محمدتقی شوشتری

محمدتقی شوشتری (تستری) معروف به علامه شوشتری یا محقق شوشتری که در بین مردم شوشتر مشهور به شیخ شوشتری و حاج شیخ بود، یکی از علما و دانشمندان معاصر است که در ساحت حدیث‌ پژوهی خدمات ارزنده و بی‌سابقه‌ای انجام داده‌ است.

مولود نجف

سال ۱۳۲۰ هـ.ق برای شیخ کاظم شوشتری سالی بس پربرکت و با میمنت بود. چنین می‌نمود که خدای رحیم، لطف بزرگی در حق او فرموده و چشمش را با میلاد پسری با استعداد و شایسته روشنی بخشیده است. پدر او را به نام نهمین پیشوای شیعیان «محمدتقی» نامید تا هر لحظه به یاد دوستی بزرگ از دوستان برگزیده خدا یعنی حضرت جوادالائمه علیه السلام باشد و همیشه ذكر و سپاس حق گوید.

پدر و مادر علامه شوشتری

خاندان مادری محقق از خانواده‎های متدین ایرانی بودند كه از مدت ها پیش، شهر نجف را برای سكونت برگزیده بودند. مادرش متولد نجف اشرف بود و در همان شهر با روحانی جوان شوشتر، محمدكاظم شوشتری ازدواج كرد. شیخ محمدكاظم از تباری تابناك بود كه نسل در نسل از نوریان و دانشمردان شوشتر بودند و پیش از میلاد محقق، مردان نام آور بسیاری چون شیخ جعفر شوشتری و... را در كهكشان درخشانشان نظارگر بودند.

پدر دانشمند محقق، یگانه مرجع شوشتر و از مردان مبارز آن دیار بود. او در دفاع از كیان مسلمانان به ویژه در حریم حجاب اسلامی، مرزبانی مبارز و مبارزی بیدار بود كه توسط طاغوتیان از شوشتر به بروجرد تبعید شد و روزگار درازی را ـ هم در زمان رضاخان و هم در عصر محمدرضا پهلوی ـ دور از وطن، غریبانه در بروجرد زیست.

شیخ شوشتر كه فرزند پدری چنان مبارز و بیدار بود تحمل هیچ تهاجمی را بر ساحت مقدس تشیع و اسلام روا نمی‎دید. چنین بود كه عَلَم مخالفت با مزدوران اجانب را مردانه برافراشت.

محقق برای بیداری مردم و تهییج آنان بر ضد طاغوت وقت، شوشتر را ترك گفته، همراه خانواده‎اش راهی كربلا گشت... پس از چند صباحی كه در كربلا مشغول زیارت و درددل كردن با سالار شهیدان بود، ضمن گلگشتی كه در حلقه‎های درسی آن شهر داشت به این نتیجه رسید كه عازم نجف اشرف گردد تا به دریای دانش هایی كه در حلقه‎های درس و بحث آن روز حوزه نجف موج می‎زد، بپیوندد.

همان روزها در نجف اشرف یكی از آثار پربارش را با نام «قضاء امیرالمؤمنین علیه السلام» (پیرامون قضاوت های امام علی علیه السلام) برای نخستین بار به دست چاپ سپرد و با انتشار آن، چشم دانشورانِ نجف را معطوف خود ساخت.

محقق تا سال 1321 ش. (1360 ق) در حوزه نجف بود. پس از آن كه رضاشاه از قدرت به زیر كشیده شد به شهرش شوشتر برگشت. او تا واپسین روزهای عمرش در آن دیار ماند تا آن جا كه در سایه سار و سعی و كوشش های شبانه روزی‎اش نام شوشتر بر سر زبان ها افتاد و گذشته درخشان خود را كه روزی به «دارالمؤمنین» شهرت داشت دوباره بازیافت چنان كه هر دانشمندی كه به زیارت او در شوشتر توفیق می‎یافت جهانی جمیل و عالمی پر از صفا را در آن دیار می‎دید و بی‎اختیار بیت زیر در ذهنش تداعی می‎شد:

