|
|
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | ==نياكان==
| + | [[پرونده:سلطان محمد شریف.jpeg|بندانگشتی|امامزاده سلطان محمّد شریف، قم]] |
| | + | بقعه «امامزاده سلطان محمّد شریف» از نوادگان [[امام سجاد]] (علیه‌السلام) در [[قم]] خیابان چهارمردان (انقلاب) قرار دارد. ایشان از جمله محدثین [[شیعه]] و از نقبائی است که در فضل و کیاست و [[سخاوت]] و علوّ همت سرآمد زمان خود بوده است. |
| | | | |
| − | نسب سلطان محمد شريف به عبدالله باهر فرزند امام چهارم، زين العابدين علیه السلام مى رسد. عبدالله به دليل زيبايى و جمالش به باهر (بسيار درخشنده) ملقب شده بود. گويند در هيچ مجلسى نبود كه او بنشيند مگر آن كه حاضران از زيبايى او مبهوت و شگفت زده شوند.<ref>عمدة الطالب فى انساب آل ابى طالب، ابن عنبه، ص233.</ref>
| + | ==زندگی‌نامه== |
| | | | |
| − | مادرش، ام عبدالله دختر [[امام حسن]] مجتبى علیه السلام بوده و با برادرش حضرت [[امام باقر]] علیه السلام از يك مادر بودند.<ref>سرالسلسلة العلويه، ابى نصر بخارى، ص32.</ref>
| + | امامزاده ابوالفضل سلطان محمد شریف در سال ۳۴۳ ه.ق متولد شد. نسب سلطان محمد شریف به عبدالله باهر فرزند [[امام زین العابدین]] علیه السلام مى رسد. عبدالله به دلیل زیبایى و جمالش به «باهر» (بسیار درخشنده) ملقب شده بود. وى متولى موقوفات [[حضرت محمد|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه وآله بود. نوادگان عبدالله باهر را از تبار پسرش محمد اَرْقَطْ مى دانند که از محدثان [[مدینه]] بشمار مى آمد.<ref>ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندى، ترجمه محمدباقر ساعدى، ج۵، ص۵۲۹؛ امام سجاد علیه السلام، باقر شریف قرشی، ج دوم، ص۵۶۴-۵۶۵.</ref> |
| | | | |
| − | [[شيخ طوسى]] ايشان را از اصحاب [[امام سجاد]] علیه السلام مى داند.<ref>رجال الطوسى، [[شيخ طوسى]]، ص116، شماره1169.</ref> | + | نسب سلطان محمد شریف تا [[امام سجاد]] علیه السلام به این شرح آمده است: سلطان محمّد شریف بن علی بن محمّد بن حمزة بن احمد بن محمّد بن اسماعیل بن محمّد بن عبداللّه الباهر بن [[امام زین العابدین]] علیه السلام.<ref>شهیدان راه فضیلت، علامه امینى، ترجمه ف.ج، ص ۹۳.</ref> |
| | | | |
| − | از شخصيت عبدالله مردى فاضل و فقيه را حكايت كرده اند كه روايات بسيارى را از رسول اكرم صلی الله علیه و آله به نقل از پدران خود آورده است. مردم نيز از اين شخصيت آثار و [[احاديث]] بسيارى حفظ كرده اند؛ از آن جمله روايتى است كه ابراهيم بن داود به سند خود نقل نموده است كه [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله فرمود: «بخيل كامل كسى است كه هرگاه نام من نزد او برده شود، بر من [[صلوات]] نفرستد».<ref>ارشاد، [[شيخ مفيد]]، ج دوم، باب دهم؛ و نيز نك: حضرت [[امام سجاد]] علیه السلام، فضل الله كمپانى، ص165.</ref>
| + | نسب شناس مشهور جمال الدین احمد بن على بن الحسین بن على بن مهنا نیز در اثر معروف خود، «الفصول الغریة فى اصول البریة» به همین صورتى که اشاره کردیم به ذکر نیاکان سلطان محمد شریف پرداخته است. اگر به اجمال سلسله نسب این امامزاده با شرافت را بررسى کنیم، مى بینیم که ایشان همه در زمره افراد جلیل القدر با اشتهار، اهل فضل و غالباً از روایتگران [[حدیث]] بوده اند و تاریخ نگاران و دانشمندان نسب شناس آنان را به پایه هاى والاى علمى و شرافت خانوادگى ستوده اند. |
| | | | |
| − | عبدالله باهر متولى موقوفات [[حضرت محمد]] صلی الله علیه و آله بود. وى سرانجام در سن 57 سالگى در حالى كه سرپرستى موقوفات جدش حضرت [[امام على]] علیه السلام را نيز بر عهده گرفته بود، درگذشت. نوادگان وى را از تبار پسرش محمد اَرْقَطْ مى دانند كه از محدثان [[مدينه]] بشمار مى آمد و در سن 58 سالگى دار فانى را وداع گفت و نوادگانش در سلسله عبدالله بن احمد الدّخ ادامه يافت.<ref>رياض العلما و حياض الفضلا، ميرزا عبداللّه افندى، ترجمه محمدباقر ساعدى، ج5، ص529؛ امام سجاد علیه السلام، باقر شريف قريش، ج دوم، ص564 و 565.</ref>
