عوالم چهارگانه

فلاسفه، حكما و عرفا معتقدند كه هستي و عالم، طبقات و مراتب چهار گانه اي دارد كه عبارتند از: عالم ناسوت، عالم ملكوت، عالم جبروت و عالم لاهوت

عالم ناسوت

ناسوت بمعنای طبیعت، عالم مادی. و عالم ناسوت، یعنی عالم ماده و حرکت وزمان و مکان، و به عبارت دیگر عالم طبیعت و محسوسات یا عالم دنیا.

عالم ملکوت

ملکوت بمعنای سلطة الهی و آسمانی. بطورقطع پیش ازعالم ناسوت (مادی) جهان دیگری توسط فرشتگان بوجود آمده است که فلاسفه از آن به عالم مثال یاصورت تعبیر نموده اند در قرآن کریم به آن عالم کمترین اشاره‌ای شده است و در ابهام قرار دارد اما روایات اسلامی درباره آن توضیحات بیشتری داده اند برخی از آن به عالم ذر و گروهی آنرا همان عالم برزخ مینامند در حالیکه این دو عالم ازامور مادیند و عالم ملکوت مجرداست بنظر می رسد پیش ازایجاد جهان مادی توسط فرشتگان ترسیم جهان بصورت مجرد صورت پذیرفته است درست همانند مهندسی که میخواهد بنائی را بسازدابتدا نقشه آن را در ذهن پرورانده و سپس در روی کاغذ ترسیم میکند در نتیجه همه آنچه که در عالم مادی وجود دارد و یا بوجود خواهند آمد در عالم ملکوت و مثال به صورت ترسیم وجود دارد

عالم جبروت

این مرتبه که از آن به حضرت لوح المحفوظی و عالم ارواح مجرده تعبیر شده است همان مرتبه مفارقات تام در اصطلاح حکمت اسلامی است. موجودات این مرتبه بر دو قسم‌اند:

الف:کروبیان.

اینان موجوداتى هستند که تدبیر و تصرفى در عالم اجسام ندارند و غرق در جمال و جلال الاهى‌اند ؛ به ایشان «ملائکة مهیّمه» نیز گفته مى‌شود. تهیّم به معناى شدت هَیَمان است. ملائکة مهیّمه موجوداتى هستند که محبت و عشق به خداى سبحان سراسر وجودشان را در برگرفته و براى قبول فیض از حق تعالى نیازى به واسطه ندارند. آنان محو و شیفتة جمال الاهى‌اند و لذا کسى را جز خداى تعالى نمى‌شناسند و حتى به خودشان نیز توجهی ندارند. عارفان به برکت شهودات خود در مورد آنها سخن گفته‌اند و به تبیین و توصیف هویت آنها پرداخته‌اند. گفتنی است دسته ای از این موجودات اگرچه تعلقى به عالم اجسام ندارند ولی واسطهٔ فیض الاهى بر عالم اجسام‌اند.

ب: روحانیان.

اینان موجوداتی هستند که در عین تجرد به عالم اجسام تعلق داشته و در آن تدبیر و تصرف مى‌کنند.

به این مرتبه در آیات و روایات اشاره های فراوانی شده و در باب ملائکه کروبی و ارواح قدسی و روح اعظم و اصطلاح الروح در قرآن آنجا که می فرماید «تنزل الملئکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر» ؛ می توان به این بحث پرداخت.

عالم لاهوت

لاهوت مشتق از الله و به معانی عالم غیب، عالم الهی، جهان مینوی. عالم لاهوت عالم خداوندی است که برهمه عوالم وجود مستولی است خداوند که درقرآن با نام الله آمده است بزرگترین محوراصلی قرآن کریم وادیان الهی است.