بلند همتی

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

بدون ترديد همت بلند يكي از نشانه هاي روح بزرگ آدمي است. برنام‎ه هاي اسلامي، انسان‎ها را تشويق مي ‎كند كه روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نكنند.

«همّت» در لغت از ريشه «همّ» به معناي عزم قوي است. راغب همت را غم و اندوهى دانسته كه انسان را ذوب و ضعيف مى ‎كند و در اصطلاح علوّ همت عبارت است از سعي و کوشش در تحصيل سعادت و کمال و طلب کردن کارهاي بزرگ و عالي، بدون در نظر گرفتن سود و زيان دنیا، به ‎طوري که به سبب دست يافتن به منافع دنيوي شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگين نگردد بلکه در طريق طلب از مرگ و کشته ‎شدن و مانند آن‎ها باک نداشته باشد. حضرت علی علیه السلام می ‎فرماید: بهترین همت‎ها، بلندترین آن‎ها است.

ضد بلندهمتی، «دون ‎همتي» است؛ به معناي پستي طبع و قصور همت از طلب كارهاي بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئي، كه اين صفت خبيثه نتيجه كم‌دلي و ضعف نفس است.

نشانه بلندهمتی

نشانه های بلند‎همتی را مي ‎توان در رفتارهاي شخص پيدا كرد و ­آن را می ­توان در موارد زیر برشمرد:

• ايمان: ايمان يك شخص گواهي است بر همت بلند او، چنانچه از امام على علیه السلام نقل شده است: بلند همّتى از ايمان است.

• بخشش و انفاق: امام علی علیه السلام مي ‎فرمايند: «مِن شرف الهمة بذل الانسان»؛ بذل و بخشش آدمي نشانه بلندهمتي اوست. انفاق، از سه جهت باعث تكامل فردى و رشد آدمى است: موانع تكامل نفسى و رشد انسانى را از ميان برمى‌دارد؛ روح انسانيّت را در آدمى آشكار مى‌سازد، و نهال گذشت و بلند‎همّتى را در روح مى‌نشاند، در آدمى روح تربيت اسلامى را رشد مى‌دهد.

• اعمال زيبا: شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار می ‎برد و سعی بر آن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند. حضرت علي علیه السلام مي ‎فرمايد: «الفعل الجميل يُنبئ عن علوّ الهمة»؛ «كردار زيبا خبر از بلندي همت مي ‎دهد».

• فرمانبری از خدا: امام علی علیه السلام مي ‎فرمايند: «الطاعة همة الأکياس، المعصية همة الأرجاس»؛ فرمانبري از خداوند همت زيرکان است و نافرماني از خدا همت پليدان است.

• نگهداري حرمت و رعايت پيمان: امام علی علیه السلام مي ‎فرمايند: «أشرف الهمم رعاية الذمام»؛ شريف‎ترين همت‎ها نگهداري حق و حرمت‎ها و رعايت عهد و پيمان‎هاست.

• طمع نداشتن: «الکفّ عما في أيدي الناس عفّة و کبر همة»؛ طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان) بلندهمتي است.

• پايبندي به قناعت: «مِن شرف الهمة لزوم القناعة»؛ پايبندي به قناعت، از والايي همت است.

• بي نيازي از مردم: «اسْتَجْلِبْ عِزَّ الْيَأْسِ بِبُعْدِ الْهِمَّةِ»؛ عزت و بي ‎نيازي از مردم را با بلندي و بزرگي همت جلب نما.

• اخلاق نيكو: اخلاق نيكو ثمره بلند همتی است. امام علی علیه السلام مي ‎فرمايند: «احسن الشّيم شرف الهمم»؛ بهترين خوي‎ها برترى همّت‎ها است.

موارد به كارگیری همت

انسان مؤمن بايد بلند‎همت باشد و تمام همت خود را در مسير آخرت قرار دهد كه بنابر كلام اميرالمؤمنين علي علیه السلام: «من كانت الاخرة همته بلغ من الخير غاية اُمنيته»؛ هر كس كه آخرت همتش باشد از خير به نهايت آرزويش مي ‎رسد.

ایشان هم‎چنین می ‎فرمایند: «اجعل همّک و جهدک لآخرتک»؛ همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن و می فرماید: «اجعل كلّ همّك و سعيك للخلاس من محلّ الشّقاء والعقاب والنّجاة من مقام البلاء والعذاب»؛ همگى همت و سعى خود را از براى رهائى از جايگاه بدبختى و عقاب و رستگارى از محلّ بلا و عذاب بگردان؛ زيرا «من كانت الدّنيا همّه طال يوم القيامة شقاؤه و غمّه»؛ هر كه دنيا عزم او باشد بدبختى و غم او در روز قيامت طولاني شود. و «من لم يكن همّه ما عنداللَّه سبحانه لم يدرك مُناه»؛ اگر عزم و قصد او آنچه نزد خداى سبحان است نباشد، به آرزوهاى خود نمي ‎رسد.