هر آن كس ز دانش برد توشه‎ای جهانی است بنشسته در گوشه‎ای

اساتید علامه شوشتری

مربیان و معلمان بزرگی كه در شكوفایی آن استعداد درخشان و در طلوع آن آفتاب روشنگر، به نوعی سهیم بودند، به عنوان استادان محقق نام برده می‎شوند:

1. حجت الاسلام سید حسین نوری
2. حجت الاسلام سید علی‌اصغر حكیم (1348 ق)
3. حجت الاسلام سید محمدعلی امام، معروف به امام شوشتری، (1308ـ1394 ق)
4. آیت الله شیخ محمدكاظم شوشتری (پدرشان)
5. آیت الله سید مهدی آل طیب جزایری (1362 ق)
6. آیت الله سید محمدتقی شیخ الاسلام. (1342 ق).

برخی از اجازه روایی گرفتگان از او

بعضی از بزرگان و دانشوران معاصری كه از محقق شوشتری اجازه روایتی داشته و از طرف ایشان مجاز در نقل حدیث هستند عبارت‎اند:

1. آیت الله العظمی مرعشی نجفی
2. آیت الله شیخ غلامرضا عرفانیان؛
3. استاد حجه الاسلام رضا استادی
4. استاد قیس آل قیس
5. دكتر سید كمال حاج سید جوادی
6. سید جمال الدین دین پرور
7. سید محمدحسن آل غفور
8. استاد محمدعلی جاودان...

آثار پربار علامه شوشتری

بیش از پنجاه سال است كه كتابهای محقق، به ویژه «قاموس و نهج الفصاحه و اخبار دخیله» ایشان از منابع مهم و مرجع شمرده می‎شوند و همین ما را از توصیف بیشتر آن ها مستغنی می‎كند. پس تنها به نامبری آن ها اكتفا می‎شود:

1. شرح وجیزه شیخ بهایی (نخستین نوشته ایشان)
2. حاشیه بر متن لمعه و بر شرح لمعه
3. النجعه فی شرح اللمعه، در 11 جلد
4. الاخبار الدخیله، در 4 جلد
5. قضاء امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام (پرانتشارترین اثر محقق كه به زبان فارسی ده‌ها بار به چاپ و به زبان انگلیسی هم نشر یافته است).
6. آیات بینات فی حقیّه بعض المنامات، به تازگی به زبان فارسی نیز ترجمه و انتشار یافت.
7. الاوائل
8. قاموس الرجال فی تحقیق رواه الشیعه و محدّثیهم، در 14 جلد و پرآوازه‎ترین و پربارترین كتاب محقق شوشتری است در علم رجال
9. رساله فی تواریخ النبی و الآل (تاریخ چهارده معصوم علیهم السلام)
10. رساله فی سهو النبی صلی الله علیه و آله
11. الدر النظیر فی المكنین بابی بصیر
12. البدایع (گلستانی كه از هر چمن گلی را به ارمغان دارد.)
13. بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه در چهارده جلد (تفسیر موضوعی و انتقادی)
14. مقدمه‎ای بر توحید مفضّل، به زبان فارسی
15. الاربعون حدیثا، (چهل حدیث در فضائل ائمه معصومین و مسائل فقهی)
16. الاربعینیات الثلاث
17. كشكول، در 237 صفحه جیبی (غیر از كتاب البدایع است)
18. نوادر الاخبار و جواهر الآثار
19. حواشی بر توضیح المسائل آیت الله خویی
20. حواشی و استدراكات بر كتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
21. جزوه كوچكی در ادعیه و اذكار
22. حواشی بر «منتخب المنتخب» (رساله عملیه پدرشان)
23. غرر و درر، در ادبیات
24. تفسیر قرآن، محقق شوشتری در این تفسیری كه آرزوی اتمام و انتشارش را داشت، بیشتر به دو تفسیر معروف شیعی نظر داشت. تفسیر تبیان، اثر بزرگ شیخ طوسی و تفسیر المیزان اثر جاوید علامه طباطبایی این اثر سال‌هاست كه در دست استاد علی‌اكبر غفاری است تا توسط انتشارات مكتبه الصدوق چاپ و منتشر شود.