| + | پدر سلطان محمد شریف، علی بن محمد، مردی عاقل و فاضل و سخی بوده که پیشوا و مقدم [[سادات]] گشته بود و پس از عموی خود علی بن حمزه نقاب سادات علویه به او تفویض شد. محمد شریف چهارساله بود که پدرش رحلت یافت و او تحت تکفل عموی خود ابومحمد حسن به کسب علم و معرفت پرداخت و از آنجائیکه عالمی فرزانه و نیک اندیش و خیرخواه بود موقعیت ارجمندی بدست آورد. |
| | | | |
| − | از ديگر اجداد سلطان محمد شريف، حمزة بن احمد، معروف به «قمى» است كه از بازماندگان احمد الدخ مى باشد. يكى از نوادگان حمزة بن احمد، ابوالحسن على الزكى فرزند محمد الشريف است و او نيز فرزند ابى القاسم على، از نقيبان<ref>نقيبان؛ در اصطلاح به كسانى گفته مى شود كه در امور [[علويان]] رسيدگى كنند.</ref> | + | شاهزاده محمد شریف پس از وفات عموی خود علی بن حمزه در سال ۳۸۵ ه.ق از ناحیه فخرالدوله به سمت نقابت [[سادات]] قم و آوه برگزیده شد و پس از وفات فخرالدوله در سال ۳۸۷ ه.ق، سلطنت به فرزندش مجدالدوله منتقل شد. او شاهزاده محمد شریف را نقیب النقبای [[عراق]] ساخت و بعنوان سلطان محمد شریف خواند. |
| | | | |
| − | [[قم]] كه پسر محمد بن حمزه مذكور مى باشد.<ref>رياض الانساب و مجمع الالقاب، معروف به «بحرالانساب»، ج دوم، گلستان چهارم، «در ذكر حال امام چهارم».</ref> | + | امامزاده سلطان محمد شریف سرانجام در سال ۳۹۸ هجری در سن ۵۵ سالگی در حکومت علاءالدوله کاکویه در ری رحلت نمود و جسد مطهرش را با کمال تجلیل و احترام به [[قم]] نقل داده و در کاخ و باغی در شمال رودخانه بخاک سپردند که الان این محل به کوی سلطان محمد شریف خوانده می شود. |
| | | | |
| − | نسب شناس مشهور جمال الدين احمد بن على بن الحسين بن على بن مهنا نيز در اثر معروف خود، الفصول الغرية فى اصول البرية به همين صورتى كه اشاره كرديم به ذكر نياكان سلطان محمد شريف پرداخته است. اگر به اجمال سلسله نسب اين امامزاده با شرافت را بررسى كنيم، مى بينيم كه ايشان همه در زمره افراد جليل القدر با اشتهار، اهل فضل و غالباً از روايتگران [[حديث]] بوده اند و تاريخ نگاران و دانشمندان نسب شناس آنان را به پايه هاى والاى علمى و شرافت خانوادگى ستوده اند.
| + | ==جایگاه اجتماعى == |
| | | | |
| − | نسب اين شخصيت تا [[امام سجاد]] علیه السلام به اين شرح آمده است: علامه سلطان محمد شريف (در [[قم]]) فرزند علامه سيد ابوالقاسم على فرزند ابى جعفر محمد فرزند حمزه قمى فرزند احمد بن محمد فرزند اسماعيل فرزند محمد (ارقط) فرزند عبدالله باهر فرزند [[امام زين العابدين]] علیه السلام.<ref>شهيدان راه فضيلت، [[علامه امينى]]، ترجه ف.ج، ص 93.</ref>
| + | این امامزاده جلیل القدر در قم صاحب اعقاب کثیره و حشمت و جاه بوده، و در کتاب «عمدة الطالب» از وی به «محمّد الشریف الفاضل» تعبیر کرده است. |
| | | | |
| − | كتيبه قبر اين سيد بزرگوار كه بر كاشى نقش بسته و بسيار هم ناخواناست به همت فاضل ارجمند جناب حجت الاسلام والمسلمين سيد موسى زنجانى فرزند حضرت آيت الله سيد احمد زنجانى قرائت و براى مرحوم ميرجلال الدين حسينى ارموى (محدث) فرستاده شده است، به اين شرح است: «هذا المضجع المبارك للسيد المظلوم المعصوم الشهيد شريف بن شريف من اولاد الامام المعصوم زين العابدين ابن الامام الشهيد المعصوم ابوعبدالله الحسين بن الامام الهمام مولى جميع الانام على بن ابى طالب علیه السلام».
| + | در کتاب «انوار المشعشعین» طی حالات سلطان محمد شریف نسبت به جلالت قدر و عظمت منزلت و کرامات وی بیانات مفصلی وارد شده و از آن جمله می نویسد: «وکان دینا فاضلا کریما واسع النفس شریف الائمه ولی النقباء بالری)»؛ او مردی متدین و با فضل و کرامت و وسعت صدر و دارای نقابت بود که در ری می زیسته است. |
| | | | |
| − | ==جايگاه اجتماعى خاندان سلطان محمد شريف==
| + | بنابر ثبت ابوالحسن بیهقى در اواخر «لباب الانساب»، نسب شناس رى ابوهاشم مجدالدین مجتبى، [[قصیده|قصیده]] اى طولانى به زبان عربى در مدح شرف الدین محمد سروده و در ضمن آن به ذکر نسب او پرداخته است. خود بیهقى که معاصر سید شرف الدین بوده به تفصیل نسب او را بیان و سروده هاى خود را درباره او نقل کرده است.<ref>لباب الانساب، ج۲، ص۶۱۴-۶۱۱.</ref> |
| | | | |
