امام موسی صدر

آیت الله سید موسی موسوی صدر (۱۳۰۷ - ناپدیدشده در: ۱۳۵۷ ش)، فیلسوف، متفکر و مجاهد ایرانی جهان اسلام است. ایشان نائب علامه شرف الدین بودند که با محبوبیت فوق العاده خود، خدمات شایانی را به مردم لبنان و منطقه ارزانی داشتند. از زمان ربایش ایشان در سال 57 شمسی در لیبی، تاکنون هیچ خبر موثقی پیرامون زندگانی ایشان در دسترس نیست.

نام کامل	سید موسی موسوی صدر
زادروز	۱۳۰۷ شمسی
زادگاه	قم
اساتید	حسین بروجردی، شیخ محمدرضا آل یاسین، آیت الله سید ابوالقاسم خویی، شیخ صدرا بادکوبه ای، ...
شاگردان	سید محمدعلی ابطحی اصفهانی، علی‌اصغر مسلمی کاشانی، یوسف صانعی و علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی

نسب

تبار سید موسی به یکی از نامی‌ترین و مبارز‌ترین دانشمندان شیعه لبنان به نام «سید صالح سید شرف‌الدین» می‌رسد. این عالم مجاهد در روستای «شحور» نزدیکی «صور» در جنوب لبنان تولد یافته و در‌‌ همان جا اقامت جسته است. آنها از نسل امام موسی بن جعفر علیه السلام هستند.

جد پدری

پدربزرگ سید موسی، آیت‌الله سید اسماعیل صدر بود که در سال ۱۲۱۶ شمسی در اصفهان به دنیا آمد ولی پدر و مادر او از جبل عامل لبنان به این شهر هجرت کرده بودند. در زمان حکومت خلفای عثمانی در لبنان، که قتل و غارت شیعیان کار عادی و روزمرّه کارگزاران آن حکومت شده بود، پدر سید اسماعیل که در روستای «شدغیث» از حومه «معرکه» در «جبل عامل» لبنان سکونت داشت آن آبادی را به سوی عراق ترک می‌کند و بعد از اقامتی کوتاه در آنجا، به طرف ایران حرکت کرده و در شهر اصفهان (که آن زمان دارای حوزه علمیه پررونقی بود) ساکن می‌شود.

پدر

پدر وی آیت‌الله العظمی سید صدرالدین صدر بودند. وی در شهر مقدس مشهد سکونت گزید. اندکی بعد به دعوت مرجع عالیقدر و بنیانگذار حوزه علمیه قم، شیخ عبدالکریم حایری یزدی، به منظور معاونت و جانشینی ایشان به شهر قم هجرت کرد و پس از سال‌ها تلاش و خدمت، در‌‌ همان جا دار فانی را وداع گفت.

مادر

صفیه مادر سید موسی، از سلاله پاک پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دختر آیت‌الله حاج «آقا حسین طباطبائی قمی» بود.

تولد

سید موسی در ۱۴خرداد ماه سال ۱۳۰۷ شمسی ، در شهر قم در خانه اجاره ای پدر که در کوچه عشقعلی و محله چهار مردان بود، بدنیا آمد.

تحصیلات

سید در سن 7 ساگی و در مهرماه ۱۳۱۳ در دبستان «حیات» شهر قم شروع به تحصیل کرد.

پایان دبیرستان

سید موسی در مهر ماه ۱۳۱۹ وارد دبیرستان «سنایی» شهر قم شد و در خرداد ۱۳۲۲ دورهٔ متوسطه (سیکل اول) را با کسب رتبهٔ ممتاز به پایان رساند. ایشان در چهارده‌سالگی مقاله‌ای با عنوان «رنج تا کی؟» در روزنامۀ استوار چاپ قم منتشر کرد و در آن به شرح دردها و آرزوهای مردم پرداخت.

طلبگی

هر چند وی همپای گذراندن درس‌های دبستان و دبیرستان، به دروس حوزوی نیز می‌پرداخت ولی شروع به تحصیل تمام وقت او در حوزهٔ علمیهٔ قم از سال ۱۳۶۰ هـ ق مقارن ۱۳۲۰ هـ ش آغاز شد. تحصیلات حوزوی سید موسی در قم، بیش از یک دهه به طول انجامید.

مدرک کارشاسی امام موسی صدر از دانشگاه تهران

دانشجویی

سید موسی صدر در جنب تحصیل و تدریس درس‌های حوزه، برای ورود به دانشگاه در آزمون کنکور سراسری شرکت کرد و پس از موفقیت‌ در آزمون‌ ورودی در مهرماه ۱۳۲۹ در دانشکدهٔ حقوق تهران مشغول به تحصیل شد.