مكتب تربیت علامه شوشتری

علامه شوشتری در مكتب تربیتی خویش نیز اشخاص بسیاری را تربیت كرده و به جامعه دانش و فرهنگ تحویل داده است كه ما تنها به افراد خانواده ایشان بسنده می‎كنیم و برخی را به اختصار نام می‎بریم:

• شیخ بهاءالدین شوشتری معروف به آقا شیخ بهاء: وی برادر محقق شوشتری و اهل علم و فضل است و امروزه از رجال بنام شوشتر شمرده می‎شود با وجود این كه در حدود 90 سال از عمرشان می‎گذرد همچنان مشغول تبلیغ دین و تعلیم اخلاق و آداب اسلامی است و همه روزه در مسجد و مدرسه مرحوم شیخ جعفر شوشتری به امامت و ارشاد می‎پردازد.

• دكتر محمدعلی شیخ شوشتری: تنها پسر علامه شوشتری است كه عمری را در اعتلای فرهنگ اسلامی و یاری پدر دانشمندش كوشیده است و تاكنون دهها كتاب و مقاله پربار نوشته و منتشر ساخته است كه می‎تواند دانشوران را بكار آید. ایشان از اساتید نامدار دانشگاه تهران بود تا این كه اخیراً‌ از طرف مردم شوشتر به نمایندگی انتخاب شد و به مجلس شورای اسلامی راه یافت. استاد دكتر شیخ فرزند فرزانه‎ای به نام مسعود داشت كه با اشتیاق در جبهه‎های جهاد شركت جست تا مفقود الاثر گشت و جاودانه شد.

علامه شوشتری دارای سه دختر نیز بود كه در این جا لازم است از داماد با فضلشان آقای حاج سید ابوالحسن شوشتری نام برد كه عمری را در لباس مقدس روحانیت و در سنگر سجاده و محراب و منبر به نورافشانی و ارشاد مردم پرداخت و پیش از علامه شوشتری بدرود حیات گفت.

صفات اخلاقی علامه شوشتری

محققِ متقی، مرد محراب محبت و الهی ملكوتی در وادی ولایت بود. از ایشان سؤال شد كه اگر خداوند شما را دوباره جوان كند و قدرت و توانایی سابق را بدهد چه خواهید كرد؟ در پاسخ فرمود: «تحقیق در آثار اهل بیتعلیهم السلام».

وفات علامه شوشتری

خورشید خوزستان پس از عمری نورافشانی در آسمان دانش و دین بالاخره در 29/2/74 (19 ذی الحجه 1415) غروب كرد و روزنامه‎ها با تیترهای درشتی چون «حضرت آیت الله العظمی شیخ محمدتقی شوشتری به ملكوت اعلی پیوست» خبر از وصالش دادند و شروع فصل فراق و هجرانِ فرهنگ دوستان را اعلام كردند.

چنین بود كه نابغه‎ای به خواست خویش رسید و پرواز تا برِ دوست را آغاز كرد و این بار نیز همگان در سوگ نشستند و افسوس كنان كه چرا تا زنده بود غریب و ناشناخته ماند و چرا پس از مرگ او را شناختیم زبان حال مردم بود. باری نوری كه از نجف تابیده بود. بالاخره در شوشتر غروب كرد و دفینه‎ای دیگر در «مقام سید محمد گلابی» و خاك پاك ایران زمین دفن شد.

این مقاله را با ابیاتی كه حكایت از ارادتِ این كوچكترین به ساحت آن شیعی مرد پارسا و آزاداندیش است به پایان می‎بریم تا كه قبول افتد و چه در نظر آید:

شیخ ما نه مشرب «مشّا» گزید نه به حكمت ماه ما «اشراقی» است

مِهر ما از مكتب آل علی آفتابی است كه خود آفاقی است

گرچه این دفتر به پایانش رسید همچنان اما حكایت باقی است

منابع

• تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 2، زندگی نامه "علامه شوشتری" از جمعي از پژوهشگران حوزه علميه قم.
• محمدحسین بهرامی، بررسی اندیشه های حدیثی علامه محمدتقی شوشتری در کتاب النجعه، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 18 اسفند 1392.