ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب: تفاوت بین نسخه‌ها
جز (6پروژه: رتبه بندی، اولویت بندی ، سنجش کیفی) |
|||
| سطر ۳: | سطر ۳: | ||
==ام کلثوم در جریان شهادت حضرت زهرا (س)== | ==ام کلثوم در جریان شهادت حضرت زهرا (س)== | ||
| − | اول باري که نام آن حضرت در روايات تاريخي ذکر شده است، مربوط به زماني است که حضرت فاطمه (س) مادر بزرگوار ام کلثوم در سن جواني به شهادت رسید. در روايتي آمده است که پس از شهادت حضرت زهرا(س)، حضرت علي(ع) فرزندان فاطمه (س) را صدا زد و فرمود: يا ام کلثوم يا زينب يا سکينه يا فضه هلموا تزودوا من امکم: اي ام کلثوم! اي زينب، اي سکينه و اي فضه براي آخرين بار به ديدار مادرتان بشتابيد. <ref> [http://www.nasimemotahar.com/ftopict-1395.html غربت تاريخي ام کلثوم ، سایت نسیم مطهر] </ref> هنگامی که حضرت زهرا علیها السلام، دار فانی را وداع گفت، ام کلثوم که پنج سال بیش نداشت برقعی به صورت انداخت و چادری بلند بر سر کرد و با آه و ناله گفت: «یا ابتاه یا رسول الله الان حقا فقدناک فقدا لا لقاء بعده | + | اول باري که نام آن حضرت در روايات تاريخي ذکر شده است، مربوط به زماني است که حضرت فاطمه (س) مادر بزرگوار ام کلثوم در سن جواني به شهادت رسید. در روايتي آمده است که پس از شهادت حضرت زهرا(س)، حضرت علي(ع) فرزندان فاطمه (س) را صدا زد و فرمود: يا ام کلثوم يا زينب يا سکينه يا فضه هلموا تزودوا من امکم: اي ام کلثوم! اي زينب، اي سکينه و اي فضه براي آخرين بار به ديدار مادرتان بشتابيد. <ref> [http://www.nasimemotahar.com/ftopict-1395.html غربت تاريخي ام کلثوم ، سایت نسیم مطهر] </ref> هنگامی که حضرت زهرا علیها السلام، دار فانی را وداع گفت، ام کلثوم که پنج سال بیش نداشت برقعی به صورت انداخت و چادری بلند بر سر کرد و با آه و ناله گفت: «یا ابتاه یا رسول الله الان حقا فقدناک فقدا لا لقاء بعده ابدا؛ ای پدرجان ای رسول خدا الان به حقیقت تو را از دست دادیم از دست دادنی که لقائی بعد از آن نیست.» <ref> احمد صادقى اردستانی، زنان دانشمند و راوى حديث </ref> |
==مسئله ازدواج ام کلثوم با عمر== | ==مسئله ازدواج ام کلثوم با عمر== | ||
| سطر ۳۰: | سطر ۳۰: | ||
در منابع حدیثی شیعه روایاتی وجود دارد که نشانگر وقوع این ازدواج از روی تهدید و ارعاب می باشد. در ذیل به نمونه ای اشاره می شود: | در منابع حدیثی شیعه روایاتی وجود دارد که نشانگر وقوع این ازدواج از روی تهدید و ارعاب می باشد. در ذیل به نمونه ای اشاره می شود: | ||
| − | محمد بن ابی عمیر از هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که عمر [از اُم کلثوم | + | محمد بن ابی عمیر از هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که عمر [از اُم کلثوم] نزد علی علیه السلام خواستگاری نمود، حضرت در پاسخ او فرمودند: او کم سنّ و سال است. عمر با عباس ـ عموی علی علیه السلام ـ ملاقات کرد و گفت: آیا در من عیبی هست؟» |
| − | عباس گفت: چه شده؟ عمر گفت: به خواستگاری دختر | + | عباس گفت: چه شده؟ عمر گفت: به خواستگاری دختر برادرزاده‌ات رفتم؛ ولی او پاسخ منفی به من داد. به خداوند سوگند! چاه زمزم را پُر می کنم و هیچ نشانه بزرگی و کرامت برای شما نیست، مگر آنکه آن را از بین خواهم برد و هر آینه دو شاهد برای او اقامه کرده، به اتّهام سرقت دست راست او را قطع خواهم نمود. پس عباس نزد علی علیه السلام آمد و او را [از تهدیدهای عمر] آگاه ساخت و از ایشان درخواست نمود تا امر [این ازدواج] را به او واگذار نماید. علی علیه السلام نیز مسئله ازدواج ام کلثوم را به عموی خود عباس سپرد.»<ref>کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۳۴۶</ref> |
