عوالم چهارگانه

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از عوالم هستی)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

فلاسفه، حکما و عرفا معتقدند که هستی و عالم، طبقات و مراتب چهار گانه ای دارد که عبارتند از: عالم ناسوت، عالم ملکوت، عالم جبروت و عالم لاهوت.

عالم ناسوت

«ناسوت» بمعنای طبیعت، عالم مادی.[۱] و عالم ناسوت، یعنی عالم ماده و حرکت و زمان و مکان، و به عبارت دیگر عالم طبیعت و محسوسات یا عالم دنیا.[۲]

عالم ملکوت

عالم ملکوت همان عالم مثال است که مرتبه ظهور حقایق مجرد و لطیف با آثار و عوارض مادى نظیر شکل و مقدار است. از این مرتبه به «خیال منفصل» و در لسان شرع به «برزخ» تعبیر شده است. این عالم واسطهٔ عالم ارواح و عالم ماده و اجسام است، قونوى در بیان علت ایجاد و ظهور عالم مثال می‌گوید: «عالم ارواح تقدم وجودى و رتبى بر عالم اجسام دارد و واسطه رسیدن فیض حق بر اجسام است؛ اما از آنجا که میان ارواح و اجسام، به جهت ترکیب و بساطت آنها، مباینت ذاتى برقرار است و سنخیتى با یکدیگر ندارند، خداوند عالم مثال را خلق نمود که برزخ و جامع و حدّ فاصل میان عالم ارواح و اجسام باشد تا موجب ارتباط دو عالم شده، فیض حق و امداد و تدبیر او از طریق ارواح به عالم اجسام برسد».[۳]

عالم جبروت

عالم جبروت که از آن به حضرت لوح المحفوظی و عالم ارواح مجرده تعبیر شده است، همان مرتبه مفارقات تام در اصطلاح حکمت اسلامی است. موجودات این مرتبه بر دو قسم‌اند:

الف: کروبیان

اینان موجوداتى هستند که تدبیر و تصرفى در عالم اجسام ندارند و غرق در جمال و جلال الاهى‌اند؛ به ایشان «ملائکة مهیّمه» نیز گفته مى‌شود. تهیّم به معناى شدت هَیَمان است. ملائکة مهیّمه موجوداتى هستند که محبت و عشق به خداى سبحان سراسر وجودشان را در برگرفته و براى قبول فیض از حق تعالى نیازى به واسطه ندارند. آنان محو و شیفتة جمال الاهى‌اند و لذا کسى را جز خداى تعالى نمى‌شناسند و حتى به خودشان نیز توجهی ندارند. عارفان به برکت شهودات خود در مورد آنها سخن گفته‌اند و به تبیین و توصیف هویت آنها پرداخته‌اند. گفتنی است دسته ای از این موجودات اگرچه تعلقى به عالم اجسام ندارند ولی واسطهٔ فیض الاهى بر عالم اجسام‌اند.

ب: روحانیان

اینان موجوداتی هستند که در عین تجرد به عالم اجسام تعلق داشته و در آن تدبیر و تصرف مى‌کنند. به این مرتبه در آیات و روایات اشاره های فراوانی شده و در باب ملائکه کروبی و ارواح قدسی و روح اعظم و اصطلاح الروح در قرآن آنجا که می فرماید: «تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر»[۴] می توان به این بحث پرداخت.[۵]

عالم لاهوت

«لاهوت» مشتق از الله و به معانی عالم غیب، عالم الهی، جهان مینوی است.[۶] عالم لاهوت عالم خداوندی است که بر همه عوالم وجود مستولی است. خداوند که در قرآن با نام «الله» آمده است، بزرگترین محور اصلی قرآن کریم و ادیان الهی است.[۷]

پانویس

  1. فرهنگ معین
  2. آشنائی با علوم اسلامی، مرتضی مطهری، ج۱، درس ششم:مسائل فلسفه، در دسترس در سایت حوزه، بازیابی: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۴
  3. تقسیم مراتب وجود به لاهوت، جبروت، ملکوت و ... برچه اساسی است؟، اسلام کوئست، بازیابی: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۴
  4. سوره قدر، آیه ۴
  5. تقسیم مراتب وجود به لاهوت، جبروت، ملکوت و ... برچه اساسی است؟، اسلام کوئست، بازیابی: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۴
  6. فرهنگ معین
  7. توحید، شهید مرتضی مطهری