مسجد جمکران
| |
|
کشور |
ایران |
|
شهر |
قم |
| |
| |
| مشاهده در نقشه | |
«مسجد مقدس جمکران» که در شش کیلومتری شهر مذهبی قم قرار دارد، در هفدهم رمضان سال ۳۷۳ هجری با دستور امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه) بنا شد. این مسجد در طول قرون و اعصار، پناهگاه شیعیان و پایگاه منتظران و تجلیگاه حضرت مهدی موعود (علیهالسلام) بوده است.
محتویات
تاريخچه تأسيس مسجد جمکران
مسجد مقدس جمکران، بیش از یکهزار سال پیش به فرمان حضرت بقیة الله علیهالسلام، در جمکران -روستای قدیمی در قم- تأسیس گردیده است.
میرزا حسین نوری (متوفای ۱۳۲۰ ق)، در کتاب «النجم الثاقب» -که به فرمان میرزای شیرازی آن را تألیف کرد و میرزای شیرازی در تقریظ خود، از آن ستایش فراوان کرد و نوشت: «برای تصحیح عقیده خود، به این کتاب مراجعه کنند تا از لمعات انوار هدایتش، به سر منزل یقین و ایمان برسند»- تاریخچه تأسیس مسجد جمکران را به شرح زیر آورده است:
شیخ فاضل، حسن بن محمد بن حسن قمی، در کتاب «تاریخ قم» از کتاب «مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین» - از تألیفات شیخ صدوق - بنای مسجد جمکران را به این عبارت نقل کرده است: شیخ عفیف صالح حسن بن مُثله جمکرانی می گوید: شب سه شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان ۳۹۳ هجری، در سرای خود خفته بودم که جماعتی به در سرای من آمدند. نصفی از شب گذشته بود. مرا بیدار کردند و گفتند: «برخیز و امر امام مهدی صاحب الزمان صلوات الله علیه، را اجابت کن که تو را می خواند. حسن بن مثله می گوید: «من برخاستم و آماده شدم». چون به در سرای رسیدم، جماعتی از بزرگان را دیدم، سلام کردم جواب دادند و خوش آمد گفتند و مرا به آن جایگاه که اکنون مسجد (جمکران) است، آوردند. چون نیک نگاه کردم، دیدم تختی نهاده و فرشی نیکو بر آن تخت گسترده و بالشهای نیکو نهاده و جوانی سی ساله، بر روی تخت، بر چهار بالش، تکیه کرده، پیرمردی در مقابل او نشسته، کتابی در دست گرفته، بر آن جوان می خواند.
آن پیرمرد که حضرت خضر علیه السلام بود، مرا نشاند و حضرت امام علیه السلام مرا به نام خود خواند و فرمود: «برو به حسن بن مسلم بگو: «تو، چند سال است که این زمین را عمارت می کنی و ما خراب می کنیم. پنج سال زراعت کردی و امسال دیگرباره شروع کردی، عمارت می کنی. رخصت نیست که تو دیگر در این زمین زراعت کنی، باید هر چه از این زمین منفعت برده ای، برگردانی تا در این موضع مسجد بنا کنند». به حسن بن مسلم بگو: «این جا، زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمینهای دیگر برگزیده و شریف کرده است، تو آن را گرفته به زمین خود ملحق کرده ای.
حسن بن مثله عرض کرد: «سید و مولای من! مرا در این باره، نشانی لازم است; زیرا مردم سخن مرا بدون نشانه و دلیل نمی پذیرند». امام علیه السلام فرمود: «تو برو رسالت خود را انجام بده. ما در این جا علامتی می گذاریم که گواه گفتار تو باشد. برو به نزد سید ابوالحسن، و بگو تا برخیزد و بیاید و آن مرد را بیاورد و منفعت چند ساله را از او بگیرد و به دیگران دهد تا بنای مسجد بنهند، و باقی وجوه را از رهق به ناحیه اردهال که ملک ما است، بیاورد و مسجد را تمام کند، و نصف رهق را بر این مسجد وقف کردیم که هر ساله وجوه آن را بیاورند و صرف عمارت مسجد کنند. مردم را بگو تا به این موضع رغبت کنند و عزیز بدارند و چهار رکعت نماز در این جا بگذارند؛ دو رکعت نماز تحیت مسجد، و دو رکعت نماز صاحب الزمان.
