حرم کاظمین: تفاوت بین نسخه‌ها
(←تاريخچه حرم) |
(←تاريخچه حرم) |
||
| سطر ۳۶: | سطر ۳۶: | ||
*در دوره ایلخانیان | *در دوره ایلخانیان | ||
| − | هنگام تهاجم هولاكو خان مغول به بغداد در 656 ق، شهر كاظمين دست خوش تاراج و حريق شد. اما دو سال بعد وزير وي، عطاملك جويني، به هنگام حكومتش بر عراق به بازسازي و جبران خسارت وارده به مشهد كاظمين پرداخت و ديوارهاي آستان را با كاشي تزيين كرد. يك سده بعد، دوباره براثر طغيان دجله، حرم کاظمین رو به تخريب و ويراني رفت | + | هنگام تهاجم هولاكو خان مغول به [[بغداد]] در 656 ق، شهر [[كاظمين]] دست خوش تاراج و حريق شد. اما دو سال بعد وزير وي، عطاملك جويني، به هنگام حكومتش بر [[عراق]] به بازسازي و جبران خسارت وارده به مشهد كاظمين پرداخت و ديوارهاي آستان را با كاشي تزيين كرد. يك سده بعد، دوباره براثر طغيان دجله، حرم کاظمین رو به تخريب و ويراني رفت |
و سلطان اويس جلايري به ترميم و تعمير آن اقدام كرد. ديوارهاي صحن را با كاشي هاي زيبا تزيين و سپس دو صندوق خاتم كاري بر روي قبرهاي مقدس نصب كرد و به جاي يك | و سلطان اويس جلايري به ترميم و تعمير آن اقدام كرد. ديوارهاي صحن را با كاشي هاي زيبا تزيين و سپس دو صندوق خاتم كاري بر روي قبرهاي مقدس نصب كرد و به جاي يك | ||
| − | گنبد، كه در عصر آل بويه ساخته شده بود، دو گنبد برفراز قبرهاي مطهر ساخت. اما بازهم چند سال بعد، يعني در 776 ق، دجله طغيان كرد و خرابي هاي زيادي در مشهد كاظمين به بار آورد. اين | + | گنبد، كه در عصر آل بويه ساخته شده بود، دو گنبد برفراز قبرهاي مطهر ساخت. اما بازهم چند سال بعد، يعني در 776 ق، دجله طغيان كرد و خرابي هاي زيادي در مشهد كاظمين به بار آورد. اين بار هم سلطان اويس با تلاش وزيرش به رفع ويراني ها پرداخت و قسمت هاي تخريب شده را مرمت كرد. كاروان سرايي هم براي سكونت زائران ساخت.<br> |
*در دوره صفویان | *در دوره صفویان | ||
| − | عمده ترين بازسازي ها و تعميرات آستان كاظمين در دوران [[صفویان|صفويه]] انجام شد. شاه اسماعيل صفوي، در 926 ق، تمامي بناهاي حرم کاظمین را خراب كرد و بناي زيبا و باشكوهي شامل رواق در چهار سو، صحن، حرم و دو گنبد جديد كاشي كاري شده ساخت. مسجدي با شكوه و با ستون هاي ضخيم در شمال حرم احداث كرد كه اكنون هم پابرجاست و به نام مسجد صفوي اشتهار دارد. دو صندوق زيبا از خاتم براي قبر دو امام ساخت و داخل حرم را با آويزها و قنديل هاي قيمتي و فرش هاي نفيس آراست. درهاي حرم کاظمین و رواق ها را نيز با نقره پوشش داد. امروزه، كتيبه اي از آن اقدام ها بانام شاه اسماعيل هم چنان موجود است. | + | عمده ترين بازسازي ها و تعميرات آستان كاظمين در دوران [[صفویان|صفويه]] انجام شد. شاه اسماعيل صفوي، در 926 ق، تمامي بناهاي حرم کاظمین را خراب كرد و بناي زيبا و باشكوهي شامل رواق در چهار سو، صحن، حرم و دو گنبد جديد كاشي كاري شده ساخت. مسجدي با شكوه و با ستون هاي ضخيم در شمال حرم احداث كرد كه اكنون هم پابرجاست و به نام [[مسجد صفوى|مسجد صفوي]] اشتهار دارد. دو صندوق زيبا از خاتم براي قبر دو امام ساخت و داخل حرم را با آويزها و قنديل هاي قيمتي و فرش هاي نفيس آراست. درهاي حرم کاظمین و رواق ها را نيز با نقره پوشش داد. امروزه، كتيبه اي از آن اقدام ها بانام شاه اسماعيل هم چنان موجود است. |
