شهادت در راه خدا

این صفحه مدخلی از کتاب فرهنگ عاشورا است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«شَهادت» در زبان عرفی معمولاً دو کاربرد معروف دارد؛ یکی به معنای شاهد و ناظر چیزی بودن، و گواهی دادن برای چیزی به منظور تأیید و تصدیق آن.

معنای شایع تر و رایج تر واژه «شهادت»، همان کشته شدن در راه خدا است، که در این گفتار به تبیین آن می پردازیم:

وجه تسميه چنين قتلى به «شهادت» يا بدين جهت است که ملائکه رحمت بدين صحنه حضور يابند و بر اين وجه «شهيد» به معنى مشهود است. و يا بدين سبب که خدا و فرشتگانش به دخول شهيد به بهشت گواهى دهند، و يا بدين لحاظ که شهيد به همراه انبياء (علیهم السلام) در قيامت بر ديگر امم گواهى دهند. و يا چون شهيد زنده و حاضر است به موجب آیه «...بل احياء عند ربهم يُرزَقون»، و يا به اين جهت که وى به شهادت حق قيام نمود تا کشته شد.

اين فداكارى و از جان گذشتگى در راه خدا و دين، نهايت رستگارى انسان مؤمن‌است و آنان كه جان خويش را بر سر دين مى‌نهند، هم به كاميابى ابدى در آخرت‌ مى‌رسند و هم شهادتشان سرچشمه الهام و الگوى فداكارى براى ديگران محسوب‌ مى‌شود.

شيخ مفيد، شهادت را مقامى والا مى‌داند كه آن كه در راه خدا صبر و مقاومتى كند تا آن حد كه خونش ريخته شود، روز قيامت از امناى والا مرتبه الهى‌ محسوب مى‌شود.

در مكتب خاندان وحى، «شهادت‌» مطلوب و معشوق آنان است و امامان علیهم السلام، يا مقتول و يا مسموم بوده‌اند و مرگشان شهادت بوده است. گرچه جان ائمه و اولياء خدا و بندگان‌ خالص، عزيز است ولى دين خدا عزيزتر است. بنابراين جان بايد فداى دين گردد تا حق، زنده بماند و اين همان‌ «سبيل الله‌» است.

در دوران سیدالشهدا علیه السلام، شرايطى پيش آمده بود كه جز با حماسه شهادت، بيدارى امت‌ فراهم نمى‌ شد و جز با خون عزيزترين انسانها، نهال دين خدا جان نمى‌گرفت. اين بود كه ‌امام و اصحاب شهيدش، عاشقانه و آگاهانه به استقبال شمشيرها و نيزه‌های دشمن رفتند تا با مرگ‌ خونين خويش، طراوت و سرسبزى اسلام را تامين و تضمين كنند و اين سنت، همچنان‌ در تاريخ باقى ماند و «شهادت‌» درس بزرگ و ماندگار عاشورا براى همه نسل ها و عصرها گشت. كسى مى‌تواند به اين جايگاه رسد كه رشته‌هاى علايق‌ جسمانى و حيات مادى را گسسته باشد و عشق به حيات برتر، او را مشتاق شهادت سازد.

«شهادت» در نگاه قرآن و روایات

قرآن کریم در وصف مقام «شهید» و «شهادت» سخن فراوان دارد، از آن جمله می فرماید:

• «و من يطع الله و الرسول فدولئک مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء الصالحين و حَسُن أولئک رفيقاً». (سوره نساء/ 69)

• «و لا تحسبنّ الذين قُتلوا فى سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يُرزقون × فرحين بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ ... »؛ گمان مبر که کشته شدگان در راه حق مرده اند بله (به حيات ابدي) زنده و در نزد پروردگار خويش کامرانند. آنان به فضل خدا شادمان باشند و بياران خود که هنوز به آنها نپيوسته مژده دهند که هيچ بيم و هيچگونه غم و اندوهى در انتظارشان نمى باشد. (سوره آل عمران/ 169و170)

احاديث در فضيلت «شهادت» بيش از حد احصاء است از جمله:

• رسول خدا صلی الله علیه و اله در بیان عظمت مقام شهادت فرموده اند: «فوق‌ كلّ بِرّ بِرٌّ حتى يُقتل الرجل فى سبيل الله، فاذا قُتل فى سبيل الله فليس فوقه برّ» (بالاتر از هر نيكى، نيكى است تا آن كه انسان در راه خدا كشته شود. پس چون در راه خدا كشته شد، بالاتر از آن، نيكى نيست).

• همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: سه گروهند که روز قيامت به شفاعت برخيزند و خداوند شفاعتشان را بپذيرد: پيغمبران، سپس علماء و سپس شهدا.

• امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: سوگند به آن که جان على به دست اوست که ضربت هزار شمشير آسانتر از مرگ در بستر است.

• امام صادق علیه السلام فرمودند: هر که در راه دفاع از مالش کشته شود او شهيد است.

منابع

• سید مصطفی حسینی دشتی، فرهنگ «معارف و معاریف».
• جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.