منابع و پی نوشتهای متوسط
جامعیت مقاله متوسط
مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
عنوان بندی ضعیف
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سید ابوالحسن اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(مشخصات منابع)
جز
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{متوسط}}
 
{{متوسط}}
'''آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني''' (1284 تا 1365 ق) از شاگردان ممتاز آخوند خراسانی بود. او بعد از رحلت آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۵۵ ق به مرجعیت رسید و پس از وفات سایر شاگردان آخوند مثل مرحوم میرزا حسین نائینی و آقا ضیاء عراقی، در سال ۱۳۶۱ مرجعیت شیعه منحصر در ایشان شد.
+
'''آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی''' (۱۲۸۴ تا ۱۳۶۵ ق) از شاگردان ممتاز آخوند خراسانی بود. او بعد از رحلت آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۵۵ ق به مرجعیت رسید و پس از وفات سایر شاگردان آخوند مثل مرحوم میرزا حسین نائینی و آقا ضیاء عراقی، در سال ۱۳۶۱ مرجعیت شیعه منحصر در ایشان شد.
  
 
==ولادت==
 
==ولادت==
سطر ۶: سطر ۶:
  
 
==تحصیلات==
 
==تحصیلات==
سيد ابوالحسن اصفهانی مقدمات علوم را در قريه مديسه فراگرفت و در آغاز جواني به اصفهان رفت و در مدرسه نيماورد تحصيلات خود را ادامه داد. وي پس از گذراندن سطوح [[فقه]] و [[اصول]] در درس خارج شرکت نمود. از استادان او در اصفهان آخوند ملا محمد کاشاني از مدرسان علوم عقلي و رياضي، سيد مهدي نحوي، سيد محمدباقر درچه اي، سيد هاشم چارسوقي، ابوالمعالي کلباسي و جهانگير خان قشقايي را برشمرده اند. وي در سال 1308 ه.ق در بيست و چهار سالگي براي ادامه تحصيلات عازم [[نجف]] اشرف شد و در مدرسه صدر ساکن شد و از محضر درس استادان بزرگ فقه و اصول در حوزه نجف نظیر ميرزا حبيب الله رشتي و آخوند خراساني بهره برد. از ميان همه استادان، اصفهاني بيش از همه يعني حدود 17 سال از درس آخوند خراساني استفاده نمود و جزو نزديکترين شاگردان و اصحاب اين استاد به شمار مي رفت.<ref>امین، حسن، «اصفهاني، آقا سيد ابوالحسن»، در دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج9، ص 212ـ213. </ref>
+
سید ابوالحسن اصفهانی مقدمات علوم را در قریه مدیسه فراگرفت و در آغاز جوانی به اصفهان رفت و در مدرسه نیماورد تحصیلات خود را ادامه داد. وی پس از گذراندن سطوح [[فقه]] و [[اصول]] در درس خارج شرکت نمود. از استادان او در اصفهان آخوند ملا محمد کاشانی از مدرسان علوم عقلی و ریاضی، سید مهدی نحوی، سید محمدباقر درچه ای، سید هاشم چارسوقی، ابوالمعالی کلباسی و جهانگیر خان قشقایی را برشمرده اند. وی در سال ۱۳۰۸ ه.ق در بیست و چهار سالگی برای ادامه تحصیلات عازم [[نجف]] اشرف شد و در مدرسه صدر ساکن شد و از محضر درس استادان بزرگ فقه و اصول در حوزه نجف نظیر میرزا حبیب الله رشتی و آخوند خراسانی بهره برد. از میان همه استادان، اصفهانی بیش از همه یعنی حدود ۱۷ سال از درس آخوند خراسانی استفاده نمود و جزو نزدیکترین شاگردان و اصحاب این استاد به شمار می رفت.<ref>امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۲ـ۲۱۳. </ref>
  
 
==مرجعیت==
 
==مرجعیت==
سيد ابوالحسن اصفهانی همزمان با حضور در درس خارج آخوند خراساني، خود به تدريس رسائل و کفايه اشتغال داشت. پس از وفات آخوند خراساني بعضي از مردم خراسان براي تقليد به او مراجعه مي‌کردند. ميرزا محمدتقي شيرازي (ميرزاي دوم) نخستين مرجعي بود که احتياطات خود را به اصفهان ارجاع داد. پس از وفات آيات: نائيني و حائري يزدي در 1355 ق و آقا ضياء عراقي در 1361 ق، مرجعيت تقليد شيعيان در بخش عمده جهان تشيع در شخص اصفهاني منحصر شد. وي شمار بسياري از مجتهدان بزرگ و محققان برجسته فقه و اصول را همچون سيد محسن حکيم، سيد هادي ميلاني، ميرزا حسن بجنوردي، سيد محمود شاهرودي و سيد محمدحسين طباطبايي در دوران تدريس ممتد و مستمر خود در حوزه نجف تربيت کرد.<ref>امین، حسن، «اصفهاني، آقا سيد ابوالحسن»، در دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج9، ص 213. </ref>
+
سید ابوالحسن اصفهانی همزمان با حضور در درس خارج آخوند خراسانی، خود به تدریس رسائل و کفایه اشتغال داشت. پس از وفات آخوند خراسانی بعضی از مردم خراسان برای تقلید به او مراجعه می‌کردند. میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) نخستین مرجعی بود که احتیاطات خود را به اصفهان ارجاع داد. پس از وفات آیات: نائینی و حائری یزدی در ۱۳۵۵ ق و آقا ضیاء عراقی در ۱۳۶۱ ق، مرجعیت تقلید شیعیان در بخش عمده جهان تشیع در شخص اصفهانی منحصر شد. وی شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محققان برجسته فقه و اصول را همچون سید محسن حکیم، سید هادی میلانی، میرزا حسن بجنوردی، سید محمود شاهرودی و سید محمدحسین طباطبایی در دوران تدریس ممتد و مستمر خود در حوزه نجف تربیت کرد.<ref>امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۳. </ref>
  