سلطان محمد خدابنده، برادر وي، كه در اين سال ها در عراق حكومت مي كرد، كارهاي او را تكميل كرد. سليمان قانوني پس از تسخير عراق و سلطه عثماني ها بر بغداد، منبري زيبا از آجر و پوششي از كاشي به مسجد صفوي تقديم كرد. شاه عباس صفوي، براي | سلطان محمد خدابنده، برادر وي، كه در اين سال ها در عراق حكومت مي كرد، كارهاي او را تكميل كرد. سليمان قانوني پس از تسخير عراق و سلطه عثماني ها بر بغداد، منبري زيبا از آجر و پوششي از كاشي به مسجد صفوي تقديم كرد. شاه عباس صفوي، براي | ||
| − | نخستين بار، ضريحي از فولاد برفراز قبرهاي امامان ساخت و حرم و روضه مطهره را تزيين كرد. در 1045 ق، شاه صفي نيز چهار مناره در گوشه هاي صحن ساخت كه اكنون هم پا | + | نخستين بار، ضريحي از فولاد برفراز قبرهاي امامان ساخت و حرم و روضه مطهره را تزيين كرد. در 1045 ق، شاه صفي نيز چهار [[مناره]] در گوشه هاي صحن ساخت كه اكنون هم پا برجاست. |
| − | برجاست. | ||
*در دوره قاجاریه | *در دوره قاجاریه | ||
در عصر قاجار هم توجه خاصي به مشهد كاظمين شد، آقا محمد خان قاجار تعميرات و بازسازي هاي عمده اي در حرم انجام داد. او در 1211 ق دو گنبد آستان را، از پايين تا بالا، با طلاي ناب پوشانيد. ايوان رواق جنوبي را نيز طلا كاري كرد و كف حرم و صحن را با سنگ هاي مرمر فرش كرد. خانه هايي را در اطراف صحن خريداري كرد و صحن را توسعه داد. | در عصر قاجار هم توجه خاصي به مشهد كاظمين شد، آقا محمد خان قاجار تعميرات و بازسازي هاي عمده اي در حرم انجام داد. او در 1211 ق دو گنبد آستان را، از پايين تا بالا، با طلاي ناب پوشانيد. ايوان رواق جنوبي را نيز طلا كاري كرد و كف حرم و صحن را با سنگ هاي مرمر فرش كرد. خانه هايي را در اطراف صحن خريداري كرد و صحن را توسعه داد. | ||
| − | فتحعلي شاه قاجار در 1221 ق، داخل رواق ها را آينه كاري و كاشي كاري كرد و طلاهاي مناره ها را تجديد كرد. اين كار در 1229 ق به اتمام رسيد. بيست و شش سال بعد، معتمد الدوله منوچهر خان گرجي، از دولت مردان عصر قاجار، ايوان رواق جنوبي، شرقي و غربي را طلا كاري كرد. در 1282 ق شيخ العراقين، وكيل امير | + | فتحعلي شاه قاجار در 1221 ق، داخل رواق ها را آينه كاري و كاشي كاري كرد و طلاهاي مناره ها را تجديد كرد. اين كار در 1229 ق به اتمام رسيد. بيست و شش سال بعد، معتمد الدوله منوچهر خان گرجي، از دولت مردان عصر قاجار، ايوان رواق جنوبي، شرقي و غربي را طلا كاري كرد. در 1282 ق شيخ العراقين، وكيل [[امير كبير]]، از ثلث ماترك ميراث وي تعميراتي در آستان انجام داد و به بازسازي و تذهيب ايوان ها و آينه كاري حرم و رواق ها و كاشي كاري صحن پرداخت. يك سال بعد، ناصر الدين شاه ضريحي از نقره بر دو مزار مطهر ساخت و آن را جاي گزين ضريح فولادي عصر صفوي كرد. |