ایشان نهایتاً‌ در تاریخ خرداد ماه ۱۳۳۲ با اتمام پایان نامه‌ای تحت عنوان «ترجمهٔ شروط وصحت آن» و با کسب نمرهٔ (بسیار عالی) به اخذ درجهٔ لیسانس حقوق اقتصادی نایل می‌آید.

اساتید

وی پس از گذراندن دورهٔ مقدمات و سطح متوسط و عالی، در درس خارج فقه و اصول و فلسفه استادان نامی و بزرگ حوزه شرکت جست که برخی از آن‌ها عبارتند از:

قم

سطح مقدم و مأخر

• آیت‌الله سلطانی طباطبائی و شیخ عبدالجواد جبل عاملی (شرح لمعه)
• آیت‌الله علوی اصفهانی و شیخ حسینعلی منتظری (مطول)
• آیت‌الله محقق داماد و سلطانی طباطبائی (رسائل)
• آیت‌الله سلطانی طباطبائی و محقق داماد و جبل عاملی (مکاسب)
• آیت‌الله جبل عاملی و محقق داماد (کفایه الاصول)

خارج فقه

• آیت‌الله سید احمد خوانساری
• آیت‌الله حجت کوه کمره‌ای
• آیت‌الله سید صدرالدین صدر (پدرش)
• آیت‌الله محقق داماد

خارج اصول

ـ آیت‌الله محقق داماد

امام موسی صدر در کنار آیت الله العظمی سید عبدالله موسوی شیرازی و آیت الله العظمی خوئی

فلسفه

• آیت‌الله علامه‌ طباطبائی (اسفار اربعه و نقد دیالکتیک)
• آیت‌الله سید رضا صدر (برادرش منظومهٔ سبزواری)

نجف

• سید محسن حکیم (فقه)
• مرتضی آل یاسین (فقه)
• سید ابوالقاسم خویی (اصول)
• سید عبدالهادی شیرازی (فقه)
• حسین حلی (فق)
• صدرا باد کوبه‌ای (اسفار ملاصدرا)
• سید محمود شاهرودی (فقه)

تدریس و تربیت شاگرد

سید موسی صدر در کنار تحصیل خارج فقه و اصول به تدریس مقدمات و سطح نیز اشتغال داشت. او در سایهٔ پشتکار شبانه‌روزی، توانست در مدت کوتاهی خود را در صف اساتید حوزهٔ علمیهٔ قم جا دهد، و پس از چندی به تدریس فقه و اصول منطق و فلسفه نیز بپردازد.

شاگردان

• سید محمدعلی ابطحی اصفهانی
• علی‌اصغر مسلمی کاشانی (مدرس حوزهٔ علمیه قم)
• یوسف صانعی (مرجع تقلید)
• علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی
• محمدجواد حجتی کرمانی (محقق و نویسنده)
• محمد حسین بهجت (شفق) شاعر، نویسنده
• زین‌العابدین قربانی محقق و نویسنده
• سید محمد غروی
• سید عیسی طباطبائی

هجرت به نجف

پس از رحلت پدر در تاریخ ۱۳۳۲/۱۰/۵ شمسی مطابق با شنبه ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ قمری، در‌‌ همان سال به نجف مهاجرت نمود و تا سال ۱۳۳۷ شمسی در آن شهر علم و معرفت، مشغول کسب و دانش و بینش شد و در این مدت از محضر اساتید و مراجع استفاده کامل نمود به علاوه جلسهٔ بحث پربار و عمیقی در فقه، اصول و فلسفه با پسرعمو و شوهر خواهرش شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر و آیت‌الله سید محمدعلی موحد ابطحی برقرار کرد و در کنار این همه به تدریس کتب رسائل، مکاسب و شرح منظومهٔ ملاهادی سبزواری پرداخت.

اولین سفر به لینان

سید موسی در سن 27 سالگی و در سال ۱۳۳۴ شمسی به لبنان رقت. یکی از رخدادهای مهم وی در این سفر، ملاقات با دانشمند توانا و مجاهد «سید عبدالحسین شرف‌الدین» بود.

بازگشت به ایران

سید موسی پس از آن اقامت کوتاه و دید و بازدیدهای به یادماندنی، سرزمین لبنان را به سوی کشور ایران ترک کرد و برای ادامه تحصیل، وارد شهر قم شد.

ازدواج

او در سن ۲۸ سالگی با نوۀ مرحوم آیت‌الله العظمی حاج میرزا حسین حاج میرزا خلیل پیوند زناشویی و تعهد و تقوا بست که حاصل این وصلت دو دختر و دو پسر شد.

مهاجرت دوم به عراق

وی پس از حدود یک سال اقامت در قم، درحالی که صاحب یک فرزند پسر به نام صدرالدین شده بود، همراه خانواده خود عازم کشور عراق گردید و ضمن شرکت در دروس حوزۀ علمیۀ نجف به تدریس فقه، اصول و فلسفه ادامه داد.