| − | يكى از نوادگان سلطان محمد شريف، على بن مطهر است. براى درك نفوذ اجتماعى اين خاندان، كافى است بدانيم على، فرزندزاده اين مرد بزرگ، پيوند خويشاوندى خود را با دختر خواجه نظام الملك طوسى وزير آلب ارسلان استوار ساخت؛ پيوندى بيانگر نفوذ اجتماعى و اقتدار اين خاندان. فرزند سلطان محمد يعنى مطهر نيز با عايشه خاتون دختر آلب ارسلان [[ازدواج]] كرد، وى در راه [[حج]]، همسفر [[شيخ طوسى]] بود و از ايشان در اين مسافرت حديث اخذ مى كرد.<ref>رياض العما، ج5، ص530 و 531، پاورقى مترجم.</ref>
| + | خاقانى شروانى هم در اواخر تحفة العراقین شرف الدین محمد بن مطهر علوى را این گونه مى ستاید: |
| − | | + | {{بیت|این قدر و صفا که خاطرم راست|از خدمت سید أجل خاست}} |
| − | افرادى هم از اين سيد مطهر علوى روايت كرده اند از جمله: سيد تقى نقيب رازى كه او را در شمار افراد فاضل و پرهيزگار آورده اند و سيد نجيب الدين ابومحمدحسن بن محمد موسوى است كه منتجب الدين به وجود اين شخصيت تصريح كرده است.<ref>فهرست، منتجب الدين، ذيل ابومحمد.</ref>
| + | {{بیت|ذوالفضل محمد مطهر|آن عرق محمد پیمبر}} |
| − | | + | {{بیت|آن مردم دیده مصطفى را|و آن وارث صدق مرتضى را}} |
| − | سيد ابوطاهر مطهر فرزند على علوى نيز كه رئيس علويان رى بود، نقابت<ref>نقيب به كسى مى گويند كه سرپرستى گروه خاصى را عهده‌دار باشد. اما نقابت به معنى خاص كلمه، در اوايل خلافت [[عباسيان]] به وجود آمد و كسانى را به عنوان نقيب برمى گزيدند تا به امور علويان رسيدگى كنند. وظيفه نقيب اين بود كه بر صحت نسب سادات ناظر و مواظب باشد كه غير آنان در زمره اين خاندان قرار نگيرند. نقيب از ميان سادات عالى قدر با شخصيت، صاحب نفوذ و عالم انتخاب مى شد كه ضمن حفظ انساب به امور اين سلسله جليله رسيدگى مى كرد و اگر احياناً اختلافاتى بين آنان پديد مى آمد، در جهت رفع و ختم آن مى كوشيد.</ref>[[سادات]] را به عهده داشت. ذوق شعرى ابوطاهر هم در خور توجه است و اشعارى از وى در كتب تذكره آمده است و نيز در آثارى چون مرزبان‌نامه برخى سروده هايش ديده مى شود.
| + | {{بیت|دین را شرف و شرع را فخر|بل سید شرع و دین و لافخر}} |
| − | | + | {{بیت|فرزند محمد عرب اوست|حسان عجم ورا دعاگوست...}} |
| − | امير معزى، شاعر معروف قصيده غرايى در مدح وى مشتمل بر 47 بيت سروده است كه در بخشى از آن مى خوانيم:
| |
| − | {{بیت|خدمت آن كن كه فخر عترت پيغمبرست|سيد سادات ذوالفخرين و تاج الاصفيا}} | |
| − | {{بیت|قبله اقبال بوطاهر مطهر بن على|الامام بن الامام المرتضى بن المرتضى}} | |
| − | {{بیت|هست هر كس در سياست مفتخِر و او مفتخَر|هست هر كس در رياست مقتدى و او مقتدا}} | |
| − | {{بیت|طالعش را هر زمان اقبال گويد: السلام|طلعتش را هر زمان خورشيد گويد: مرحبا}} | |
| − | {{بیت|نيست اندر سيرت و رأى و رسوم او خلل|نيست اندر خاطر و خط و خطاب او خطا}}
| |
| − | {{بیت|در همايون روزگار او رعايا ايمنند|روز و شب از حادثات روزگار پرجفا.<ref>نك: ديوان امير معزى، ص36-40.</ref>}} | |
| − | | |
| − | در اين اشعار امير معزى كنيه سيد مطهر را «ابوطاهر» معرفى كرده است در حالى كه منتجب الدين و باخرزى، «ابوالحسن» ضبط كرده اند و شايد اين نكته بيانگر آن باشد كه او چندين [[كنيه]] داشته است. همچنين امير معزى به اين نكته اذعان مى دارد كه پدرش، برهانى، مطهر بن على را مدح گفته است.
| |
| − | | |
| − | [[محدث قمى]] در اشاره به اولاد [[امام كاظم]] علیه السلام، مطهر بن على را چنين وصف مى كند: «از بزرگان [[سادات]] [[عراق]] و صدور اشراف است كه منسب نقابت به او در زمان وى منتهى شده؛ و عَلَم و نشانه بوده در فنون از علم. از براى اوست خطبه ها و نوشته هايى كه بر شيخ ابوجعفر طوسى در سفر [[حج]] خواند. روايت نموده از براى ما از او سيد نجيب ابومحمد حسن موسوى و از بعضى كتب انساب نقل است كه در حق او گفته: سيد مطهر يگانه دنيا بوده در فضل و بزرگوارى و كرامت نفس، داراى محاسن زياد و حسن‌خلق بوده و سفره اش پيوسته پهن و اهل بخشش بوده؛ و متكلم و اهل نظر و اديب و شاعر بوده و نقابت طالبيين در رى با او بوده و پدرش ابوالحسن على زكى نقيب رى پسر سلطان محمد شريف است كه در [[قم]] مدفون است.