| − | ضريحي از نقره بر دو مزار مطهر ساخت و آن را جاي گزين ضريح فولادي عصر صفوي كرد. | + | برخي ديگر از دولت مردان دوره قاجار از جمله فرهاد ميرزا، فرزند عباس ميرزا، نيز در بازسازي و توسعه حرم کاظمین نقش داشتند. |
| − | برخي ديگر از دولت مردان دوره قاجار از جمله فرهاد ميرزا، فرزند عباس ميرزا، نيز در بازسازي و توسعه حرم کاظمین نقش داشتند | ||
| − | |||
| − | |||
==وضع كنونى حرم کاظمین== | ==وضع كنونى حرم کاظمین== | ||
نسخهٔ ۱۷ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۵
| |
|
کشور |
|
|
شهر |
|
| |
| |
| مشاهده در نقشه | |
قبرستان قریش واقع در جهت غربی بغداد، بعد از در آغوش گرفتن پیکر مطهر امام موسی بن جعفر کاظم، و نوه ایشان امام محمد بن علی جواد "علیهما السلام" به افتخار ویژه و مرتبه منحصر به فردی نزد عاشقان و محبان اهل بیت قرار گرفت، بعدها این شهر به شهر کاظمین نسبت به امام کاظم «علیه السلام» معروف شد و همچنین کاظمین و شهر امام کاظم نیز نامیده شد. اهمیت این شهر برای شیعیان سبب شده است که برخی، این منطقه را شهری مستقل به حساب آورند. از جمله کسانی که در مورد شهر کاظمین نوشتند، شیخ محمد حسن آل یاسین است، که کتاب «تاريخ المشهد الكاظمي» را به نگارش رسانید.
پیشینه کاظمین
کاظمین به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی از دیرباز مورد توجه بوده است و تاریخ قدمت آن را به قبل از میلاد مسیح علیه السلام نسبت می‌دهند. این منطقه در عهد ساسانی، باغ یکی از پادشاهان ایرانی به نام «تسوج» بود که به این نام شهرت یافت.
در جنگ نهروان به سال ۳۷ هجری قمری و به دستور امام علی علیه السلام شهیدان جنگ را در این مکان به خاک سپردند که آن را «مقبرة الشهداء» نامیدند.
در عصر عباسی، به هنگام توسعه و احیای بغداد و انتخاب آن به عنوان پایتخت، این قبرستان به «شونیزی» معروف بود که خلیفه منصور دوانیقی، آنجا را برای دفن بزرگان و خاندان عباسی در نظر گرفت و از آن پس به نام «مقابر قریش» شهرت یافت.وقتی امام کاظم علیه السلام به دستور هارون الرشید به شهادت رسید، بدن مطهر امام، در گورستان «مقابر قریش» به خاک سپرده شد. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «مشهد باب التّبَن» معروف شد. در سال ۲۲۰ هجری قمری، نیز امام جواد علیه السلام در کنار قبر جدش به خاک سپرده شد.
تاريخچه حرم
از سال 145 ق که منصور خلیفه عباسی، بنای «مقابر قريش» را گذاشت، شخصیت های بسیاری در آن به خاک سپرده شده اند. نخستين كسي كه در اين قبرستان دفن شد، جعفر فرزند منصور عباسي بود كه در 150 ق از دنيا رفت. در 179ق، امام موسي كاظم(عليه السلام) براساس دستور هارون، از مدينه به بغداد آمد و در آن شهر زنداني شد و سپس در سال 183 ق مسموم و به شهادت رسيد. ايشان را در همان مقابر قريش، مكاني كه خود قبل از آن خريده بود، به خاك سپردند.
