شیخ مفید

نام کامل	محمد بن محمد بن نُعمان
زادروز	يازدهم ذی القعده سال 336
زادگاه	ده فرسنگى شمال بغداد، نزديك شهر(دجيل)
وفات	413 قمری
مدفن	بغداد
اساتید	ابن قولويه قمى، شيخ صدوق، ابن وليد قمى،...
شاگردان	سيد مرتضى علم الهدى، سيدرضى، شيخ طوسى،...
آثار	المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا....

محمد بن محمد بن نُعمان (336-413ق)،مشهور به شیخ مُفید، از علمای برجسته که مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید.

سرآمد شاگردان شيخ كه ‌همگى‌ از مفاخر علماى‌ شيعه ‌و استادان علوم ‌و فنون ‌اسلامى به‌ شمار می آیند، عبارتند از: علم ‌الهدى. سيدرضى(برادر نابغه سيدمرتضى). شيخ طوسى و....

ولادت

محمد بن محمد بن نُعمان مشهور به شیخ مُفید،در روز يازدهم ذيقعده سال 336 يا 338 ق. در قريه( سويقه ابن بصرى) از توابع( عكبرى) در ده فرسنگى شمال بغداد، نزديك شهر( دجيل) در يك خانواده اصيل و عميق در مذهب تشيع- كه زندگى آنان مالامال از عشق به اهل بيت عليهم السلام بود- به دنيا آمد.

در كتاب "مجموعه ورّام" نوشته «ورام بن ابی فراس مالکی اشتری» متوفی 605 هجری آمده است: "مفید در اصل از "عكبرا" واسط شهركی بین بغداد و سامرا. امروز در ناحیه دهكده دُجیل واقع در سه یا چهار فرسخی بغداد و عكبرا در همین مسیر واقع در ده فرسخی بغداد بوده است.

کودکی

در ایام كودكی همراه پدرش به بغداد آمد و نزد ابوعبدالله معروف به "جعل" به تحصیل پرداخت. سپس به مجلس "ابویاسر" كه در دروازه خراسان تدریس می كرد، حضور یافت. چون ابویاسر از عهده بحث و پرسش های او درمانده شده او را به "علی بن عیسی رمّانی" كه از بزرگان علمای كلام بود، ارجاع داد و گفت: چرا به نزد او نمی روی تا از او استفاده كنی؟ مفید گفت: او را نمی شناسم و كسی ندارم مرا به او معرفی كند. ابویاسر یكی از شاگردان خود را همراه او كرد و نزد رمانی فرستاد چون مجلس رمانی از فضلا و دانشمندان پر بود، مفید در صف آخر نشست و به تدریج كه مجلس خلوت شد، نزدیكتر رفت. در آن اثناء مردی از اهل بصره آمد و از رمانی پرسید چه می فرمایید؟ درباره حدیث غدیر (كه به عقیده شیعه پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله امیرمؤمنان علیه السلام را جانشین بلافصل خود گردانید" و داستان غار (كه به اعتقاد اهل سنت دلیل برخلافت ابوبكر است)؟ رمانی گفت: داستان غار درایت (یعنی امری مسلم و معقول) است و حدیث غدیر روایت و منقول می باشد و آنچه از درایت و امر مسلم استفاده می شود از روایت مستفاد نمی گردد. مرد بصری سكوت كرد و برخاست و از مجلس بیرون رفت.

در این موقع مفید خود را به رمانی نزدیك گردانید و گفت: سوال دارم. رمانی گفت: بگو! شیخ مفید گفت: چه می فرمایید درباره كسی كه بر امام عادل خروج كند و با وی جنگ نماید؟ رمانی گفت: او كافر است، بعد گفت: نه فاسق است. شیخ مفید پرسید: راجع به امامت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام چه می گویید؟ رمانی گفت: او امام است. مفید گفت: درباره طلحه و زبیر (دو آتش افروز جنگ جمل بر ضد امیرالمؤمنین بودند) چه می فرمایید؟ رمانی گفت: آنها از این عمل توبه كردند. شیخ مفید گفت: جناب استاد!

