روش تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه (کتاب)

‏روش تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه

«روش تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه» کتابى است به زبان فارسى نوشته مرحوم حجت‌الاسلام محمد دشتى، که به بررسى روش تحقیق در اسناد نهج‌البلاغه مى‌پردازد. این کتاب چهارمین جلد از "مجموعه آشنایى با نهج‌البلاغه" است.

محتوای کتاب

کتاب «روش تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه» مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم مؤلف و هفت فصل مى‌باشد.

در فصل نخست با عنوان "روش تحقیق" مؤلف به موضوعات ذیل پرداخته است:

۱- ضرورت جمع‌آورى مدارک نهج‌البلاغه: مؤلف در این بخش، جمع‌آورى مدارک نهج‌البلاغه را یکى از بهترین روش‌هاى پاسخ‌گویى و عملى‌ترین راه رفع شبهاتى که درباره نهج‌البلاغه ایراد شده است، مى‌داند و با یادآورى این نکته که بسیارى از خطبه‌ها و نامه‌هاى حضرت در کتب شیعه و اهل سنت، قبل از سید رضى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته، این اشکالات را قابل پاسخ‌گویى مى‌داند.

۲- روش نویسندگان مدارک نهج‌البلاغه: در این بخش، مؤلف با یادآورى تلاش دانشمندان بیدار و پژوهش‌گران هشیار شیعه، در راه اثبات اصالت و سلامت نهج‌البلاغه، به روش‌هاى ایشان در این رابطه اشاره مى‌کند. از نظر ایشان، این نویسندگان چهار روش را در بررسى مدارک نهج‌البلاغه در پیش گرفته‌اند:

اول: گروهى براى جمع‌آورى همه اسناد و مدارک نهج‌البلاغه تلاش‌هاى طاقت‌فرسایى را انجام داده‌اند.

دوم: گروهى دیگر در رابطه با تحقیقات مختلف خودشان آنچه را یافتند، جمع‌آورى و به صورت کتاب مستقلى عرضه نموده‌اند و در مقام جمع‌آورى همه مدارک این کتاب نبوده‌اند.

سوم: بعضى از نویسندگان اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، منابع قبل از سال ۴۰۰ ق. را ملاک کار خود قرار داده و به بررسى منابع پس از آن نپرداختند.

چهارم: برخى هم بر اساس ملاک‌ها و متدهاى گوناگون شناسایى، اسناد و مدارک را به قبل از سال ۴۰۰ ق. محدود نکرده، بلکه از منابع معاصرین سید رضى و پس از آن نیز استفاده نموده‌اند.

۳- نقد و بررسى روش‌ها: در این بخش مؤلف به نقد و بررسى روش نویسندگان آثارى؛ چون: کتاب مدارک نهج‌البلاغه نوشته علامه کاشف الغطاء، کتاب استناد نهج‌البلاغه، نوشته امتیاز على عرشى، بحثى کوتاه پیرامون مدارک نهج‌البلاغه از رضا استادى، شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحدید و... در بررسى مدارک و اسناد نهج‌البلاغه پرداخته و به این نتیجه مى‌رسد که این راه، یعنى بررسى مدارک این کتاب ارزشمند هنوز به پایان نرسیده و باید تحقیقات گسترده و همه جانبه‌اى در این زمینه انجام گیرد.

۴- روش ما در کتاب حاضر: در این بخش مؤلف به معرفى روش خود در این کتاب و بیان ویژگى‌هاى آن مى‌پردازد. از جمله ویژگى‌هایى که وى براى اثر حاضر برمى‌شمارد، مى‌توان به ویژگى‌هاى ذیل اشاره کرد:

الف: کشف و شناسایى مدارک و اسناد به عصر و زمان خاصى اختصاص نیافته است.

ب: تلاش شده تا سال وفات نویسندگان منابع روائى و تاریخى ذکر شود.