با نظر امام جواد عليه السلام و به دستور مأمون بر روي مرقد امام كاظم(عليه السلام) بقعه اي ساختند و از آن پس بيشتر دولت مردان در اين قبرستان خاك شدند و هريك براي خود مقبره و بقعه اي اختصاص دادند. امام جواد(عليه السلام) در سال 220 ق به دستور معتصم عباسي و توسط ام الفضل، دختر مأمون و برادر زاده معتصم، كه عنوان همسري آن حضرت را داشت، مسموم و شهيد شد. ايشان را نيز در جوار قبر جدشان، امام موسي بن جعفر عليه السلام، دفن كردند. بر قبر آن دو بزرگوار بقعه و عمارتي بنا كردند و آن را كاظميه ناميدند. از آن پس مقابر قريش نام خود را به كاظميه تغيير داد.
در كنار اين بقعه، مسجدي به نام مسجد باب التبن يا مسجد كاظميه قرار داشت كه شيعيان از داخل اين مسجد قبر آن دو امام را زيارت مي كردند و به همين سبب بقعه امامين به مشهد باب التين نيز معروف شد. آن هنگام براي مرقد آن دو امام گنبد و بنايي با چند حجره ساخته و خادماني را براي اداره آن انتخاب كرده بودند.
در جوار اين بقعه باغي بود كه به زبيده خاتون، همسر هارون الرشيد، تعلق داشت. اين باغ محل سكونت شيعيان شده بود و آن ها در آن جا وسايل و تسهيلات لازم را براي زائران مرقد فراهم مي كردند.
- در زمان آل بویه
در سال 336 ق به امر احمد بن بويه ملقب به معز الدوله، از پادشاهان شيعي آل بويه، عمارت قبلي آستان خراب شد و از نو بقعه اي با شكوه بنا گرديد و برفراز هر دو قبر ضريحي جداگانه از چوب ساج نصب شد. همچنين برفراز آن مقبره ها، يك گنبد بزرگ برافراشتند و داخل حرم را تزيين كردند. پس از او، عضدالدوله ديلمي همانند ساير مزارات امامان شيعه، تغييرات زيادي در حرم انجام داد و آن را توسعه بخشيد. اين كار را به سال 369 ق انجام داد و ديواري گرداگرد شهر كشيد. بيمارستاني نيز بين كاظمين و بغداد ساخت كه خدمات درماني به زائران اين مزار ارائه كرد. از آن زمان، كاظمين به عنوان يك شهر در كنار بغداد جايگاهي ويژه يافت.
در 441 ق، به دنبال درگيري هاي شيعه و سني در محل كرخ بغداد آتش سوزي عظيمي رخ داد كه به مشهد كاظمين سرايت كرد و آسيب زيادي به بقعه مطهر رسانيد. ابوالحرث ارسلان بساسيري با كمك ابونصرفيروز، فرزند ابي كاليجار، به بازسازي و مرمت آستان و مناره ها پرداختند و داخل حرم کاظمین را تزيين و صحن شريف را بازسازي كردند و دو صندوق برمزار دو امام نصب كردند.
- در دوره سلجوقیان
در 490 ق، مجد الملك ابوالفضل براوستاني وزير شيعي بركيارق، از پادشاهان سلجوقي، به تعمير و بازسازي حرم کاظمین پرداخت و بناهاي جديدي به اطراف آن افزود. ديوارهاي آستان را با كاشي تزيين كرد و در شمال آن مسجدي بزرگ ساخت و دو مناره زيبا و يك مكان بزرگ براي استراحت زائران و سكونت آنان احداث كرد.