و این نقل، از لفظ مبارک امام علیه السلام است که فرمود: «فمن صلّاهما، فکانّما صلّی فی البیت العتیق». هر کس، این دو رکعت [یا این دو نماز] را بخواند، گویی در خانه کعبه آن را خوانده است.
حسن بن مثله می گوید: آن حضرت بار دیگر مرا صدا کردند و فرمودند: «در گلّه جعفر کاشانی -چوپان- بُزی است، باید آن بز را بخری. فردا شب آن بز را بیاور و در این موضع ذبح کن. آن گاه روز چهارشنبه هجدهم ماه مبارک رمضان، گوشت آن بز را بر بیماران و کسانی که مرض صعب العلاج دارند، انفاق کن که حق تعالی همه را شفا دهد. آن بز، ابلق است، موهای بسیار دارد... .
حسن بن مثله می گوید: «من، به خانه رفتم و همه شب را در اندیشه بودم تا صبح طلوع کرد. نماز صبح خواندم و به نزد علی منذر رفتم و آن داستان را با او در میان نهادم. همراه علی منذر، به جایگاه دیشب رفتیم. پس او گفت: «به خدا سوگند که نشان و علامتی که امام علیه السلام فرموده بود، این جا نهاده است و آن این که حدود مسجد، با میخها و زنجیرها مشخص شده است».
آن گاه به نزد سید ابوالحسن الرضا رفتیم. چون به سرای وی رسیدیم، غلامان و خادمان ایشان گفتند: شما از جمکران هستید؟ گفتیم: آری. پس گفتند: از اول بامداد، سید ابوالحسن در انتظار شما است.
پس وارد شدم و سلام گفتم. جواب نیکو داد و بسیار احترام کرد و مرا در جای نیکو نشانید. پیش از آن که من سخن بگویم، او سخن آغاز کرد و گفت: «ای حسن بن مثله! من خوابیده بودم. شخصی در عالم رؤیا به من گفت: «شخصی به نام حسن بن مثله، بامدادان، از جمکران پیش تو خواهد آمد. آن چه بگوید، اعتماد کن و گفتارش را تصدیق کن که سخن او، سخن ما است. هرگز سخن او را رد نکن.» از خواب بیدار شدم و تا این ساعت در انتظار تو بودم.
حسن بن مثله، داستان را مشروحا برای او نقل کرد. سید ابوالحسن، دستور داد بر اسبها زین نهادند، سوار شدند. به سوی ده (جمکران) رهسپار گردیدند. چون به نزدیک ده رسیدند، جعفر شبان را دیدند که گله اش را در کنار راه به چرا آورده بود. حسن بن مثله، به میان گله رفت. آن بز که از پشت سر گله می آمد، به سویش دوید. حسن بن مثله، آن بز را گرفت و خواست پولش را پرداخت کند که جعفر گفت: «به خدا سوگند! تا به امروز، من این بز را ندیده بودم و هرگز در گله من نبود، جز امروز که در میان گله، آن را دیدم و هر چند خواستم که آن را بگیرم، میسر نشد».
پس آن بز را به جایگاه آوردند و در آن جا سر بریدند. سید ابوالحسن الرضا به آن محل معهود آمد و حسن بن مسلم را احضار کرد و منافع زمین را از او گرفت. آن گاه وجوه رهق را نیز از اهالی آن جا گرفتند و به ساختمان مسجد پرداختند و سقف مسجد را با چوب پوشانیدند... .