ج: براى استخراج همه مدارک و اسناد سعى شده از کتب ابزارى استفاده شود و به وسیله معجم‌المفهرس، منابع روائى با نهج‌البلاغه تطبیق داده شده و مدارک لازم کشف گردد. مؤلف مدعى است با این روش، مدارک و اسناد کتاب حاضر دو برابر کل مدارک و اسناد همه کتب مصادر نهج‌البلاغه است.

۵- کیفیت کشف و شناسایى مدارک نهج‌البلاغه: در این بخش مؤلف مراحل داوزده‌گانه کشف و شناسایى مدارک را معرفى مى‌نماید.

۶- مشکلات کار جمع‌آورى اسناد و مدارک؛

۷- روش تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه: در این بخش نویسنده به سه روش: بررسى تطبیقى و مقایسه‌اى، طبقه‌بندى مدارک و اسناد نهج‌البلاغه و روش بررسى امتیازات و ویژگى‌هاى مدارک و اسناد نهج‌البلاغه به عنوان برخى از روش‌هاى تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه اشاره مى‌کند. به گفته مؤلف، این روش‌ها هم به روش تحقیق، و هم به شیوه‌هاى تدریس اسناد و مدارک نهج‌البلاغه مربوط مى‌گردد.

۸- روش تدریس در مدارک نهج‌البلاغه: مؤلف در این بخش به بیان روش‌ها و شیوه‌هاى تدریس مدارک و اسناد نهج‌البلاغه مى‌پردازد.

۹- خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌هاى مشترک: در این بخش، مؤلف با یادآورى این نکته که بسیارى از خطبه‌ها و نامه‌ها و کلمات حکمت‌آمیز امام در نهج‌البلاغه به صورت جداگانه آورده شده و شماره مخصوص به خود را دارند؛ در حالى که در برخى منابع روایى به صورت یک خطبه طولانى نقل گردیده و در نتیجه اسناد و مدارکشان مشترک مى‌باشد، به بیان نقاط اشتراک خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌هاى مشترک در نهج‌البلاغه پرداخته است.

۱۰- شناخت نسخه‌هاى گوناگون نهج‌البلاغه: در این بخش مؤلف به معرفى ۲۸ نسخه از نسخ نهج‌البلاغه پرداخته است.

۱۱- تذکرات ضرورى:

فصل دوم: اسناد و مدارک خطبه‌هاى نهج‌البلاغه: در این بخش مؤلف بر اساس ده نسخه (المعجم، صبحى صالح، فیض، ابن میثم، فى ظلال، الخوئى، ابن ابى‌الحدید، عبده، ملافتح‌الله و ملا صالح) مدارک و اسناد تک تک خطبه‌ها و نامه‌ها و کلمات حکمت‌آمیز نهج‌البلاغه را ذکر مى‌کند.

در فصل سوم به معرفى اسناد و مدارک نامه‌هاى نهج‌البلاغه بر اساس ده نسخه ذکر شده پرداخته شده و اختلاف شماره‌هاى نسخ مذکور به همراه تاریخ وفات مؤلف ان مدارک نهج‌البلاغه ذکر شده است.

در فصل چهارم اسناد و مدارک حکمت‌هاى نهج‌البلاغه معرفى گردیده است.

در فصل پنجم مدارک و اسناد کلمات غریب (اعجاب آور و بى نظیر) حضرت معرفى گردیده است.

در فصل ششم به کتاب‌شناسى مصادرى که مؤلف براى استخراج مدارک و اسناد نهج‌البلاغه از آن‌ها بهره برده به همراه تاریخ وفات مؤلف ان کتب مذکور پرداخته شده است.

در فصل هفتم هم أعلام موجود در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه معرفى گردیده است. در این فصل علاوه بر مشخصات نویسندگان کتب مصادر، تاریخ وفات ایشان و نیز اسامى و تعداد کتب ایشان ذکر گردیده است.

منابع

• ویکی نور