شیخ ابو اسحاق کازرونی

شیخ ابواسحاق کازرونی (۴۲۶-۳۵۲ ق) بنیانگزار سلسله کازرونیه و صوفی نامدار قرن چهارم هجری است. او در ترویج دین اسلام در کازرون نقش مهمی داشت. به ابواسحاق کازرونی، شیخ غازی نیز اطلاق می شود زیرا با زرتشتیان پی در پی جنگید. هم چنین وی را شیخ مرشد نامیده اند، زیرا با مناظره هایی که او داشت زرتشتیان و یهودیان بسیاری مسلمان شدند.

زندگی‌نامه

ابواسحاق ابراهیم در سال ۳۵۲ قمری در خانواده زرتشتی نومسلمانی در شهر کازرون به دنیا آمد. پدر و مادر وی از زرتشتیانی بودند که پیش از ولادت او، اسلام آورده بودند. شیخ از همان کودکی اشتیاق فراوانی به آموختن، مخصوصا قرآن داشت و بنابراین در طلب آن به جد می کوشید.

شیخ ابواسحاق بعد از تحصیل نزد مشایخ فارس، وارد طریقت ابن خفیف (از عارفان بزرگ شیراز) شد؛ چرا که کاربرد عملی این طریقت را در حوزه مذهبی بیشتر منطبق با اعتقادات خود می دید.

شیخ مرشد از پانزده سالگی پای در طریقت بزرگان گذاشته است. اما او در ابتدا بر سر دو راهی قرار گرفته بود که کدام طریقت را انتخاب نماید. در این حال، دو رکعت نماز به درگاه حق تعالی می‌خواند و از خداوند می خواهد که او را راهنمایی کند و سرانجام خداوند دعای او را اجابت می‌کند و راه را به او نشان می‌دهد: «حق تعالی دعای من را اجابت کرد و راه شیخ کبیر – قدس الله سره – مرا بنمود تا طریق وی اختیار کردم و به وی اقتدا کردم».

تلاش در نشر اسلام

دوره شیخ ابواسحاق مقارن با حکومت آل بویه بود که با سیاست تسامح مذهبی از اقلیت های دینی حمایت می کرد و کازرون از اصلی ترین مراکز زرتشتی نشین فارس محسوب می شد.

شیخ ابواسحاق در اواخر قرن چهارم هجری طریقت خاص خود، موسوم به طریقت مرشدیه، را تاسیس کرد و موعظه خود را در راستای نشر اسلام در مساجد کازرون آغاز نمود که با مخالفت حاکمان زرتشتی روبه رو شد. شیخ ابواسحاق نیز با ساخت مسجد و خانقاه مرشدیه و همچنین تشکیل دسته مطوعه در کازرون، نسبت به تضعیف موقعیت زرتشتیان اقدام نمود که این عوامل، در غایت موجب گسترش دین اسلام در کازرون شد.

طریقتی که ابواسحاق بنیاد نهاد، از یک سو تا هند و بلاد چین و از سوی دیگر تا آناتولی و بغداد گسترش یافت، این سلسله در آناتولی به اسحاقیه معروف شد و خانقاه کازرونیه نیز در آنجا به ابواسحاق خانه شهرت یافت.

وی در کازرون و حوالی آن اماکن و خانقاه‌های متعددی ساخت و در آن اماکن از فقرا پذیرایی و با زرتشتیان مباحثه و مناظره می‌کرد. گسترش بسیار این خانقاهها که از زمان خود ابواسحاق آغاز شده، احتمالاً با اعتقاد وی و بعدها روش سلسلۀ کازرونیه مبنی بر اینکه باید از توانگران گرفت و به مستمندان داد، بی‌ارتباط نبوده است. او خود در این‌باره می‌گوید: «طریق شیخ کبیر (ابن خفیف) آن بودی که بستدی و بدادی... ».

ابواسحاق مریدان و پیروان زیادی در طول حیاتش داشت که ارادت خاصی به او داشتند. کتاب «فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه» مهم ترین سیرت نامه شیخ ابو اسحاق کازرونی، نوشتۀ محمود بن عثمان در سال ۷۲۸ قمری است. محمود بن عثمان فهرستی طولانی از اسامی مریدان وی را در کتاب فردوس المرشدیه آورده است. شهرت و محبوبیت شیخ ابواسحاق کازرونی در زمان حیاتش در کازرون بسیار چشمگیر بود.

روایت محمود بن عثمان از مسلمان شدن ۲۴۰۰۰ نفر از مردم آن شهر به دست او اگر چه تا اندازه ای اغراق آمیز به نظر می رسد و شاید در باورها نگنجد، اما همین مسأله حاکی از محبوبیت وی در میان پیروان ادیان دیگر است. وی حتی در میان وزیران و صاحب منصبان وقت نیز دوستداران و مریدانی داشت که نسبت به او ارادت داشتند. از معروف ترین مریدان وی در قرون بعد می توان به شیخ امین الدین کازرونی و خواجوی کرمانی اشاره کرد.

آثار

از ابواسحاق جز روایتی در باب «اعتقادات» و نیز وصیت‌گونه‌ ای خطاب به ابوالفتح عبدالسلام بن احمد و اشعاری به لهجۀ کازرونی چیزی بر جای نمانده است.

وفات

ابواسحاق در پی بیماری سختی که چهار ماه ادامه یافت در سال ۴۲۶ هجری قمری در نورد کازرون از دار دنیا رفت. به وصیت او فهرستی از نام تمام کسانی که به دست وی مسلمان شده بودند و نیز مسلمانانی که نزد او توبه کرده و حتی کسانی که به نزد وی آمده و از او طلب دعای خیر کرده بودند و همچنین تیری که شهروز زرتشتی به سوی او انداخته بود، با خود او به خاک سپرده شد.

آرامگاه شیخ ابواسحاق کازرونی در شرق شهر کازرون قرار گرفته است. گویند تا دویست سال پس از وفات وی شمعی مدام در سرای شیخ می سوخته است و بعد ها به دلایلی توسط خواجه نصیر توسی خاموش گردید. هم‌اکنون آرامگاه وی محل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کازرون است.

منابع

• نقش شیخ ابواسحاق کازرونی در گسترش اسلام در کازرون، نویسنده: اعظم رحیمی جابری
• سایت کازرون نما
• کتاب خورشید کازرون، مؤلف: الیاس نورایی
• سایت اندیشمند
• سایت دانشگاه سلمان فارسی کازرون