درس هایی از مکتب اسلام اولین مجله حوزه علمیه قم

بازگشت دوباره به قم و انتشار مجله

سید موسی در اوایل زمستان سال ۱۳۳۷ شمسی، دوباره به ایران و حوزه علمیه قم باز می‌گردد. ولی هیچ وقت از تلاش و مبارزه و ایفای نقش حیاتی خود شانه خالی نمی‌کند. او سال‌ها پیش با دوستان و همفکران خود درحوزه علمیه قم، در مورد راه اندازی یک مجله حوزوی، گفتگوهایی داشت و به آن‌ها قول همکاری و همگامی داده بود. بی‌درنگ مقدمات کار آماده شد و با توکل به خدا و پیشتیبانی مرجع آگاه زمان آیت الله العظمی بروجردی (رضوان‌الله علیه) در آذر ماه ۱۳۳۷ شمسی اولین شماره نخستین مجله حوزوی در قم به نام درسهایی از مکتب اسلام منتشر گردید.

تأسیس دبیرستان صدر

سید موسى صدر با همکارى فرهنگیان متدین و خدمتگزار، امتیاز یک دبیرستان ملى را از وزارت فرهنگ گرفت و دبیرستان صدر تحت مدیریت ایشان شروع به فعالیت نمود و بعد از هجرت ایشان به لبنان مدیریت مدرسه را به شخص دیگرى واگذار نمود.

دومین سفر به لبنان

در اواخر سال ۱۳۳۸ شمسی بعد از وفات زعیم مصلح و عظیم ‏الشأن آیت‏ اللَّه سید عبد الحسین شرف‏ الدین طبق وصیت ایشان و به دعوت شیعیان لبنان که با ارسال نامه ‏اى، از سید موسى صدر درخواست نمودند، به آن دیار هجرت نماید و زعامت شیعیان را به عهده بگیرد و این دعوت با تأیید و تأکید آیت‏ اللَّه العظمى بروجردى همراه شد، امام موسى صدر به لبنان قدم نهاد و در شهر صور رحل اقامت افکند. به جرأت مى‏ توان لبنان را به دو برهه تاریخى تقسیم نمود: بخش اول قبل از ورود امام موسى صدر و بخش دوم بعد از آمدن ایشان.

فعالیت ها

سید موسی صدر معتقد بود كه فقر فرهنگی ارتباط تنگاتنگی با فقر اقتصادی دارد. همچنان كه این دو بی ارتباط با مسائل سیاسی، نظامی، اخلاقی و اعتقادی نیز نمی توانند باشند.

• مدرسه صنعتی جبل عامل

اولین موسسه ای كه وی در شهر صور بنیان نهاد مدرسه صنعتی جبل عامل بود.

امام موسی صدر در مراسم کلنگ زنی یکی از طرح های عمرانی در جنوب لبنان

• تأسیس جمعیت بر و احسان

این مركز كه به شكل تعاونی و به ابتكار و همت سید موسی ایجاد گردیده است دارای پنج كمیسیون جداگانه به نامهای تفتیش، برنامه، مالی، تبلیغات و مجالس مذهبی است، كه هر كدام فعالیتهای خاص خود را دنبال می كنند.

• تأسیس خانه دختران

یكی از آنها مدرسه ای به نام بیت الفتاه (خانه دختران) بود. در این مكان به دختران بی سرپرست و فقیر هنرهای دستی دیگر آموزش می دادند.

آموزشگاه پرستاری

وی مركز دیگری نیز برای بانوان دایر كرد به عنوان آموزشگاه پرستاری. در این آموزشگاه دخترانی كه مدرك دیپلم گرفته بودند، پذیرفته می شدند و زیر نظر استادان با تجربه آموزش پرستاری می دیدند و پس از فارغ التحصیل شدن به مراكز بهداشتی، درمانی و بیمارستانها اعزام می شدند و در عین حالی كه برای خود و خانواده مایه امید و زندگی بودند در آن مراكز در خدمت محرومان و بیچارگان قرار می گرفتند.

• مركز پزشكی

این مركز به نام مدینه الطب شهرت یافته و تا به حال اقدامات وسیع و مهمی را در خصوص امور بهداشتی و درمانی به انجام رساند.

• موسسه قالیبافی

این مركز آموزشی یكی از مراكز سرنوشت ساز برای بانوان و دیگر محرومان به حساب می آمد و به موجب همین اهمیت، زیر نظر شهید بزرگوار دكتر مصطفی چمران اداره می شد و بیش از 300 دختر از منطقه جبل عامل در این مركز آموزشی مشغول یادگیری قالیبافی بودند.