ساختار مسجد جمكران
مسجد در زمينى به مساحت ۴۰ هزار مترمربع بنا شده است، كه ۲۵ هزار مترمربع از آن به مساحت خود مسجد تعلق دارد و بقيه مساحت صحن را تشكيل مىدهد. در سمت شمالى مسجد تالارى وسيع قرار دارد كه سقف آن بر سه ستون سنگى پر نقش و نگار استوار است. اين ستونها تا ارتفاع ۵/۱ مترى با تزيينات سنگى آراسته شده است. اين تالار داراى سه در بزرگ چهار تكهاى است. قوسها، طاقها و چارچوبهاى سمت درها كاشىكارى شده است و در ميان تزيينات نام دوازده امام علیهمالسلام نگاشته شده است. در دو سمت تالار دو طاق وجود دارد كه به صورت دو جفت كمانى قرار دارند. زائرين براى ورود به داخل تالار بايد از زير اين طاقها بگذرند. در دو طرف صحن گلكارى وجود دارد و در وسط صحن منبع آبى وجود دارد كه آب آن به داخل حوض بزرگى مىريزد. از اين آب براى آبيارى گلها و فضاى سبز مسجد جمكران استفاده مىشود.
در سمت شرقى صحن تالار وسيعى به طول ۵۱۳ و عرض ۵۴ متر وجود دارد. در مقابل آن زاويهاى با مساحت ۱۷ متر قرار دارد كه ديوارهاى آن با آجرهاى منشورى شكل و كاشيهاى پرنقش و نگار پوشيده شده است. و در وسط هر نقش و نگار نامى از خداى متعال نوشته شده است. در اين تالار پنج در چهار تكهاى وجود دارد كه در حاشية اين درها نوشتههايى با خط ثلث نگاشته شده است. در ضلع شمالى مسجد اتاقى با دو ايوان وجود دارد كه در يكى از اين ايوانها سوره ملک به صورتى دايرهوار روى آن نوشته شده است.
در مقابل در ورودى صحن ايوانى قرار دارد كه ديوار آن با آجر و گچ ساخته شده است، در زاويه جنوب شرقى مسجد منارهاى كوچك و آجرى وجود دارد، همچنين پلكانى وجود دارد كه منتهى به مقصورهاى كه ارتفاع آن ۱۷ مترى قرار دارد كه همزمان با ايوان مدخل ساخته شده است. در دو طرف در ورودى ساخته شده است. در مسجد اتاقها و نيز تالارى بزرگ وجود دارد. تمامى بخشهاى مسجد با رنگهاى طلائى تزيين شده است. در ضلع جنوبى چند منفذ وجود دارد و هر منفذ محرابى پنج ضلعى دارد كه با مقرنسهاى گچى تزيين شده است. و در وسط اين تزيينات كتيبهاى با خط ثلث نوشته شده است كه متن آن چنين است؛ «هر كس در اين جا نماز بخواند انگار در خانه خدا نماز خوانده است».
توسعه و بازسازى جمکران
در سال ۱۱۶۷ قمرى ميرزا علىاكبر قمى مسجد جمکران را تجديد بنا نمود.
در سال ۱۳۵۰ ق، شيخ عبدالكريم حائرى در روزگارى كه زعامت دينى به عهده او بود مسجد را بازسازى كرد.
در سال ۱۴۰۲ ق (۱۳۶۰ ش)، توسعه و سازندگى مسجد به انجام رسيد و تعدادى مسجد كوچك و يك سالن بزرگ به آن ضميمه شد.
در سال ۱۴۱۷ ق (۱۳۷۵ ش)، پروژه احداث خيابانى به عرض ۲۰۰ متر كه از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها آغاز و مستقيماً به مسجد جمكران ختم مىشود آغاز گرديد كه به آن پروژه نام «از حرم تا حرم» اطلاق شد.
پس از آن پروژههاى ديگرى در طى تكميل و توسعه مسجد جمكران انجام گرفت: از جمله ساختن مهمانسرايى در سه طبقه و با گنجايش ۸۰۰ زائر كه از آن براى پذيرایی از زائرين در شبهاى چهارشنبه و جمعه كه زائرين در اين دو روز به صورت هيئت و دستجات گروه به مسجد مشرف مىشوند استفاده شود. نمازگزاران در اين شبها براى اداى مراسم و زيارت كه شامل دعا و نيايش است حضور مىيابند.