| |
| − | | |
| − | سيد مطهر را دو پسر بوده: محمد و على؛ اما محمد بن مطهر را پسر بوده فخرالدين على نقيب و اما على بن مطهر را كه عزالدوله والدين و شرف الاسلام والمسلمين باشد، پسرى بوده محمد نام از اهل علم و فضل و شرف و جلالت و رياست و او پدر عزالدين يحيى است».<ref>منتهى الآمال، ج2، ص427.</ref>
| |
| − | | |
| − | عزالدين ابوالقاسم على، - كه مادرش از نوادگان دخترى نظام‌الملك مى باشد. - پدر شرف الدين است. همسر او نيز دختر آلب ارسلان و دختر عمه سلطان سنجر سلجوقى است كه مادرش شرف الدين مى باشد و اين مسئله، سيادت، اقتدار و نفوذ سياسى اين خاندان را به خوبى نمايان مى سازد.<ref>تعليقات محدث ارموى بر ديوان قوامى رازى، ص209.</ref>
| |
| − | | |
| − | سادات علوى از پيوند با حاكمان مى توانسته اند در دستگاه ادارى و سياسى زمامداران وقت به نحو قابل ملاحظه اى، نفوذ خود را اعمال كنند.<ref>تاريخ گسترش تشيع در رى، رسول جعفريان، ص66.</ref>
| |
| − | | |
| − | آنان با اين نفوذ سياسى به فعاليت هاى فرهنگى و تبليغى پرداختند و در دفاع از حريم [[شيعه]] و خاندان عصمت مى كوشيدند. همچون برخى از اصحاب ائمه كه با رعايت استراتژى تقيه در دستگاه بنى عباس نفوذ و از شيعيان صيانت مى كردند.
| |
| − | | |
| − | در تاريخ طبرستان در تأييد اين ادعا مى خوانيم: «سلطان سليمان، رى و حدود آن اصفبهد را داده بود. اصفبهد رى با تصرف گرفت و خواجه حسن نجم الدين را به عميدى ولايت رى بفرستاد و دهخداى، نجم الدين محمد را كه پدر سعدالدين على بود، به مشرفى رى و يك سال و هشت ماه رى و اعمال او تا مسكُو به تصرف ديوان اصفبهد بود و جمله معاريف و قضات و سادات رى به مازندران، در خدمت شاه غازى بودند و همچنين خوار و سمنان و پدر سيد عزالدين يحيى كه مرتضى گفتند و از او بزرگوار و محترمتر سيدى در عالم نبود، با شاه غازى بر تخت نشستى و حكم فرموده بود به خزانه و دارى خانه (انبار) و جامه خانه و ولايت خويش كه: هر چه آن سيد به خط خويش برنويسد كه مرا فلان چيز مى بايد، همه بدهند و خط او توقيع من شناسند و سيد با چنين تمكين مدتى در مازندران بماند».<ref>تاريخ طبرستان، ابن اسفنديار، قسمت سوم، ص 90 و 91.</ref>
| |
| − | | |
| − | تاريخ تولد شرف الدين محمد را به سال 504 ق ذكر كرده اند.<ref>نك: لباب الانساب، ابوالحسن بيهقى و نيز تعليقات محدث ارموى بر ديوان قوامى رازى، ص230.</ref>
| |
| − | | |
| − | از قول قوامى رازى برمى آيد كه كنيه شرف الدين محمد «ابوالقاسم» بوده است؛ در حالى كه در كتب شرح حال [[كنيه]] او را «ابوالفضل» دانسته اند.
| |
| − | | |
| − | [[محدث ارموى]] مى گويد: «به نظر مى رسد قول دوم درست باشد؛ زيرا جمع اسم و كنيه حضرت رسول صلی الله علیه و آله براى غير مهدى عجل الله تعالی فرجه شریف نهى شده است؛ و در كتب [[مناقب]] روايت شده كه حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرموده اند: نام مرا برگزينيد؛ ولى كنيه ام را بر خود قرار ندهيد».<ref>تعليقات محدث ارموى بر ديوان قوامى رازى، ص 208 و 209.</ref>
| |
| − | | |
| − | همچنين بايد دانست كه يكى از معاصرين نقيب النقباى رى به نام شرف الدين مرتضى ويژگى هاى مشتركى با شرف الدين محمد دارد كه گاهى ممكن است ميان آن دو نفر توهم ايجاد شود؛ مخصوصاً اگر برخى قرائن معين ذكر نشود. چه اين هر دو در سيادت، نام و لقب و به نقل از صحيح بخارى، شاگردى يك استاد، ورود همزمان به قزوين و نقل روايت از آن دو در آن شهر با دو سال فاصله و اين كه مطهر نامى در سلسله نسب هر دو هست، اشتراك دارند.<ref>همان، ص207.</ref>
| |
| − | | |
| − | شيخ عبدالجليل رازى مى نويسد: «و پيش از وصول اين كتاب به ما، مگر زمره اى از خواص علماى [[شيعه]] كه آن كتاب را مطالعه كرده بودند در حضرت مقدس مرتضى كبير، سيد شرف الدين، ملك النقباء، سلطان العترة الطاهرة، ابوالفضل محمد بن على المرتضى ضاعف الله جلاله گفته بودند و بر لفظ گهربار سيد السادات رفته كه عبدالجليل قزوينى مى بايد در جواب اين كتاب بروجه حق شروعى كند».<ref>مقدمه كتاب النقض، ص3.</ref>
| |
| − | | |
| − | از اين فراز چنين استنباط مى گردد كه توصيه سيد شرف الدين موجب شده تا عبدالجليل قزوينى به تأليف كتاب «النقض» اقدام ورزد. در همين كتاب ضمن نام بردن از مساجدى كه در شهر رى در زمان سلطان ملك شاه و سلطان محمد سلجوقى ساخته شده و بيان اين كه اين مساجد در آن زمان آباد و مورد استفاده شيعيان بوده، گفته است: «همه به بركات شرف الدين مرتضى است كه مقدم سادات و شيعه است».
