عالم لاهوت
«عالَم لاهوت» یا «عالَم الوهیت» و «عالَم ربوبی»، عالَم مختص به خداوند و مرتبه ذات پروردگار است که بر همه عوالم وجود، مستولی و محیط است. عالم لاهوت، بالاترین مرتبه در «عوالم چهارگانه» هستی است و فرض عالمى بالاتر از آن معنى ندارد، زیرا عالم الوهیت وجوب ذاتى است براى ذات واجب الوجود.
لاهوت در لغت
جوهری گفته است اگر عربی بودن این کلمه صحیح باشد، بر وزن فَعَلوت و مشتق از «لاه» (به معنای پنهان شد) است.[۱] و حرف واو و تاء برای مبالغه و تأکید به آن اضافه شده است. و برخی گفته اند «لاهوت» در اصل «لا هو الّا هو» است؛[۲] یعنی جهانی مختص به خداوند. برخی نیز آن را مشتق از الله دانستهاند.[۳]
تعریف عالم لاهوت
«عالم لاهوت» اصطلاحی فلسفی و عرفانی است و در مورد ریشه و حقیقت آن نظرات مختلفی وجود دارد. مراد از عالم لاهوت، عالم الوهیت حق، عالم سرمدى و ربوبى است و در زبان عارفان، مرتبت احديّت و واحديت است.[۴] عالم لاهوت یکی از عوالم چهارگانه است و بر تمام عوالم دیگر مثل عالم ملکوت، عالم جبروت و عالم ناسوت -که به نوعی جزء عالم خلق یعنی مخلوقات خدا هستند-، احاطه دارد. این عالم اصل عوالم دیگر و حاکم بر آنها و در یک کلام، بالاتر از تمامی آنهاست.
عالم لاهوت، همان عالم الوهیت و عالم ربوبی است، که به حکم دلیل و برهان بر ما ثابت است. عالم لاهوت یعنى ذات مقدس واجب الوجود که مستجمع جمیع صفات کمالیه است. البته در آن مرتبه از وجود، آنچه هست، یک وجود اطلاقى است و بس؛ ذات پروردگار به تنهائى خود عالمى است و عظیمترین عوالم است، زیرا ذات حق محیط است بر همه عوالم ما دون و ذره اى از وجود از احاطه قیومى او خارج نمى باشد[۵] و بقول ابن سینا در الهیات شفا: «العالَم الرُبوبى عظیمٌ جدّاً».
به اعتقاد امام خمینی، فیض الهی بر دو گونه است: ۱- فیض اقدس به ظهور اسماء الهی و اعیان ثابته میانجامد، که بر اساس آن ساحت تعینات حقی مطرح است. ۲- فیض مقدس که به وسیله تعینات خلقی ظاهر میشود.[۶] تجلیات صقع ربوبی و تعینات حقی همان عالم اسماء و صفات است که گاهی از آن به «عالم لاهوت»، عالم سرمدیت و صقع ربوبی یاد میشود. امام خمینی، عالم لاهوت را مبدأ سلسله نزولی میداند که از وجود ذات باری تعالی آغاز میشود و جامع جمیع اسماء حُسنای خداوند و منبع فیض الهی و گسترده نور وجود است.[۷]
تنظیم نظام عالم لاهوت بر اساس اسماء الهی سامان مییابد و همه حقایق نظام کیانی با وساطت اسماء الهی و اسماء کونی میباشد و اسم اعظم، نخستین اسمی است که از عالم لاهوت ظهور میکند و اسماء الهی در واحدیت بهصورت زنجیرهای طولی مرتب خواهند بود و پس از اسم جامع الله که کلیترین اسم به شمار میآید و پس از آن دیگر اسماء و اعیان ثابته میباشد.[۸]
امام خمینی عالم لاهوت را عالمی محیط بر عالم دهر و آنچه پایینتر از آن است میداند، بهگونهای که بر تمام عوالم مبدعات، مخترعات و کائنات و بر تمام کره وجود محیط است.[۹] بنابراین، فرض عالمى بالاتر از عالم الوهیت معنى ندارد، زیرا عالم الوهیت عالم اطلاق و لا حدّى و وجوب ذاتى است براى ذات واجب الوجود؛ زیرا مثل برای او متصور نیست، تا چه رسد بما فوق و محیط.[۱۰]
پانویس
- ↑ جوهری، الصحاح، ج۶، ص۲۲۴۹.
- ↑ تهانوی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۵۵۰.
- ↑ فرهنگ معین، "لاهوت".
- ↑ فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، ص۴۶۵.
- ↑ مرتضی مطهری، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۵، ص۱۹۵.
- ↑ خمینی، روح الله، مصباح الهدایه، ص۱۷؛ خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۴.
- ↑ خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۷۲.
- ↑ خمینی، روح الله، مصباح الهدایه، ص۱۷.
- ↑ خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۷۶-۷۷.
- ↑ اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۵، ص۱۹۶.
منابع
- فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، جعفر سجادی، تهران، نشر امير کبير، ۱۳۷۵ش.
- دانشنامه امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ش.
- موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، محمدعلی تهانوی، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، ۱۹۹۶م.
- الصحاح، اسماعیل جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۷۶ق.
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، عبدالحسین طیب، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- "عالم لاهوت"، سایت اندیشه قم.
