بانوان عالمه و آثار آنها (کتاب)

کتاب «بانوان عالمه و آثار آنها»، شامل معرفى تعداد ۱۱۱ نفر از بانوان دانشور از قرن اول تا قرن پانزدهم قمرى، به‌صورت اختصار است.

معرفی کتاب

این کتاب از انتشارات معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌هاى علمیه خواهران است، ولیکن نویسنده‌اش مشخص نشده است. اثر حاضر مقدمه ندارد و از متن اصلى شامل معرفى تعداد ۱۱۱ نفر از بانوان دانشور از قرن اول تا قرن پانزدهم هجرى قمرى، به‌صورت اختصار تشکیل شده، ولى هیچ‌کسى از قرن دهم شناسایى نشده است.

این کتاب، مستند نیست و مآخذ مطالب، به‌صورت جزئى و دقیق بیان نشده است. البته به‌صورت کلى گاهى منبع ذکر شده، مثل: «مجلسى به نقل از کتاب العدد روایتى از امّ‌الفضل نقل کرده...».

گزارش محتوا

براى آشنایى با روش و محتواى کتاب حاضر، توجه به برخى از مطالب جالب آن سودمند است:

خدیجه دختر خویلد (محدث، متوفى سال ۱۰ق)، بانویى بافضیلت از بانوان شرافتمند و بزرگوار، اولین کسى بود که اسلام آورد و همواره حامى و پشتیبان همسرش رسول خدا(ص) بود و از بذل جان و مال در راه دین خدا و پیامبرش دریغ نداشت. وى ۶۸ سال قبل از هجرت (پانزده سال قبل از عام الفیل) به دنیا آمد... خدیجه بانویى تاجر و شرافتمند و ثروتمند بود. وى مردان را به اجاره مى‌گرفت و به آنها سرمایه مى‌داد که به مضاربه تجارت کنند. عموهاى پیامبر(ص) که قصد داشتند همسرى براى آن حضرت بگیرند، نزد خدیجه رفتند و از وى خواستند تا سرمایه‌اى در اختیار نبى گرامى که آن زمان جوانى پاک و ستوده بود قرار دهد تا با آن به تجارت رود و با سود حاصل از این تجارت ازدواج کند. خدیجه چون به صفات حضرت واقف شد، وى را براى تجارت به شام فرستاد. در طى سفر، میسره (غلام خدیجه) معجزات و کراماتى از حضرت مشاهده کرد و از راهبى شنید که وى پیغمبر خداست. میسره پس از بازگشت همه آنچه را که شنیده بود به اطلاع خدیجه رساند. شوق و رغبت خدیجه به حضرت بیشتر شد و در نهایت به رسول‌الله(ص) ارادت و علاقه خویش را ابراز داشت و پیشنهاد ازدواج داد و به رسول خدا(ص) عرض کرد: «به سبب خویشاوندى‌ات با من، و شرف و بزرگى و امانت‌دارى‌ات در میان قوم و اخلاق نیکو و راستگویى‌ات، مایلم با تو ازدواج کنم». تنها همین شرف و بزرگى وى را بسنده است که مادر دخترى چون فاطمه زهرا(ع) است.
آمنه بیگم مجلسى (عالم، فقیه، محدث، متوفى قرن ۱۲ق)، از زنان عالم، محدث و فقیه است. وى دختر ملا محمدتقى مجلسى و خواهر علامه محمدباقر مجلسى است و از زنان عالم، محدث و فقیه است. آمنه بیگم از کمال و جمال برخوردار بود. وى در خانواده علم و فضیلت و تقوا پرورش یافت و مدارج ترقى را تا درجه اجتهاد به‌سرعت پیمود. پدرش، ملا محمدصالح مازندرانى را که از افاضل شاگردان خود و مردى تهیدست، ولى باتقوا و مورد احترام و علاقه و اعتمادش بود، جهت ازدواج به او پیشنهاد کرد و آمنه بیگم نیز با این بیان که «فقر و تنگدستى عیب مردان نیست»، موافقتش را با این ازدواج اعلام داشت.
ملا فضّه (عالم، ادیب، زنده تا سال ۱۲۴۹ق)، فرزند شیخ احمد بلاغى و همسر شیخ حسن بلاغى از زنان عالم، فاضل، ادیب و خوشنویس بود. به نوشته «أعیان الشیعة»، وى قرآن و ادبیات عربى را نزد پدرش و فقه و اصول را نزد علماى خانواده‌اش فراگرفت و از آنان اجازه دریافت کرد. سرپرستى تدریس اصول و فقه و حدیث را برعهده داشت و بعضى از طلاب در درس او حاضر مى‌شدند و برخى علما کتاب «قوانین» میرزاى قمى را نزد او خواندند؛ زیرا او از میرزا اجازه داشت. به نوشته حسن صدر در «تکملة أمل الآمل»، این بانوى فاضل و جلیل خط خوشى داشت و خانواده‌اش از راه استنساخ او امرار معاش مى‌کردند. بعضى کتاب‌ها را به خط خودش نوشته است که از جمله آنها «کشف الغطاء» و «کفایه» حاج ملا هادى سبزوارى است.
بى‌بى عالم خراسانى (دانشمند، پارسا، متوفى سال ۱۳۳۵ق) دختر حاج میرزا طاهر خراسانى و از اهالى خراسان بود. مقدمات علوم اسلامى و فنون ادب را نزد پدرش، متولى مسجد گوهرشاد و دیگران فراگرفت. سپس با شاعر معروف، سید میرزا حبیب‌الله شهیدى خراسانى ازدواج کرد. فقه و اصول و حدیث و عرفان را از محضر همسرش بهره‌مند شد و به مطالعه و تحقیق در سیره انبیا، تاریخ و قصص عرب، اشعار جاهلیت، ادبیات و احوال اولیا و عرفا پرداخت. تبحّر و تخصص ویژه‌اى در شرح حال اولیا و عرفا و تاریخ انبیا و دوران قبل از اسلام داشت... .
سپیده کاشانى؛ خانم سرور باکوجى، معروف به سپیده کاشانى، از شاعران معاصر و از شاعران متعهد انقلاب اسلامى ایران است. پدر و مادر وى اولین و بزرگ‌ترین معلمان او بودند. مادر از همان ایام طفولیت به او قرآن آموخت و پدر او را با شعر و شرح حال شاعران بزرگ آشنا ساخت. وى در مدرسه آقابزرگ درس خواند و همیشه به‌خاطر ذوق سرشارى که داشت از شاگردان ممتاز محسوب مى‌شد. او به شعر و شاعرى هم علاقه‌اى وافر نشان مى‌داد. وى در تمام مقاطع عمر خود، از کودکى تا جوانى و بعد از آن براى دیگران نمونه بود. کمتر کسى حتى در دوران جوانى خنده‌اى بلند از او شنید و حجاب و آرامش روحى او همواره مثال‌زدنى بود. میزان علاقه‌مندى بانو سپیده کاشانى به حضرت امام خمینى تا آن اندازه بود که وقتى امام بزرگوار در بستر بیمارى افتاد او نیز کارش به بیمارستان کشید. وى به جبهه‌هاى نبرد حق علیه باطل سر مى‌زد. در غرب، جنوب، آبادان، محله ذوالفقاریه، کوت شیخ و هرکجا توفیق یارش بود در میان رزمندگان حاضر مى‌شد و شعر دفاع و مقاومت مى‌خواند و مى‌سرود.