن محمد بن على سکاکى"، «مفتاح العلوم»، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- "سکاکی و صخره سنگ"، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