از پروژههاى ديگر، تأسيس يك مؤسسه انتشاراتى و يك كتابخانه اسلامى است كه براى چاپ و توزيع كتابهاى دينى و فرهنگى ايجاد شده است. همچنین ايجاد يك ميدان بزرگ كه مسجد را در برگيرد. به همين منظور زمينهاى اطراف مسجد خريدارى شد تا يك ميدان بزرگ كه در آن همه خدمات اساسى فراهم شده باشد ايجاد گردد.
مسجد جمکران در دیدگاه عالمان
مسجد مقدس جمكران از دیدگاه علمای بزرگ شیعه موقعیت ممتازی داشته و همواره ملجأ و پناه آنان به هنگام احساس نیاز به دستگیری در رسیدن به كمالات و حل مشكلات به شمار میرفته است.
در میان مجموعه اى از مکاتبات و نوشته هاى علم الهدى فرزند فیض کاشانی (متوفاى 1091 ق) که در نسخه اى خطى در کتابخانه آیة اللّه مرعشى مى باشد، آمده است: «فی سنة 1080 ق. در جوار والد، مولانا حجّة اللّه فی العالمین روحى فداه مشرّف شدیم به حرم اهل بیت صلوات اللّه علیهم (حرم حضرت معصومه علیها السلام)، و بعد مشرف شدیم به زیارت مسجد مقدس جمکران که از مضافات قم المشرفة مى باشد. حقیر فقیر شنیدم از والد مکرم روحى فداه که مولانا شیخ محمد بهاء الدین عاملى عطّر اللّه مرقده و مولانا حضرت علّامه آخوند محمدتقی مجلسی عطّر اللّه مضجعه به این مکان مقدس مشرف مى شدند».
رونق مسجد جمکران در دوران اخیر مرهون توجه آیتاللّه شیخ محمدتقی بافقی است. قبل از ایشان فقط بعضی از اهل علم و افراد مطّلع برای شبزندهداری به مسجد جمکران می رفتند. مرحوم بافقی هر شب چهارشنبه، به همراه گروهی از طلاب، پیاده به مسجد میرفت و نماز مغرب و عشاء را در آنجا اقامه می کرد و تا اذان صبح در آنجا به عبادت می پرداخت و بدینترتیب، توجه مردم را به این مسجد جلب کرد.
آیت الله بروجردی می فرمود: اگر موفق بشوم، در قم دو كار بزرگ انجام خواهم داد. اوّل این كه راه مسجد جمكران را باز خواهم كرد و دوّم این كه بیمارستانی در شهر قم بنا خواهم نمود.
عارف بزرگوار و معلم اخلاق آیت الله سید رضا بهاءالدینی میفرمود: هر مشكلی كه برای حوزه علمیه قم و مؤسس محترمش آیت الله حائری پیش میآمد با مشرف شدن به مسجد مقدس جمكران برطرف میگردید.
آیت الله مرعشی نجفی میگویند: حقیر خودم مكرر كراماتی در آن جا «مسجد جمكران» مشاهده كردم، چهل شب چهارشنبه مكرر موفق شدم كه در آن مسجد بیتوته كنم و جای تردید نیست كه از امكنهای كه مورد توجه و منزول برکات الهی است این مسجد است.
مقام معظم رهبری میفرماید: مسجد جمكران گنجینه فناناپذیر شیعه میباشد و باید از آن بهرهمند شویم.
منابع
- گنجينه آثار قم، تأليف فيضى، ص ۶۶۱.
- حضرت معصومه فاطمه، محمد محمدى اشتهارى.
- مجله اهل بيت، شماره ۲، كانون دوم، سال ۱۹۹۴ م.
- "ساخته شدن مسجد مقدس جمکران و وقف زمین آن توسط امام زمان (عج)"، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- "تاریخچهی مسجد مقدس جمکران"، سایت اندیشه قم.
