سید محمدسعید حکیم

سید محمدسعید حکیم (۱۳۵۴-۱۴۴۳ق) نوه دختری سید محسن حکیم، و از مراجع تقلید شیعه در عراق است. محمدسعید حکیم تحصیلات حوزوی را نزد سید محسن حکیم، حسین حلی و سید ابوالقاسم خویی گذراند و پس از وفات سید ابوالقاسم خویی به مرجعیت رسید.

ولادت و خاندان

سید محمدسعید طباطبایی حکیم، در سال ۱۳۵۴ق، برابر با ۱۳۱۴ش، در شهر نجف به دنیا آمد. پدرش سید محمدعلی از استادان سطوح عالی حوزه علمیهٔ نجف و مادرش دختر سید محسن حکیم بود.

فعالیت‌های علمی

سید محمدسعید حکیم در ده سالگی، دروس حوزوی را نزد پدرش آغاز کرد و تا پایان دوره سطح حوزه، از وی آموخت. پس از آن، دروس خارج را نزد کسانی چون سید محسن حکیم و حسین حلی فرا گرفت. محمدسعید حکیم از ۳۲ سالگی، تدریس دروس خارج فقه و اصول را آغاز کرد. او همچنین تفسیر قرآن و اخلاق تدریس می‌کرد.

استادان

سید محسن حکیم، حسین حلی، میرزا حسن بجنوردی و سید ابوالقاسم خویی مهم‌ترین استادان درس خارج فقه و اصول سید محمدسعید حکیم بوده‌اند.

شاگردان

او شاگردان بسیاری تربیت کرد که در قم، نجف و حجاز فعالیت دارند؛ از جمله:

• حسین فرج عمران قطیفی که از استادان درس خارج فقه و اصول در حجاز است.
• سید عبدالرزاق حکیم برادر سید محمدسعید حکیم و از استادان درس خارج فقه و اصول در حوزهٔ نجف که در سال ۱۴۱۳ق، پس از آزادی از زندان صدام، درگذشت.
• باقر ایروانی از اساتید حوزه علمیه نجف از استادان درس خارج فقه و اصول و نویسندهٔ برخی کتب درسی حوزه‌های علمیه در قم و نجف.

آثار

از سید محمدسعید حکیم ۲۴ عنوان کتاب در بیش از چهل جلد در موضوعاتی چون اصول،‌ فقه، مسائل مُستَحدَثه و برخی موضوعات اجتماعی، به چاپ رسیده است. برخی از آثار او به زبان‌های دیگر ترجمه شده است.

فهرست آثار ایشان به این قرار است:

1 ـ المحكم فى اصول الفقه در زمینه علم اصول فقه که در ۶ جلد به چاپ رسیده است

2 ـ دوره فقهى ((مصباح المنهاج)) كه شرحى بر فقه استدلالى ((منهاج الصالحين)) مرحوم سید محسن حکیم است.

3 ـ رساله عمليه که در 3 جلد بنام ((منهاج الصالحين)) عرضه شده است.

4 ـ مناسك حج وعمره.

5 ـ حاشيه اى جامع بر كتاب اصولي (كفايه) مرحوم اخوند خراسانى (قدس سره) در 3 جلد.

6 ـ حاشيه اى جامع بر كتاب اصولى (رسائل) مرحوم شيخ انصارى (قدس سره).

7 ـ حاشيه اى جامع بر كتاب فقهى (مكاسب) مرحوم شيخ انصارى (قدس سره).

8 ـ مجموعه ((تهذيب علم الاصول)) كه در اين مجموعه به مهمترين ومحورى ترين مباحث علم اصول پرداخته شده است.

9 ـ جزوه اى بنام ((المرشد المغترب)) در پاسخ به نامه هاى مكرّر و در خواستهاى متعدد ، پيامى به همه مسلمانان بويژه شيعيان كه به اجبار هجرت كرده اند و در ديار غرب مكسن وماوا گزيده اند همراه با مسائل ويژه مورد نياز آنها.

10ـ جزوه اى بنام ((نامه اى پدرانه)) كه اين بار هم در پاسخ به نامه هاى برخى از فضلا وطلاب در خواست مكرر همراه با پاسخ هاى استفتائات گوناگون در باره مسائل ضرورى ومورد نياز انها ارسال كرده اند در اين پيام گذشته از گوشزد نمودن مسائل اخلاقى واعتقادي، به شيوه هاى تبليغ معيارهاى موفقيّت ورفتار مبلغان وتكيه انديشمندان در سخن گفتن به مصادر ومنابع تاريخ پرداختن به سيره ائمه اطهار (عليهم السلام) ونقش جاودانه انها در تاريخ اسلامى وبزرگداشت خاطره هاى مصيبت بار وشهادت انها وزنده نگه داشتن مشعل فروزان مبارزه وجهاد در برابر ستم استبداد بگونه اى زيبا بانثرى شيوا وكلامى عارفانه وصميميتى خاضعانه پرداخته اند.