| |
| − | | |
| − | در همان اثر به مدرسه هاى معروف و معمور [[قم]] اشاره كرده و مدرسه مرتضى كبير شرف الدين را با امكانات و تزئينات معمارى معرفى كرده است.<ref>همان، ص48 و 164.</ref>
| |
| − | | |
| − | عبدالجليل رازى در بيان معاريف و مشاهير [[شيعه]] و [[سادات]] بزرگى كه در [[عراق]] و [[خراسان]] بوده اند، مى گويد: «آن كه خاندان سيد زكى به قم و رى و كاشان؛ و حرمت و تمكين و جاه و رفعت او در مال و نعمت و فضل و نسب؛ و پسرش ذوالفخرين ابوالحسن على بن مطهر بن على كه بيرون از آن كه سلاطين آل سلجوق و نظام الملك به وصلت با وى تقرب و تبرك نمودند، چهارصد (من) خوضه مفرد (مرواريد) در تركه او بيرون آمد؛ و فضل و علم او از كتب و خطب او معلوم شود؛ و هنوز شرف و فضل نقابت در خاندان او در عراق باقيست به اقبال و تأييد ملك الامرا سادات عالم شرقاً و غرباً، مرتضى كبير شرف الدين محمد بن على كه در علم و زهد، وارث شمع [[مكه]] و [[يثرب]] است و در جاه و وقار، سيد سادات مشرق و مغرب...» و قوامى رازى تخلص از قصيده توحيد و مناقب بدو نيكو كرد كه گفت:
| |
| − | | |
| − | {{بیت|تا صاحب الزمان برسيدن به كار دين|اولى ترين كس شرف الدين مرتضاست<ref> همان، ص 230 و 229.</ref>}}
| |
| − | | |
| − | وى در اثر ياد شده ضمن بيان اين واقعيت كه بزرگان و نام آوران [[شيعه]] نزد اعيان و اشراف و اميران به طور عموم محترم، معزز و صاحب مقام و مرتبه بوده اند، افزوده است: «و سيد اجل كبير شرف الدين مرتضى، از عهد بيست و دو سالگى كه از مكتب و مدرسه به در آمد - الى يومنا هذا - كه را زَهرِه بوده است، در بلاد خراسان و [[عراق]] و در دو حضرت از [[سادات]] و ائمه و علما و قضات و اصناف مهتران كه بر وى تقدم جويد و طلب رفعت كند با جوانى و كودكى در محافل ملوك، واسطه قاضى حسن استرآبادى و عماد محمد وزآن بودى؛ و هميشه ايشان بدو تفاخر كردندى...».<ref>همان، ص437.</ref>
| |
| − | | |
| − | شرف الدين محمد آثار نفيسى از كتاب هاى مشاهير و علماى بزرگ در كتابخانه خود فراهم آورده بود؛ چنانچه در ترجمه كتاب تتمه صوان الحكمة مى خوانيم: «و خواجه ظهيرالدين بيهقى آورده كه: رسايل بسيار از او به خط خود و خط تلميذش ابوزكريا يحيى در كتب خانه نقيب النقباء رى ديدم...».<ref>درة الاخبار و لمعة الانوار، ناصرالدين بن عمدة الملك منتجب الدين منش يزدى، ص 18.</ref>
| |
| − | | |
| − | منتجب الدين نيز گفته است: «السيد الاجل المرتضى ذوالفخرين ابوالحسن المطهر بن ابى القاسم على بن ابى الفضل محمد الحسينى الديباجى من كبار سادات العراق و صدورالاشراف».
| |
| − | | |
| − | وى سپس مى افزايد: «منصب نقابت در اين زمان به وى ختم مى شود و او در چندين دانش عالم است و خطبه ها و نامه ها و مكتوباتى هم دارد» سپس مى گويد: «از او باواسطه سيد نجيب ابومحمد حسن موسوى، سبط سيد بزرگوار مرتضى، نقيب نقبا، شرف الدين ابوالفضل محمد فرزند محمد بن مطهر، فاضل، ثقه و راوى [[حديث]]، روايت مى كرديم».<ref>فهرست، منتجب الدين، ذيل حرف ميم.</ref>
| |
| − | | |
| − | شيخ منتجب الدين كه از سيد شرف الدين روايت نقل كرده، در كتاب [[اربعين]] خود - ضمن چهارده حكايتى كه در انتهاى اين اثر آورده است. - در حكايت سيزدهم به نقل از سيد مرتضى السعيد شرف الدين و سپس به نقل از ديگر راويان تا برسد به ابن عباس به اين صورت مى گويد: «فقال ابن عباس: اشهد بالله و اشهد اللّه لقد سمعت رسول اللّه صلی الله علیه و آله: «من سبّ علياً فقد سبّنى و من سبّنى فقد سبّ اللّه و من سبّ اللّه فقد كفر...» پس ابن عباس گفت: گواهى مى دهم به خداوند و پروردگار شاهد است كه همانا از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله شنيدم كه مى فرمود: هر كس على را دشنام گويد، من را دشنام كرده و كسى كه مرا ناسزا گويد، پس همانا خدا را ناسزا كرده و دشنام و ناسزاگويى خداوند مساوى با كفر است.
| |
| − | | |
| − | عالم مشهور موفق بن احمد خوارزمى، معروف به «اخطب خطباء خوارزم» در آغاز كتاب مناقب مى گويد: «به من خبر داد مرتضى شرف الدين، عزالاسلام، علم الهدى، نقيب النقباء...» وى سپس سلسله راويانى را كه از شرف الدين حديث نقل كرده اند، مى آورد و چنين روايت مى كند: «قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله لو أن الغياض اقلام، والبحر مداد، والجن حسّاب والانس كتّاب، ما احصوا فضائل على بن ابى طالب علیه السلام؛ اگر درختان جنگل ها، قلم و درياها، مركب و تمام جنيان، حسابگر و انسان ها، نويسنده باشند، قادر نخواهند بود فضايل حضرت على علیه السلام را برشمارند».<ref>مناقب، خوارزمى، ص2 و 1. همين روايت را با اندكى تفاوت، ابن شيرويه ديلمى در فردوس الاخيار؛ [[علامه مجلسى]] در [[بحارالانوار]]، ج40، ص75؛ سيد هاشم بحرانى در غاية المرام؛ [[سيد بن طاووس]] در طرائف؛ شيخ محمدتقى دزفولى در كفاية الخصام، ص 598 نقل كرده اند.</ref>
| |
| − | | |
| − | راويان ديگرى كه از شرف الدين محمد حديث نقل كرده اند، عبارتند از: ابوسعد عثمان بن اسعد بن محمد العاقلى؛ ابوالقاسم محمود بن محمد ابن ابى طاهر القزوينى الاشرسى؛ مذكى قزوينى و فرزندش عزالدين يحيى، اين اسامى را رافعى در تدوين و منتجب الدين در فهرست نقل كرده اند.