داستان جنگ جمل درایت و امر مسلمی است و توبه كردن طلحه و زبیر روایت می باشد!! رمانی كه متوجه موضوع شد گفت: مگر موقعی كه آن مرد بصری از من سئوال كرد تو حاضر بودی؟ شیخ مفید گفت: آری: رمانی گفت: این سخن به جای آنچه من گفتم! اشكال تو وارد است!! آنگاه پرسید: تو كیستی و نزد كدام یك از علمای این شهر درس می خوانی؟ مفید گفت: نزد شیخ ابوعبدالله جعل. رمانی گفت: بنشین تا من مراجعت كنم. سپس برخاست و به درون خانه رفت و پس از لحظه ای برگشت و نامه ای سربسته به وی داد. گفت: این را به استاد خود بده. مفید نامه را آورد و به استادش تسلیم كرد. استاد نامه را گشود و شروع به قرائت آن كرد و طی مطالعه آن به خنده افتاد. پس از قرائت نامه گفت: رمانی ماجرائی را كه میان تو و او در مجلس وی روی داده نوشته و سفارش تو را نموده و تو را ملقب به "مفید" كرده است.

در صورت صحت این خبر وجه جمع بین آن و نامه های امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف که در آنها از شیخ صدوق به "شیخ مفید" یاد نموده است، می تواند این باشد که امام علیه السلام××××

سیره

ابو يعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى‌گويد: «مفيد شب ها مختصرى مى‌خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى‌گذرانيد».

از نگاه بزرگان

شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى‌كنيم:

1. نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد درباره او مى گويد: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است - كه رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تاليفات متعددى دارد».
2. شيخ طوسى، شاگرد ارزنده مكتب او درباره استاد در «فهرست» مى‌نويسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد».
3. ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى‌گويد: «او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى مى كرد و به آموزگارى مى‌پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى‌شود كه عضدالدوله به ملاقات او مى‌شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‌رفت».
4. عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‌گويد: «او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى‌باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‌پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى‌داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‌لباس بود.

او مورد زيارت و ملاقات عضدالدوله قرار مى‌گرفت. نزديك 76 سال عمر كرد و بيش از 200 جلد تاليف دارد. تشييع جنازه او شهرت دارد. در تشييع او بيش از 80 هزار نفر از شيعيان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».

اساتيد شیخ مفید

از جمله اساتيد اويند:

1. ابن قولويه قمى
2. شيخ صدوق
3. ابن وليد قمى
4. ابوغالب زرارى
5. ابن جنيد اسكافى
6. ابوعلى صولى بصرى
7. ابو عبدالله صفوانى‌

شاگردان‌ شیخ مفید

1. سيد مرتضى علم الهدى
2. سيد رضى
3. شيخ طوسى
4. نجاشى
5. ابوالفتح كراجكى
6. ابو يعلى جعفر بن سالار

تالیفات

بنابر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجسته شيخ مفيد وى بالغ بر 200 عنوان كتاب تأليف نموده است. نجاشی 171 جلد كتاب از تالیفات شیخ را ذكر كرده است كه اسامی برخی از آنها به این ترتیب است:

1. در فقه: المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا.
2. در علوم قرآنی: الكلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، النصره فی فضل القرآن، البیان فی تالیف القرآن او یكی از پركارترین افراد این رشته بود. طالبان تفصیل می توانند به كتاب طبقات مفسران شیعه جلد2، تالیف مؤلف مراجعه نمایند.
3. در علم كلام و عقائد: اوائل المقالات، نقض فضیله المعتزله، الافصاح، الایضاح، الاركان.
4. کتاب الارشاد:قدیمی ترین متن تاریخی که پس از طبری گزارش های حادثه عاشورا را بی واسطه از کتاب هشام کلبی نقل کرده است، کتاب «الارشاد» شیخ مفید است. شیخ مفید خود در این کتاب تصریح کرده که اخبار مربوط به این واقعه را از روایات کلبی نقل کرده است.

وفات

شیخ مفید در سال 413 در بغداد، پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش شیخ طوسی كه خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از كثرت دوست و دشمن برای ادای نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است.

هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع كردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در حرم مطهر امام جواد علیه السلام پائین پای آن حضرت و نزدیك قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید.

منابع

• عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 53.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
• شیخ مفید، سایت استاد جعفر فاضل، بازیابی: 13 اسفند 1391.
• سید علی حسین پور،راویان عاشورا چه کسانی هستند؟پایگاه اطلاع رسانی حوزهبازیابی: 27آبان 1392.

پیوندها

• زندگينامه 1

• زندگينامه 2

• زندگينامه 3

• کتاب أقسام المولي في اللسان

• کتاب تفضيل أميرالمؤمنين عليه السلام

• کتاب الجمل

• کتاب المزار

• کتاب أحكام النساء

• کتاب الإختصاص

• کتاب أقسام المولي في اللسان

• کتاب جوابات أهل الموصل

• کتاب الفصول المختارة

• کتاب المسائل الطوسية

• کتاب النكت الاعتقادية

• کتاب الإرشاد

• کتاب الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد

• کتاب تفسير القرآن المجيد