11 ـ كتاب ((احكام فقهي)) كه مختصرى از مسائل ورساله عمليه ايشان است كه بتازگى به فارسى ترجمه وچاپ شده است .

12 ـ فقه استنساخ البشرى مسائلى كه در خصوص شبيه سازى از ژن انسان ومسائلى هم راجع به تلقيح سؤال كرده اند وبطور تفصيل ورونش جواب داده شد است .

13 ـ فقه القضاء سؤالاتيست كه از مراكز قضا سؤال نموده از ومعظم له جواب وافى واستدلالى داده اند.

14 ـ فقه الكومپيوتر در جواب سوال هایی كه راجع به كامپيوتر واينترنت سؤال شده است

15 ـ الفتاوى سؤالاتيست كه راجع به پيشتر ابواب فقه (نوعا مسائل مستحدثه) مى باشد استفاء شده است ومعظم له بطور شايسته ومستدل جواب داده اند.

16 ـ الاصوليه والاخباريه سؤالاتی است كه در باره فرق ميان اصولى واخبارى واسفتاء نموده اند و ایشان جواب داده اند

17 ـ المرجعيه الدينيه

18 ـ گفتگوهاى فقهى رساله عمليّه ايشان را بطور رمانتيك نوشته شده كه بچند زبان ترجمه شده است از جمله عربى وفارسى واردو وكردى وآذرى وانگليسى مى باشد.

19 ـ رساله توجيهيه راهنماى حجاج مى باشد.

20 ـ الكافى فى اصول الفقه در خصوص اصول فقه مستدل ومتيقن در سه جلد.

21 ـ رساله احكام فقهى ترجمه الاحكام الفقهيه كه بفارسى برگردان شده است.

22 ـ نامه به آذريهاى مقيم آذربيجان كه به زبان آذرى ترجمه شده وچاپ گرديده است.

23 ـ نامه به اهالى گلگيت پاكستان مرقوم فرموده اند.

24 ـ فى رحاب العقيده راجع به مسائل امامت سئوالاتى را كه يكى از علماء اردن نموده است ومعظم له بطور واضح ومستدل جواب داده اند كه در سه جلد چاپ شده است.

فعالیت‌های اجتماعی

سید محمدسعید حکیم به‌دلیل مخالفت با قانون منع پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) که در دوره حکومت صدام حسین در عراق تصویب شده بود، تحت تعقیب و برای مدتی فراری بود. همچنین به جهت امتناع خاندان صدر از حضور در کنفرانس مردمی اسلامی که به دستور صدام تشکیل شده بود، همراه با ۸۰ نفر از خاندان حکیم دستگیر و به مدت ۸ سال زندانی شد.

مرجعیت تقلید سید محمدسعید حکیم پس از آن آغاز شد که سید ابوالقاسم خویی درگذشت. هم‌اکنون دفترهای نمایندگی او در شهرهای نجف، قم، دمشق و بیروت فعالیت می‌کنند و پاسخ‌گوی سؤال‌های مقلدان وی هستند.

او همچنین با اعزام مبلغانی به نواحی مختلف کشور عراق، خصوصاً جنوب این کشور، اقداماتی را برای رفع مشکلات عشایر و روستانشینان انجام داد. فعالیت‌های مشابهی هم در کشورهای ایران،‌ هند و پاکستان داشت.

سید محمدسعید حکیم در برابر کشتار شیعیان پاکستان به دست گروهی موسوم به سپاه صحابه، موضع گرفت و دولت پاکستان را مسئول پاسخ‌گویی به آن دانست. نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان در پاسخ، نامه‌ای به دفتر وی نوشت و ضمن ابراز همدردی، از تصمیم دولتش برای مبارزه با عاملان کشتار شیعیان خبر داد.

در میان آثار وی مجموعه‌ای از نامه‌ها وجود دارد که برای مردم آذربایجان و گِلگِت پاکستان نوشته شده است.

وفات

سید محمدسعید حکیم در ۱۲ شهریور ۱۴۰۰ش، مصادف با ۲۵ محرم ۱۴۴۳ق در نجف اشرف درگذشت.

منابع

• سجاد، محمدحسین، اسوهٔ فقاهت و پایداری، دارالهلال، ۱۴۲۸ق.
• «گوهر تابان، نگرشی کوتاه بر زندگی آیت الله العظمی سید محمد سعید حکیم»، سایت آیت‌الله سید محمدسعید طباطبایی حکیم، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۷ش.
• «ناگفته‌هایی از زندگی خانوادگی و مبارزاتی آیت الله سید محمد سعید حکیم»، سایت شفقنا، زمان بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۷ش.
• «مجازات افراد مرتد از اسلام وظیفۀ ما نیست؛ فتوای حضرت آیت‌الله العظمی حکیم»، سایت شفقنا، زمان انتشار: ۲۹ اردیبهشت، ۱۳۹۷ش.
• ویکی شیعه