براساس این روایات برخی معتقدند این ازدواج صورت گرفته است ولی از روی اختیار و رغبت امام(ع) نبود، بلکه پس از تکرار درخواست و زورگویی که نزدیک بود به درگیری و مرافعه بیانجامد صورت گرفت. به عنوان نمونه سید مرتضی چنین نظری دارد. <ref> رسائل سید مرتضی، ج۳، ص۱۴۹، نقل از [http://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC_%D8%A7%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%A8%D8%A7_%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8 ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه] </ref> | براساس این روایات برخی معتقدند این ازدواج صورت گرفته است ولی از روی اختیار و رغبت امام(ع) نبود، بلکه پس از تکرار درخواست و زورگویی که نزدیک بود به درگیری و مرافعه بیانجامد صورت گرفت. به عنوان نمونه سید مرتضی چنین نظری دارد. <ref> رسائل سید مرتضی، ج۳، ص۱۴۹، نقل از [http://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC_%D8%A7%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%A8%D8%A7_%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8 ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه] </ref> | ||
نسخهٔ ۱۳ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۲۹
ام کلثوم(متوفی قرن 1 ه) یکی از فرزندان علی بن ابی طالب علیه السلام است. ابن عبدالبر در استيعاب، ابن اثير در اسدالغابه و شيخ مفيد در ارشاد، امّ كلثوم را به همراه حسن، حسين و زينب (عليهم السلام) از فرزندان فاطمه و علي (عليهما السلام) دانسته اند. [۱]
محتویات
ام کلثوم در جریان شهادت حضرت زهرا (س)
اول باري که نام آن حضرت در روايات تاريخي ذکر شده است، مربوط به زماني است که حضرت فاطمه (س) مادر بزرگوار ام کلثوم در سن جواني به شهادت رسید. در روايتي آمده است که پس از شهادت حضرت زهرا(س)، حضرت علي(ع) فرزندان فاطمه (س) را صدا زد و فرمود: يا ام کلثوم يا زينب يا سکينه يا فضه هلموا تزودوا من امکم: اي ام کلثوم! اي زينب، اي سکينه و اي فضه براي آخرين بار به ديدار مادرتان بشتابيد. [۲] هنگامی که حضرت زهرا علیها السلام، دار فانی را وداع گفت، ام کلثوم که پنج سال بیش نداشت برقعی به صورت انداخت و چادری بلند بر سر کرد و با آه و ناله گفت: «یا ابتاه یا رسول الله الان حقا فقدناک فقدا لا لقاء بعده ابدا؛ ای پدرجان ای رسول خدا الان به حقیقت تو را از دست دادیم از دست دادنی که لقائی بعد از آن نیست.» [۳]
مسئله ازدواج ام کلثوم با عمر
یکی از مسائل مهم در مورد زندگی ام کلثوم، مسئله ازدواج آن حضرت با خليفه دوم است. نفي و اثبات اين موضوع بيشترين تلاش محققان را به خود اختصاص داده است.
منابع اهل سنت
در بین اهل سنت، مشهور است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام دختر خود امّ کلثوم را به ازدواج خلیفه دوم، عمر بن خطاّب، در آوردند. آنها این ازدواج را نشانگر دوستی و روابط حسنه میان علی علیه السلام و خلیفه دوم قلمداد می کنند. روایاتی که منشاء این نظر هستند در صحاح سته اهل سنت وجود ندارد اما برخی از منابع تاریخی و روایی اهل سنّت، مانند: «طبقات» ابن سعد و «المستدرک» حاکم نیشابوری، ازدواج ام کلثوم با خلیفه دوم را مطرح نموده اند. در این باره، دو نکته شایان ذکر است:
الف. براساس مبانی رجالی اهل سنّت، هیچ یک از راویان این روایت اعتبار لازم را ندارند؛ لذا براساس منابع اهل سنت، موضوع ازدواج امّ کلثوم با عمر بن خطّاب به لحاظ سندی فاقد اعتبار و ارزش می باشد.