| |
| − | | |
| − | بنابر ثبت ابوالحسن بيهقى در اواخر لباب الانساب، نسب شناس رى، ابوهاشم مجدالدين مجتبى؛ قصيده اى طولانى به زبان عربى در مدح شرف الدين محمد سروده و در ضمن آن به ذكر نسب او پرداخته است. خود بيهقى كه معاصر سيد شرف الدين بوده به تفصيل نسب او را بيان و سروده هاى خود را درباره او نقل كرده است.<ref>لباب الانساب، ج2، ص614-611.</ref>
| |
| − | | |
| − | خاقانى شروانى هم در اواخر تحفة العراقين شرف الدين محمد بن مطهر علوى را اين گونه مى ستايد:
| |
| | | | |
| − | {{بیت|اين قدر و صفا كه خاطرم راست|از خدمت سيد أجل خاست}} | + | قوامى رازى از گویندگان نیمه اول قرن ششم هم در قصایدى به مدح شرف الدین محمد مى پردازد. وى در فرازى از یک قصیده ۴۵ بیتى، چنین مى سراید: |
| − | {{بیت|ذوالفضل محمد مطهر|آن عرق محمد پيمبر}} | + | {{بیت|میراجلّ سید سادات عز دین|کش نیست همسرى به بزرگى و سرورى}} |
| − | {{بیت|آن مردم ديده مصطفى را|و آن وارث صدق مرتضى را}} | + | {{بیت|فخر زمانه تاج الاسلام صدر دهر|خورشید شرع ذوالحسبین اصل مهترى}} |
| − | {{بیت|دين را شرف و شرع را فخر|بل سيد شرع و دين و لافخر}} | + | {{بیت|اجل اشرف الدین مرتضى|کورا عنایت ازلى داد یاورى}} |
| − | {{بیت|فرزند محمد عرب اوست|حسان عجم ورا دعاگوست...}} | + | {{بیت|آن سید لطیف که او را مسلم است|اصل بزرگوارى و دست سخاگرى}} |
| | + | {{بیت|پیش دل و کف و هِمَم و حلم آن بزرگ|دریا و ابر و چرخ و زمین کرده چاکرى...<ref>دیوان قوامى رازى، ص۴۰.</ref>}} |
| | | | |
| − | قوامى رازى از گويندگان نيمه اول قرن ششم هم در قصايدى به مدح شرف الدين محمد مى پردازد. وى در فرازى از يك قصيده 45 بيتى، چنين مى سرايد:
| + | شرف الدین محمد، آثار نفیسى از کتاب هاى مشاهیر و علماى بزرگ در کتابخانه خود فراهم آورده بود؛ چنانچه در ترجمه کتاب «تتمه صوان الحکمة» مى خوانیم: «و خواجه ظهیرالدین بیهقى آورده که: رسایل بسیار از او به خط خود و خط تلمیذش ابوزکریا یحیى در کتب خانه نقیب النقباء رى دیدم...».<ref>درة الاخبار و لمعة الانوار، ناصرالدین بن عمدة الملک منتجب الدین منش یزدى، ص ۱۸.</ref> |
| | | | |
| − | {{بیت|ميراجلّ سيد سادات عز دين|كش نيست همسرى به بزرگى و سرورى}}
| + | راویانى که از شرف الدین محمد [[حدیث]] نقل کرده اند، عبارتند از: ابوسعد عثمان بن اسعد بن محمد العاقلى؛ ابوالقاسم محمود بن محمد ابن ابى طاهر القزوینى الاشرسى؛ مذکى قزوینى و فرزندش عزالدین یحیى. این اسامى را رافعى در التدوین و [[شیخ منتجب الدین رازی|منتجب الدین]] در [[فهرست شیخ منتجب الدین (کتاب)|فهرست]] نقل کرده اند. |
| − | {{بیت|فخر زمانه تاج الاسلام صدر دهر|خورشيد شرع ذوالحسبين اصل مهترى}}
| |
| − | {{بیت|اجل اشرف الدين مرتضى|كورا عنايت ازلى داد ياورى}}
| |
| − | {{بیت|آن سيد لطيف كه او را مسلم است|اصل بزرگوارى و دست سخاگرى}}
| |
| − | {{بیت|پيش دل و كف و هِمَم و حلم آن بزرگ|دريا و ابر و چرخ و زمين كرده چاكرى...<ref>ديوان قوامى رازى، ص40.</ref>}}
| |
| | | | |
| − | ==مدفن== | + | ==توصیف بارگاه امامزاده == |
| | + | مزار امامزاده سلطان محمد شریف در خیابان چهارمردان (انقلاب) در محله ای که بنام آن حضرت معروف است می باشد. گنبد این بقعه از بناهای قرن هشتم هجری بوده که به شکل هرمی و در نقشه های سیاحان عصر [[صفویه]] قابل تشخیص است که خراب شده و اکنون بر فراز پوشش عرقچینی و گنبد هلالی شکل آن قبه ای از آجر شلجمی بالا برده اند که طول ارتفاع گنبد از سطح بام آن حدودا ۷ متر، که با کاشیهای گره ای ملوّن ساخته و آراسته شده است. |
| | | | |
| − | امامزاده صاحب فضيلت ابوفضل سلطان محمد شريف، مزارش در سمت دروازه قديم قلعه قم و در محله اى كه به نام خود او مزين است، در خيابان چهارمردان واقع شده است.
