جبن
یکی از رذایل اخلاقی که ناشی از تفریط در قوه ی غضب است، ترس (جبن)[۱] می باشد که عبارت است از اين كه در مواردى كه مثلا اولى انتقام است هيچ جنبشى و حركتى نكند. جبن از مهلكات بزرگ است و آدمى به سبب آن دچار صفات مذمومى مانند خوارى نفس و ذلت و ناگوارى زندگى مى‌شود و مردم در جان و مال او طمع مى‌كنند و در كارهاى خود بى‌ثبات و تنبل و راحت طلب مى‌گردد.
و از اين رو از همه سعادت ها باز مى‌ماند و ستمكاران دست تجاوز بر او مى‌گشايند و انواع رسوائی ها را درباره خود و اهل خود تحمل مى‌كند و دشنام ها و تهمت هاى ناروا را مى‌شنود و نسبت به آنچه موجب ننگ و رسوائى است بى‌مبالات مى‌شود و مقاصد و امور مهم خود را مهمل و معطل مى‌گذارد ولذا در شريعت از آن نكوهش شده است.
و علاج آن - بعد از این که نفس را از مهلک بودن جبن و این که نوعی نقص است آگاه کرد - اين است كه انگيزه‌هاى غضب را در آنچه جبن به سبب آنها پديد مى‌آيد، تحريك كند.
قوه غضب در همه موجود است ولى در بعضى از افراد ضعف و نقص مى‌يابد و در آنها جبن پديدار مى‌گردد. از حكما نقل شده است كه خود را در معرض مخاطرات شديد قرار می دادند تا ترسشان از بین برود. مرد دیگری كه براى معالجه ترس سودمند است اين است كه با كسانى كه خود را از شر و دشمنى او ايمن مى‌دانند وضع مخاصمه بگيرد تا نيروى غضب او تحريك شود و هنگامی که در نفس او ملكه شجاعت حاصل شد آنگاه خويش را از اين كه تجاوز كند و دچار افراط شود نگاه دارد.
چند روایت در مذمت ترس
- قيل فما الجبن قال الجرأة علی الصديق والنكول عن العدو. در حديثی از امام حسن مجتبی عليه السلام در تعريف جبن، می خوانيم: ترسو بودن آن است كه در برابر دوستان جسور و در برابر دشمنان ناتوان باشی! (تحف العقول، ص225)
- وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَيْبٍ عَنِ الْجَازِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ عليه السلام عَنْ أَبِيهِ عليه السلام قَال: ...وَلَا يَكُونُ الْمُؤْمِنُ جَبَاناً وَ لَاحَرِيصاً و َلَاشَحِيحاً؛ امام باقر عليه السلام فرمود: انسان باايمان، نه ترسو است و نه حريص و نه بخيل! (وسائل الشيعة، ج9، ص40)
- الجبن و الحرص والبخل غرائز سوء يجمعها سوء الظن بالله سبحانه؛ اميرالمؤمنان عليه السلام فرموده اند: (ترس و حرص و بخل، صفات زشتی است كه در سوءظن به خداوند سبحان خلاصه می شود!). (غررالحكم، ص292)
- لاتشركن فی رأيك جبانا يضعفك عن الامر الامور و يعظم عليك ما ليس بعظيم؛ اميرالمؤمنان عليه السلام فرموده اند: (هرگز با انسان ترسو، مشورت نكن؛ چرا كه تو را از كارهای مهم باز می دارد و موضوعات كوچك را در نظر تو، بزرگ جلوه می دهد!) (غررالحكم، ص442)
- ...قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه و آله مَنْ أَحَسَّ مِنْ نَفْسِهِ جُبْناً فَلَا يَغْزُ؛ رسول خدا صلی الله عليه و آله فرمود: (كسی كه در خود، ترسی احساس می كند، در جنگ شركت نكند!) (مستدرك الوسائل، ج11، ص125) (61 ـ بَابُ نَوَادِرِ مَا يَتَعَلَّقُ بِأَبْوَابِ جِهَادِ الْعَدُوِّ)
پانویس
- ↑ مراد از آن، ترس نامعقول است نه معقول.
منابع
- سایت دانلود بوک، بخش با معصومین، مقاله ترس، نوشته ی جمعی از پژوهشگران
- ج‍لال‌ال‍دی‍ن م‍ج‍ت‍ب‍وی، علم اخلاق اسلامی، (ترج‍م‍ه ک‍ت‍اب ج‍ام‍ع ال‍س‍ع‍ادة/ ت‍ال‍ی‍ف مهدی ن‍راق‍ی).