صحن و حرم کاظمین شريف براثر طغيان رود دجله در 569 ق دچار آسيب شد و خليفه عباسي، الناصر لدين الله، به همت وزير شيعي اش مؤيد الدين محمد قمي در 575 ق تعميراتي در آن انجام داد و حجره هايي در اطراف صحن ساخت. او در اطراف آستان خانه هايي براي زائران و فقيران بناكرد كه به «دار الضيافه» مشهور شد. علاوه برآن حجره هاي اطراف صحن را در 608 ق به مدرسه علوم ديني تبديل كرد. خليفه عباسي در چند سال بعد، كه دوباره حرم کاظمین براثر طغيان دجله دچار آسيب شد، به بازسازي آن پرداخت و خرابي ها را ترميم كرد. در زمان فرزندش، الظاهر، نيز حرم مطهر دچار آتش سوزي شد و بسياري از لوازم و نفايس آن در آتش سوخت و حتي به ضريح گنبد و مناره ها خساراتي وارد شد كه خليفه به بازسازي آن پرداخت.
- در دوره ایلخانیان
هنگام تهاجم هولاكو خان مغول به بغداد در 656 ق، شهر كاظمين دست خوش تاراج و حريق شد. اما دو سال بعد وزير وي، عطاملك جويني، به هنگام حكومتش بر عراق به بازسازي و جبران خسارت وارده به مشهد كاظمين پرداخت و ديوارهاي آستان را با كاشي تزيين كرد. يك سده بعد، دوباره براثر طغيان دجله، حرم کاظمین رو به تخريب و ويراني رفت
و سلطان اويس جلايري به ترميم و تعمير آن اقدام كرد. ديوارهاي صحن را با كاشي هاي زيبا تزيين و سپس دو صندوق خاتم كاري بر روي قبرهاي مقدس نصب كرد و به جاي يك
گنبد، كه در عصر آل بويه ساخته شده بود، دو گنبد برفراز قبرهاي مطهر ساخت. اما بازهم چند سال بعد، يعني در 776 ق، دجله طغيان كرد و خرابي هاي زيادي در مشهد كاظمين به بار آورد. اين بار هم سلطان اويس با تلاش وزيرش به رفع ويراني ها پرداخت و قسمت هاي تخريب شده را مرمت كرد. كاروان سرايي هم براي سكونت زائران ساخت.
- در دوره صفویان
عمده ترين بازسازي ها و تعميرات آستان كاظمين در دوران صفويه انجام شد. شاه اسماعيل صفوي، در 926 ق، تمامي بناهاي حرم کاظمین را خراب كرد و بناي زيبا و باشكوهي شامل رواق در چهار سو، صحن، حرم و دو گنبد جديد كاشي كاري شده ساخت. مسجدي با شكوه و با ستون هاي ضخيم در شمال حرم احداث كرد كه اكنون هم پابرجاست و به نام مسجد صفوي اشتهار دارد. دو صندوق زيبا از خاتم براي قبر دو امام ساخت و داخل حرم را با آويزها و قنديل هاي قيمتي و فرش هاي نفيس آراست. درهاي حرم کاظمین و رواق ها را نيز با نقره پوشش داد. امروزه، كتيبه اي از آن اقدام ها بانام شاه اسماعيل هم چنان موجود است. سلطان محمد خدابنده، برادر وي، كه در اين سال ها در عراق حكومت مي كرد، كارهاي او را تكميل كرد. سليمان قانوني پس از تسخير عراق و سلطه عثماني ها بر بغداد، منبري زيبا از آجر و پوششي از كاشي به مسجد صفوي تقديم كرد. شاه عباس صفوي، براي نخستين بار، ضريحي از فولاد برفراز قبرهاي امامان ساخت و حرم و روضه مطهره را تزيين كرد. در 1045 ق، شاه صفي نيز چهار مناره در گوشه هاي صحن ساخت كه اكنون هم پا برجاست.