| + | باید گفت که در این بقعه تزئینات کاشیکاری وجود داشته که قسمتی از آنها در حاشیه از راه سیمانی جدید بکار رفته شده بود، در مدخل بقعه هم ایوانچه ای است که الآن از او بعنوان [[حسینیه|حسینیه]] در مراسم عزاداری استفاده می نمایند که مدخل اصلی این بقعه متبرکه هم محسوب می باشد که عرض تقریبی ۵ متر و ارتفاع ده متر و بر دو طرف بالای این مدخل یا ایوانچه دو گلدسته زیبا و بلند به ارتفاع ۸ متر که بر شکوه و عظمت بقعه از حیث ظاهری افزوده، اما متأسفانه بر اثر شرائط جوی و مدت زمان کاشیهای گنبد او به خرابی گرائیده است. |
| | | | |
| | + | در تحت گنبد، روضه مطهره امامزاده سلطان محمد شریف واقع شده که جدار آن گچی و زاویه های آن مقرنس بدون کاشی است و در وسط این روضه هم [[ضریح]] نوبنیان وجود دارد که در درب ورودی آن بعد از «بسم الله» آیه شریفه «ادخلوها بسلام آمنین» قلمزنی شده است. |
| | ==پانویس== | | ==پانویس== |
| − | <references/> | + | <references /> |
| − | | |
| | ==منابع== | | ==منابع== |
| − | غلامرضا گلى زواره، "امامزاده محمد شریف؛ رايت شرافت" از مجموعه ستارگان حرم، جلد7.
| + | * "امامزاده محمد شریف؛ رایت شرافت"، غلامرضا گلى زواره، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد۷. |
| − | | + | * [https://fa.al-shia.org/%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D9%81-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/ "سلطان محمد شریف (علیه السلام)"، پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعه]. |
| − | [[رده:علمای قرن دوم]] | + | * [https://hawzah.net/fa/Mostabser/View/4816/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81 "امامزاده محمد شریف"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه]. |
| − | [[رده:اصحاب امام سجاد علیه السلام]] | + | [[رده:امامزادگان]] |
| − | [[رده:راویان حدیث]] | + | [[رده:امامزاده های قم]] |
| | + | [[رده:محدثان]] |
امامزاده سلطان محمّد شریف، قم
بقعه «امامزاده سلطان محمّد شریف» از نوادگان امام سجاد (علیه‌السلام) در قم خیابان چهارمردان (انقلاب) قرار دارد. ایشان از جمله محدثین شیعه و از نقبائی است که در فضل و کیاست و سخاوت و علوّ همت سرآمد زمان خود بوده است.
زندگی‌نامه
امامزاده ابوالفضل سلطان محمد شریف در سال ۳۴۳ ه.ق متولد شد. نسب سلطان محمد شریف به عبدالله باهر فرزند امام زین العابدین علیه السلام مى رسد. عبدالله به دلیل زیبایى و جمالش به «باهر» (بسیار درخشنده) ملقب شده بود. وى متولى موقوفات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بود. نوادگان عبدالله باهر را از تبار پسرش محمد اَرْقَطْ مى دانند که از محدثان مدینه بشمار مى آمد.[۱]
نسب سلطان محمد شریف تا امام سجاد علیه السلام به این شرح آمده است: سلطان محمّد شریف بن علی بن محمّد بن حمزة بن احمد بن محمّد بن اسماعیل بن محمّد بن عبداللّه الباهر بن امام زین العابدین علیه السلام.[۲]
نسب شناس مشهور جمال الدین احمد بن على بن الحسین بن على بن مهنا نیز در اثر معروف خود، «الفصول الغریة فى اصول البریة» به همین صورتى که اشاره کردیم به ذکر نیاکان سلطان محمد شریف پرداخته است. اگر به اجمال سلسله نسب این امامزاده با شرافت را بررسى کنیم، مى بینیم که ایشان همه در زمره افراد جلیل القدر با اشتهار، اهل فضل و غالباً از روایتگران حدیث بوده اند و تاریخ نگاران و دانشمندان نسب شناس آنان را به پایه هاى والاى علمى و شرافت خانوادگى ستوده اند.
پدر سلطان محمد شریف، علی بن محمد، مردی عاقل و فاضل و سخی بوده که پیشوا و مقدم سادات گشته بود و پس از عموی خود علی بن حمزه نقاب سادات علویه به او تفویض شد. محمد شریف چهارساله بود که پدرش رحلت یافت و او تحت تکفل عموی خود ابومحمد حسن به کسب علم و معرفت پرداخت و از آنجائیکه عالمی فرزانه و نیک اندیش و خیرخواه بود موقعیت ارجمندی بدست آورد.
شاهزاده محمد شریف پس از وفات عموی خود علی بن حمزه در سال ۳۸۵ ه.ق از ناحیه فخرالدوله به سمت نقابت سادات قم و آوه برگزیده شد و پس از وفات فخرالدوله در سال ۳۸۷ ه.ق، سلطنت به فرزندش مجدالدوله منتقل شد. او شاهزاده محمد شریف را نقیب النقبای عراق ساخت و بعنوان سلطان محمد شریف خواند.
امامزاده سلطان محمد شریف سرانجام در سال ۳۹۸ هجری در سن ۵۵ سالگی در حکومت علاءالدوله کاکویه در ری رحلت نمود و جسد مطهرش را با کمال تجلیل و احترام به قم نقل داده و در کاخ و باغی در شمال رودخانه بخاک سپردند که الان این محل به کوی سلطان محمد شریف خوانده می شود.