ب. صرف نظر از ضعف سندی، این روایت به لحاظ دلالت و معنی نیز دچار تعارض، چندگانگی و تشویش در نقل می باشد؛ به گونه ای که برخی از نقلها برخی دیگر را تکذیب می نمایند. به عنوان مثال، در برخی نقلها این گونه آمده است که وقتی عمر به خواستگاری امّ کلثوم آمد، علی علیه السلام مسئله کوچکی سنّ ام کلثوم را مطرح نمودند و در برخی نقلها آمده است که حضرت فرمودند: «من او را برای فرزندان برادرم جعفر بن ابی طالب نگه داشته ام.» در نقل دیگری بیان شده است که علی علیه السلام بدون درنگ ام کلثوم را نزد عمر فرستاد تا او را نگاه کند. [۴]
نظر عالمان شیعه
در بین عالمان شیعه در این مورد دو دیدگاه عمده وجود دارد:
1. این ازدواج صورت نگرفت:
برخی از عالمان شیعه اصل ماجرا را انکار کرده‌اند. به نحوی که آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه چندین کتاب مستقل را که در ردّ این ازدواج نوشته شده نام می‌برد.
شیخ مفید در المسائل السرویه(ص۸۶) در این باره می‌گوید: حدیث وارده در باب تزویج ام کلثوم ثابت نیست و زبیر بن بکار که آن را روایت کرده فردی متهم و دشمن امیرمؤمنان(ع) بوده است. اما در المسائل العکبریه (ص۶۰) این مسأله را پذیرفته و از آن خبر داده است.
ابن شهرآشوب در کتاب المناقب (ج۳، ص۱۸۹)از قول ابومحمد نوبختی می‌گوید: عقد صورت گرفت اما ام کلثوم کوچک بود. وی صبر کرد تا بزرگ شود ولی عُمَر قبل از وقوع زفاف مُرد. [۵]
2. این ازدواج صورت گرفت؛ ولی از روی تهدید و اکراه و اجبار.
در منابع حدیثی شیعه روایاتی وجود دارد که نشانگر وقوع این ازدواج از روی تهدید و ارعاب می باشد. در ذیل به نمونه ای اشاره می شود:
محمد بن ابی عمیر از هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که عمر [از اُم کلثوم] نزد علی علیه السلام خواستگاری نمود، حضرت در پاسخ او فرمودند: او کم سنّ و سال است. عمر با عباس ـ عموی علی علیه السلام ـ ملاقات کرد و گفت: آیا در من عیبی هست؟»
عباس گفت: چه شده؟ عمر گفت: به خواستگاری دختر برادرزاده‌ات رفتم؛ ولی او پاسخ منفی به من داد. به خداوند سوگند! چاه زمزم را پُر می کنم و هیچ نشانه بزرگی و کرامت برای شما نیست، مگر آنکه آن را از بین خواهم برد و هر آینه دو شاهد برای او اقامه کرده، به اتّهام سرقت دست راست او را قطع خواهم نمود. پس عباس نزد علی علیه السلام آمد و او را [از تهدیدهای عمر] آگاه ساخت و از ایشان درخواست نمود تا امر [این ازدواج] را به او واگذار نماید. علی علیه السلام نیز مسئله ازدواج ام کلثوم را به عموی خود عباس سپرد.»[۶]
براساس این روایات برخی معتقدند این ازدواج صورت گرفته است ولی از روی اختیار و رغبت امام(ع) نبود، بلکه پس از تکرار درخواست و زورگویی که نزدیک بود به درگیری و مرافعه بیانجامد صورت گرفت. به عنوان نمونه سید مرتضی چنین نظری دارد. [۷]
3. همسر عمر، امّ‌كلثوم دختر ابوبكر بوده است
عده‌اى از دانشمندان شيعه و سنى با پذيرش اصل ازدواج، نكته ديگرى را مطرح كرده‌اند كه امّ‌كلثوم همسر عمر، دختر امير مؤمنان عليه السلام نبود؛ بلكه دختر ابوبكر بوده است؛ از جمله يحيى بن شرف نووى، مهمترين شارح صحيح مسلم در كتاب تهذيب الأسماء اين مطلب را نقل كرده و آيت الله مرعشى نجفى از عالمان شيعه در شرح احقاق الحق به اين مطلب تصريح كرده‌اند.[۸]