- در دوره قاجاریه
در عصر قاجار هم توجه خاصي به مشهد كاظمين شد، آقا محمد خان قاجار تعميرات و بازسازي هاي عمده اي در حرم انجام داد. او در 1211 ق دو گنبد آستان را، از پايين تا بالا، با طلاي ناب پوشانيد. ايوان رواق جنوبي را نيز طلا كاري كرد و كف حرم و صحن را با سنگ هاي مرمر فرش كرد. خانه هايي را در اطراف صحن خريداري كرد و صحن را توسعه داد. فتحعلي شاه قاجار در 1221 ق، داخل رواق ها را آينه كاري و كاشي كاري كرد و طلاهاي مناره ها را تجديد كرد. اين كار در 1229 ق به اتمام رسيد. بيست و شش سال بعد، معتمد الدوله منوچهر خان گرجي، از دولت مردان عصر قاجار، ايوان رواق جنوبي، شرقي و غربي را طلا كاري كرد. در 1282 ق شيخ العراقين، وكيل امير كبير، از ثلث ماترك ميراث وي تعميراتي در آستان انجام داد و به بازسازي و تذهيب ايوان ها و آينه كاري حرم و رواق ها و كاشي كاري صحن پرداخت. يك سال بعد، ناصر الدين شاه ضريحي از نقره بر دو مزار مطهر ساخت و آن را جاي گزين ضريح فولادي عصر صفوي كرد. برخي ديگر از دولت مردان دوره قاجار از جمله فرهاد ميرزا، فرزند عباس ميرزا، نيز در بازسازي و توسعه حرم کاظمین نقش داشتند.
وضع كنونى حرم کاظمین
اينك حرم كاظمين، با دو گنبد طلايى و چهار گلدسته زرين، ضريحى زيبا و مقدس را در بر گرفته است كه درون آن، دو قبر مقدس از دو امام معصوم است، همچون صندوقى كه دو گوهر نفيس را در خود نهان دارد.
آميختگى هنر و دين و تلاقى ذوق هنرى و احساس معنوى و عشق به اهل بيت را كه در هنر مسلمانان تجلى يافته است، در مجموعه حرم كاظمين مى توان ديد.
روزى كه به دستور هارون الرشيد، امام كاظم علیه‌السلام به دست سندى بن شاهك با خرماى زهرآلود در زندان مسموم و شهيد شد و آن گاه پيكرش را روى «جسر بغداد» نهادند، سپس شكوهمندانه تشييع شد و در غرب بغداد، در مقابل قريش به خاك سپرده شد، آرى... آن روز تصور نمى رفت كه اين مدفن پاك، روزى مزار عاشقان صاحبدل گردد.
جاذبه کاظمین
كاظمين از ديرباز مورد توجه خاص پيروان حق بوده است و شخصیت ها و عالمانى فرزانه در آن زيسته و درگذشته و به خاك سپرده شده اند. فقها و علماى بزرگى هم در آن جا تلاش عملى داشته و حوزه علميه برپا داشته اند و در مبارزات عظيم بر ضد دشمنان اسلام و مهاجمان به وطن اسلامى، قامت مردانگى افراشته اند.
از مدفونين در آستانه مقدسه كاظمين، مى توان به موارد زير اشاره كرد:
- «ابن قولويه قمى » (متوفى 368 هـ) كه پيش پاى امام كاظم علیه‌السلام مدفون است.
- «شيخ مفيد» (متوفى 413 هـ) كه استاد سيد رضى و سيد مرتضى و از برجسته ترين شخصيت‌هاى شيعه بود.
- «خواجه نصير طوسى » (متوفى 672 هـ) كه در سردابى در حرم موسى بن جعفر علیه‌السلام به خاك سپرده شد. و اين بنا به وصيت خودش بود كه در حرم كاظمين دفن شود.
- «فرهاد ميرزا» (متوفى 1305 هـ) مولف قمقام زخار در تاريخ شهادت امام حسين علیه‌السلام و... بسيارى ديگر از چهره هاى باايمان و نيكان و صالحان.
منابع
جواد محدثى، فرهنگ كوثر، شماره 15، ارديبهشت 1377