جایگاه اجتماعى
این امامزاده جلیل القدر در قم صاحب اعقاب کثیره و حشمت و جاه بوده، و در کتاب «عمدة الطالب» از وی به «محمّد الشریف الفاضل» تعبیر کرده است.
در کتاب «انوار المشعشعین» طی حالات سلطان محمد شریف نسبت به جلالت قدر و عظمت منزلت و کرامات وی بیانات مفصلی وارد شده و از آن جمله می نویسد: «وکان دینا فاضلا کریما واسع النفس شریف الائمه ولی النقباء بالری)»؛ او مردی متدین و با فضل و کرامت و وسعت صدر و دارای نقابت بود که در ری می زیسته است.
بنابر ثبت ابوالحسن بیهقى در اواخر «لباب الانساب»، نسب شناس رى ابوهاشم مجدالدین مجتبى، قصیده اى طولانى به زبان عربى در مدح شرف الدین محمد سروده و در ضمن آن به ذکر نسب او پرداخته است. خود بیهقى که معاصر سید شرف الدین بوده به تفصیل نسب او را بیان و سروده هاى خود را درباره او نقل کرده است.[۳]
خاقانى شروانى هم در اواخر تحفة العراقین شرف الدین محمد بن مطهر علوى را این گونه مى ستاید:
این قدر و صفا که خاطرم راست
از خدمت سید أجل خاست
ذوالفضل محمد مطهر
آن عرق محمد پیمبر
آن مردم دیده مصطفى را
و آن وارث صدق مرتضى را
دین را شرف و شرع را فخر
بل سید شرع و دین و لافخر
فرزند محمد عرب اوست
حسان عجم ورا دعاگوست...
قوامى رازى از گویندگان نیمه اول قرن ششم هم در قصایدى به مدح شرف الدین محمد مى پردازد. وى در فرازى از یک قصیده ۴۵ بیتى، چنین مى سراید:
میراجلّ سید سادات عز دین
کش نیست همسرى به بزرگى و سرورى
فخر زمانه تاج الاسلام صدر دهر
خورشید شرع ذوالحسبین اصل مهترى
اجل اشرف الدین مرتضى
کورا عنایت ازلى داد یاورى
آن سید لطیف که او را مسلم است
اصل بزرگوارى و دست سخاگرى
پیش دل و کف و هِمَم و حلم آن بزرگ
دریا و ابر و چرخ و زمین کرده چاکرى...[۴]
شرف الدین محمد، آثار نفیسى از کتاب هاى مشاهیر و علماى بزرگ در کتابخانه خود فراهم آورده بود؛ چنانچه در ترجمه کتاب «تتمه صوان الحکمة» مى خوانیم: «و خواجه ظهیرالدین بیهقى آورده که: رسایل بسیار از او به خط خود و خط تلمیذش ابوزکریا یحیى در کتب خانه نقیب النقباء رى دیدم...».[۵]
راویانى که از شرف الدین محمد حدیث نقل کرده اند، عبارتند از: ابوسعد عثمان بن اسعد بن محمد العاقلى؛ ابوالقاسم محمود بن محمد ابن ابى طاهر القزوینى الاشرسى؛ مذکى قزوینى و فرزندش عزالدین یحیى. این اسامى را رافعى در التدوین و منتجب الدین در فهرست نقل کرده اند.
توصیف بارگاه امامزاده
مزار امامزاده سلطان محمد شریف در خیابان چهارمردان (انقلاب) در محله ای که بنام آن حضرت معروف است می باشد. گنبد این بقعه از بناهای قرن هشتم هجری بوده که به شکل هرمی و در نقشه های سیاحان عصر صفویه قابل تشخیص است که خراب شده و اکنون بر فراز پوشش عرقچینی و گنبد هلالی شکل آن قبه ای از آجر شلجمی بالا برده اند که طول ارتفاع گنبد از سطح بام آن حدودا ۷ متر، که با کاشیهای گره ای ملوّن ساخته و آراسته شده است.
باید گفت که در این بقعه تزئینات کاشیکاری وجود داشته که قسمتی از آنها در حاشیه از راه سیمانی جدید بکار رفته شده بود، در مدخل بقعه هم ایوانچه ای است که الآن از او بعنوان حسینیه در مراسم عزاداری استفاده می نمایند که مدخل اصلی این بقعه متبرکه هم محسوب می باشد که عرض تقریبی ۵ متر و ارتفاع ده متر و بر دو طرف بالای این مدخل یا ایوانچه دو گلدسته زیبا و بلند به ارتفاع ۸ متر که بر شکوه و عظمت بقعه از حیث ظاهری افزوده، اما متأسفانه بر اثر شرائط جوی و مدت زمان کاشیهای گنبد او به خرابی گرائیده است.
در تحت گنبد، روضه مطهره امامزاده سلطان محمد شریف واقع شده که جدار آن گچی و زاویه های آن مقرنس بدون کاشی است و در وسط این روضه هم ضریح نوبنیان وجود دارد که در درب ورودی آن بعد از «بسم الله» آیه شریفه «ادخلوها بسلام آمنین» قلمزنی شده است.
پانویس
- ↑ ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندى، ترجمه محمدباقر ساعدى، ج۵، ص۵۲۹؛ امام سجاد علیه السلام، باقر شریف قرشی، ج دوم، ص۵۶۴-۵۶۵.
- ↑ شهیدان راه فضیلت، علامه امینى، ترجمه ف.ج، ص ۹۳.
- ↑ لباب الانساب، ج۲، ص۶۱۴-۶۱۱.
- ↑ دیوان قوامى رازى، ص۴۰.
- ↑ درة الاخبار و لمعة الانوار، ناصرالدین بن عمدة الملک منتجب الدین منش یزدى، ص ۱۸.
منابع