همچنين ايشان توصيه مي ‎فرمايند: «اقصر همتک علي ما يلزمک و لا تخض فيما لا يعنيک»؛ همت خود را صرف چيزهايي کن که به آن نياز داري و آنچه را به کار تو نمي ‎آيد پيگيري مکن.

آری، انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و این بلندهمتی را در همه جنبه ‎های زندگی خود بکار گیرد؛ بدین‎ صورت که در تمام زمینه ‎ها از جمله کسب علم، انجام عبادات، تأمین معاش و امور دیگری چون صله رحم، خوش ‎اخلاقی در برابر مردم، دوری از هرگونه گناه، پرداختن به کار خیر و هر امری که شایسته یک انسان مومن است؛ همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد.

آثار بلندهمتی

دست‎يابي به آرمان‎هاي بلند نياز به همتي بلند دارد؛ زيرا همت‎هاي بلند است كه مي تواند موانع را بردارد و آدمي را در مسير خود به اوج والايي برساند و آثار نيكویی نصيب انسان نمايد كه از جمله آن آثار عبارتند از:

• خشنودي خداوند متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می ‎فرماید: «انّ الله یحبّ معالی الامور ...»؛ خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود می ‎گردد.

• تلاش براي اطاعت الهي، چون‎ كه شخص بلند همت به كمتر از بهشت راضي نمي ‎شود.

• شرافت نصیب کسی می شود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند. حضرت امیرالمؤمنین علي علیه السلام می ‎فرماید: «الّشرف بالهمم العالية لا بالرّمم البالية»؛ شرف و بلندى مرتبه به همت‎هاى بلند است نه به استخوان‎هاى كهنه شده. امام محمدباقر علیه السلام فرمودند: «لَا شَرَفَ كَبُعْدِ الْهِمَّة»؛ هيچ شرفي همانند بلندهمتي نيست.

• همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگي می ‎رساند. حضرت علی علیه السلام می ‎فرماید: «من رقی درجات الهمم عظّمته الامم»؛ هر که از نردبان همت بلند بالا رود؛ جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند و نيز مي ‎فرمايند: «ما رفع امرء کهمّته»؛ هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد. در كلام ديگر ايشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانسته‎ اند: «الکرم نتیجة علوّ الهمّة».

• بردباري: امام علی علیه السلام فرمود: «الْحِلْمُ وَالْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ يُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ»؛ بردبارى و درنگ هم آهنگ هستند و نتيجه آن بلند همّتى است.
• و فرمود: «من بذل جهد طاقته بلغ کُنه ارادته»؛ هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود بکار گیرد به تمام خواسته هایش خواهد رسید.

• و فرمود: «قدر الرّجل علی قدر همّته»؛ ارزش آدمي به اندازه همتش است.

• و فرمود: «من شرف الهمّة لزوم القناعة»؛ همت بلند، قناعت همیشگی همراه دارد.

• و فرمود: «شجاعة الرّجل علی قدر همّته»؛ شجاعت مرد به اندازه همت اوست.

آثار كم‌همتی

کارهای پست نشانه بی‎همتی است. همان‎طور که همت بلند آدمی را رشد می‎دهد و به کمالات می‎رساند، همت کوتاه و بی‎تفاوتی به سقوط انسان می‎انجامد و آثاری از خود برجاي مي‎گذارد كه مي‎توان به موارد ذيل اشاره كرد:

• کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست می‎رود.

• محروم شدن از همنشيني با ديگران. امام علی علیه السلام مي‎فرمايند: با آدم کوتاه ‎همت هم‎صحبت مشو (که تو را نیز ساقط می‎کند.)

• كم‎ارزش بودن؛ امام علی علیه السلام مي‎فرمايند: کسی که همتی جز پرکردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون می‎آید.

• و نيز مي‎فرمايند: آدميتى براى كسى كه در او همتى نباشد، نيست.

• كم‎خير بودن؛ امام علی علیه السلام مي‎فرمايند: چه بی‎خیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد.

• کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود.

• زيان‎كار نيست مگر كسى كه همّت او نفس او باشد.

• حسادت به ديگران؛ امام علی علیه السلام مي‎فرمايند: حسادت دوست بر نعمتى از كمي همّت اوست.

منابع

زینب طاهری، بلند همتی، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391.