• حوزه علمیه

یكی دیگر از حركتهای مهم و ماندگار سید موسی صدر، راه اندازی مركز فعال دیگری به نام معهد الدراسات الاسلامیه (مركز بررسیهای) اسلامی بوده است.

• تشكیل مجلس و انتخاب رهبر

بر خلاف كارشكنیها و مخالفتهای گوناگون، سرانجام تلاشهای مخلصانه سید موسی صدر به نتیجه رسید و نمایندگان شیعیان در مجلس شورای لبنان، به پیشنهاد وی یك طرح قانونی را تقدیم مجلس كردند كه این طرح در روز سه شنبه 6 صفر 1387 ه.ق به تصویب مجلس و امضای رئیس جمهور لبنان رسید.

بر اساس این طرح قانونی شیعیان اجازه داشتند مجلسی را به نام المجلس الاسلامی الشیعی الاعلی برای دفاع از حقوق حقه خود تاءسیس نمایند. پس از گذراندن مراحل قانونی، در تابستان سال 1389 ه.ق مجلس اعلای شیعیان درلبنان به طوررسمی وقانونی شروع به فعالیت كرد وباز با دستهای پرتوان سید موسی صدر صفحه درخشان دیگری برمبارزات تاریخی مردم شیعه لبنان اضافه شد.

• سازمان «جنبش مستضعفان»

• سازمان نظامی «امل»

امام موسى صدر در لیبى

امام موسى صدر در مرداد ماه 1357 قصد سفری به كشور الجزایر داشت. در روز نوزدهم رمضان 1398 قمری وی از الجزایر به همراه شیخ محمد یعقوب و خبرنگار معروف استاد عباس بدرالدین بنا بر دعوت دولت لیبی و در طى دیدارى رسمى وارد كشور لیبی شد. شش روز بعد، ساعت دو بعد از ظهر امام صدر به همراه دو تن از همراهانش براى ملاقات با قذافى سوار اتومبیل هاى دولتى مى‏ شود ولى از آن پس دیگر دیده نمى ‏شود.

منابع

• کتاب امام موسی صدر، امید محرومان، عبدالرحیم اباذری.
• یاران امام به روایت اسناد ساواک، جلد ۱، ص ۲۰ ـ ۷۳.

پیوندها

• سایت سید موسی موسوی صدر
• سایت امام موسی صدر

آرشیو عکس و تصویر

• 

  از راست: سید علی موسوی صدر، سیده بتول موسوی صدر، سید صدرالدین موسوی صدر و سید موسی موسوی صدر

• 

  سید موسی موسوی صدر در نوجوانی

• 

  شهید سید محمدباقر موسوی صدر و سید موسی موسوی صدر در نوجوانی

• 

  از راست: سید موسی موسوی صدر، سید رضا موسوی صدر و سید صدرالدین موسوی صدر

• 

  از راست: سید موسی موسوی صدر و سید عبدالحسین شرف الدین موسوی عاملی

• 

  سید موسی موسوی صدر در جوانی

• 

  از راست: سید موسی موسوی صدر و سید محمد صدر کاظمینی

• 

  سید موسی موسوی صدر

• 

  از راست: سید مرتضی عسکری، محمدمهدی شمس الدین، سید موسی موسوی صدر و سید محمدحسین فضل‌الله

• 

  شهید سید محمدباقر موسوی صدر و سید موسی موسوی صدر

• 

  از راست: سید موسی موسوی صدر، سید عبدالهادی شیرازی و سید اسماعیل موسوی صدر

• 

  از راست ردیف جلو: سید رضا جزایری، سید محمدعلی روضاتیان، سید مرتضی مستجابی، سید موسی موسوی صدر، سید جمال الدین صهری، سید مرتضی ابطحی، سید شهاب الدین قومی، سید ابوالفضل صفوی ریزی، سید هاشم جعفری و سید مهدی میردامادی - از راست ردیف عقب: فخرالدین کلباسی، محمد خادمی، ابراهیم ابن یمین، منوچهر منصورزاده، مهدی مظاهری و ناشناسان

• 

  سید موسی موسوی صدر در کارگاه قالی بافی در لبنان

• 

  سید موسی موسوی صدر و یاسر عرفات

• 

  از راست: سلیم الحص (نخست وزیر لبنان)، سلیمان فرنجیه (رئیس جمهور لبنان) و سید موسی موسوی صدر

• 

  از راست دو نفر آخر: سید موسی موسوی صدر و شهید مصطفی چمران در روسیه

• 

  سید موسی موسوی صدر در لباس احرام، در مسجدالحرام و طواف کعبه

• 

  سید موسی موسوی صدر در حال رای دادن در لبنان

• 

  سید موسی موسوی صدر در بین مردم لبنان

• 

  سید موسی موسوی صدر و فیصل بن عبدالعزیز آل سعود

• 

  سید موسی موسوی صدر