النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب)
 | |
| نویسنده | شیخ طوسی |
| موضوع | فقه شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» تألیف شیخ طوسی (م، ۴۶۰ ق)، از مهمترین آثار فقهی شیعه شامل فتاوای مؤلف است. این کتاب به سبک رسالههاى عملیه متداول تألیف شده و متن آن برگرفته از روایات اهل بیت علیهمالسلام مىباشد.
مؤلف
شیخ ابوجعفر محمد طوسی معروف به «شیخ الطائفه»، (۳۸۵-۴۶۰ ق) فقیه اصولی، محدث رجالی، مفسر و متکلم بزرگ شیعه در قرن پنجم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال ۴۰۸ قمری به بغداد مهاجرت کرد. از اساتید برجسته وی، شیخ مفید، ابن جنید اسکافی و سید مرتضی علمالهدی بوده اند.
عظمت شیخ الطائفه در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد و فقه شیعه از حالت پویایی خود خارج شد.
شیخ طوسی صاحب تألیفات مهمی در علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام و رجال است، مانند دو کتاب ارزشمند "التهذیب" و "الاستبصار" که از کتب اربعه جوامع حدیثی اولیه شیعه می باشد. برخی دیگر از آثار مهم او عبارتند از: کتاب الغیبة، التبیان فی تفسیر القرآن، الرجال، عدة الاصول، مصباح المجتهد، تمهید الاصول، المبسوط فی فقه الامامیه، النهایة.
معرفی کتاب
کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» یکى از معتبرترین آثار فقهى شیعه و از مشهورترین و مهمترین آثار علمى بجامانده از شیخ طوسى است.
این کتاب یک دوره فقه فتوایى از کتاب طهارت تا دیات است که نظیر «المقنع» شیخ صدوق و «المقنعة» شیخ مفید، متن آن برگرفته از نصوص و روایات است و به اصطلاح، فقه آن فقه منصوص یا اصول متلقاة است.
کتاب «النهایة» از زمان نگارش مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته و به آن استناد شده است و تا زمان تألیف «شرائع الاسلام» محقق حلى (م، ۶۷۶ ق) تدریس مىشده و شروحى بر آن نوشته شده است. از ویژگىهاى مهم این کتاب، اختصار و ایجاز در ذکر مباحث است.
«النهایة» اولین تألیف فقهى شیخ طوسى مىباشد که در اکثر کتب فقهى شیخ طوسى نظیر «الخلاف»، «الجمل والعقود»، «المبسوط»، «الإیجاز فی الفرائض» و «الاقتصاد» مطالبى به آن ارجاع و حواله شده است. البته از آنجایى که کتاب «النهایة» پس از «تهذیب الأحکام» نوشته شده است، مؤلف در مواردى تفصیل مطالب را به «التهذیب» ارجاع مىدهد.
محتوای کتاب
مباحث کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» به طور کلى در ابتداء به: کتاب، سپس باب و در آخر به مسأله تقسیم مىشود و در مجموع شامل ۲۲ کتاب، ۲۱۴ باب و ۳۶۰۰۰ مسأله فقهی است.
کتاب «النهایة» شامل کتابهاى طهارة، صلاة، صیام، زکات، حج، جهاد، دیون و کفالات و حوالات و وکالات، شهادات، قضایا و احکام، مکاسب، متاجر، نکاح، طلاق، عتق و تدبیر و مکاتبه، ایمان و نذور و کفارات، صید و ذبائح، اطعمه و اشربه، وقوف و صدقات، وصایا، مواریث، حدود و دیات مىباشد.
در تقسیمبندى مباحث، برخلاف اکثر کتب فقهى قدیمى، کتاب الصوم بر کتاب الزکاة مقدم شده است.
اگرچه متن کتاب از روایات اخذ شده است، اما گاهى مؤلف چندین صفحه را به ذکر روایات با نام راوى و امام معصوم اختصاص داده، به عنوان مثال: در کتاب قضاء، از جلد دوم، ۲۶ روایت را نقل مىکند.
مؤلف در برخى از موارد روایاتى را با لفظ «رُوى» به صورت مجمل و یا حتى با ذکر سلسله سند بیان مىکند. در برخى موارد نیز نظریات فقهاى بزرگ را به صورت مجمل و با عنوان «بعض أصحابنا» بیان مىنماید.
شرح و ترجمه کتاب
کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» داراى ۷ شرح است که ۴ شرح آن متعلق به قطب الدین راوندى است. این شروح عبارتند از:
- المرشد إلى سبیل التعبد، تألیف ابوعلى حسن طوسى (فرزند مؤلف)
- شرح مشکلات النهایة، تألیف قطب الدین راوندى
- المنتهی فی شرح النهایه، تألیف قطب الدین راوندى
- نهایة النهایة، تألیف شیخ قطب الدین راوندى
- المغنی فی شرح النهایة الطوسیة، تألیف قطب الدین راوندى
- نکت النهایة، تألیف محقق حلى
- شرح النهایة، تألیف نظام الدین سلیمان بن حسن صهرشتى صاحب «اصباح الشیعة».
همچنین کتاب «النهایة» بوسیله بعضى از اصحاب همعصر با شیخ طوسى به فارسى قدیمى ترجمه شده است، که در کتابخانه سید جلیل نصراللّه تقوى در تهران وجود دارد.
منابع
- نرم افزار جامع الاحادیث، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