يکي از آخرين اظهارنظرها در اين باره نظري است که چندين سال پيش از سوي آيت ا... سيدشهاب الدين مرعشي نجفي (ره) ابراز شده است. ايشان اين ازدواج را انکار کرده و آن را از اشتباهات تاريخي شمرده است. به گفته مرحوم مرعشي نجفي: از جمله اشتباهات بزرگ تاريخي، وقوع ازدواج بين مخدره مکرمه حضرت ام کلثوم(س) بنت علي و فاطمه(عليهما السلام) با عمربن خطاب مي باشد و حق در مسئله اين است که: ام کلثومي که با عمر ازدواج کرده دخترخوانده حضرت اميرالمومنين(ع) و دختر ابوبکر از اسماء بنت عميس مي باشد و چون در کودکي پدر خود را از دست داده بود، اميرالمومنين(ع) زوجه ابوبکر را تزويج فرموده و اين بچه زير نظر آن حضرت بزرگ شده و همه جا به او خطاب مي کردند، بنت علي(ع). و شواهد متعددی بر نفی تزویج حضرت ام کلثوم بنت علی و فاطمه علیهم السلام با عمر موجود است از جمله مسلم است بين مورخين ام کلثوم که زوجه عمر بوده، در زمان حضرت مجتبي(ع) در مدينه با پسرش زيدبن عمر از دنيا رفته و حضرت بر هر دو جنازه يک نماز ميت خوانده اند و همين مدرک عده اي از فقها در اثبات جواز يک نماز بر دو ميت مي باشد. اما ام کلثومي که بنت علي و فاطمه (عليهما السلام) بوده، در کربلا حضور داشته و در شب يازدهم محرم همراه با خواهرشان عقيله بني هاشم حضرت علي المخدره زينب کبري (س) تا صبح همدم اطفال در به در شده شهدا بودند. [۹]
توجه به اینکه قاعدتا وجود ام کلثوم همسر خلیفه دوم که فرزندی هم داشت در بین اهل بیت علیهم السلام می باید بسیار پر رنگ در نقل واقعه کربلا و اسارت کوفه و شام منعکس می شد و اصولاً برای او حرمتی قائل می‌شدند. نشان می دهد که ام کلثوم فرزند حضرت علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها همسر عمر نبوده است. [۱۰]
مقام و مرتبه ام کلثوم
علامه مامقانی می نویسد:هی جلیلة القدر فهیمة بلیغة، و انی اعتبرها من الثقات؛ او جلیل القدر و فهیم و بلیغ بود و من او را از افراد ثقه می دانم
عمر رضا کحاله می گوید : از برترین بانوان زمان خویش بود.[۱۱]
پانویس
- ↑ (الاستيعاب، ج 4، ص 1893، شماره 4057 (شرح حال حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام)) ؛ ج 4، ص 1954، شماره 4204 (شرح حال ام كلثوم)، نقل از سيدمحمدمهدي حسين پور ،ازدواج ام کلثوم (1)، نشریه الکترونیکی پرسمان، شماره 128
- ↑ غربت تاريخي ام کلثوم ، سایت نسیم مطهر
- ↑ احمد صادقى اردستانی، زنان دانشمند و راوى حديث
- ↑ مصطفی عزیزی علویجه، ازدواج امّ کلثوم با عمر در هاله ای از ابهام، مبلغان، بهمن 1386، شماره 100، ص 53 در دسترس در سایت حوزه، بازیابی : 23 فروردین 1394
- ↑ ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه، بازیابی: 23 فروردین 1394
- ↑ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۳۴۶
- ↑ رسائل سید مرتضی، ج۳، ص۱۴۹، نقل از ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب، ویکی شیعه
- ↑ بررسي شبهه ازدواج ام کلثوم با عمر، سایت ولیعصر، بازیابی:23 فروردین 1394
- ↑ جواد قربان پور، کتیبه ها تشنه نام تواند، ص26 به نقل از مسائل جدید، ج5
- ↑ تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام، دکتر علی اکبر حسنی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۹ ش، ج ۲، ص ۵۹.
- ↑ احمد صادقى اردستانی، زنان دانشمند و راوى حديث
پیوندها
بررسي شبهه ازدواج ام کلثوم با عمر، سایت ولیعصر، بازیابی:23 فروردین 1394