 
==فعالیت های سیاسی و فرهنگی==  
 
==فعالیت های سیاسی و فرهنگی==  
آيت‌الله اصفهاني افزون بر اشتغالات علمي، از فعاليت سياسي نيز به دور نبود و در برهه هاي حساس از تاريخ معاصر نقش مؤثري داشته است.
+
آیت‌الله اصفهانی افزون بر اشتغالات علمی، از فعالیت سیاسی نیز به دور نبود و در برهه های حساس از تاریخ معاصر نقش مؤثری داشته است.
  
از ورود اصفهاني به حوزه نجف چيزي نگذشته بود که جنبش تحريم تنباکو به رهبري ميرزا حسن شيرازي در 1309 ق شروع شد و بي شک حضور او در حوزه [[عراق]] در اوج برخورد روحانيت شيعه با ناصرالدين شاه براي آقا سيد ابوالحسن که در آن وقت مجتهدي بيست و پنج ساله بود، تجربه سياسي آموزنده اي بوده است. اين آگاهي سياسي، بعدها از رهگذر نزديکي و محرميتي که اصفهاني به استادش آخوند خراساني ــ طرفدار جدي مشروطيت ــ داشت وسيع تر و عميق تر شد. آخوند خراساني به اصول حکومت مشروطه و محدودکردن قدرت استبداد اعتقاد داشت و اصفهاني در اين آراء و افکار، پيرو استاد خود بود. بر پايه همين پيشينه، آخوند خراساني و شيخ عبدالله مازندراني در 3 [[جمادی الاول]] 1328، اصفهاني را در اجراي اصل دوم متمم قانون اساسي 1325 ق در شمار يکي از پنج مجتهد طراز اول «مطلع از مقتضيات زمان» براي احراز انطباق مصوبات قانوني مجلس شوراي ملي با احکام فقه شيعه به مجلس معرفي کردند اما رأي وي در نهايت بر ادامه سکونت در نجف اشرف قرار گرفت و طي تلگرافي به تاريخ 2 [[ذی القعده]] 1328 به مجلس شوراي ملي، از شرکت در اين کار عذرخواست.<ref>امین، حسن، «اصفهاني، آقا سيد ابوالحسن»، در دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج9، ص 212ـ213./محمدحسن رجبي، علماي مجاهد، (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1382ص57ـ58.</ref>
+
از ورود اصفهانی به حوزه نجف چیزی نگذشته بود که جنبش تحریم تنباکو به رهبری میرزا حسن شیرازی در ۱۳۰۹ ق شروع شد و بی شک حضور او در حوزه [[عراق]] در اوج برخورد روحانیت شیعه با ناصرالدین شاه برای آقا سید ابوالحسن که در آن وقت مجتهدی بیست و پنج ساله بود، تجربه سیاسی آموزنده ای بوده است. این آگاهی سیاسی، بعدها از رهگذر نزدیکی و محرمیتی که اصفهانی به استادش آخوند خراسانی ــ طرفدار جدی مشروطیت ــ داشت وسیع تر و عمیق تر شد. آخوند خراسانی به اصول حکومت مشروطه و محدودکردن قدرت استبداد اعتقاد داشت و اصفهانی در این آراء و افکار، پیرو استاد خود بود. بر پایه همین پیشینه، آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی در ۳ [[جمادی الاول]] ۱۳۲۸، اصفهانی را در اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی ۱۳۲۵ ق در شمار یکی از پنج مجتهد طراز اول «مطلع از مقتضیات زمان» برای احراز انطباق مصوبات قانونی مجلس شورای ملی با احکام فقه شیعه به مجلس معرفی کردند اما رأی وی در نهایت بر ادامه سکونت در نجف اشرف قرار گرفت و طی تلگرافی به تاریخ ۲ [[ذی القعده]] ۱۳۲۸ به مجلس شورای ملی، از شرکت در این کار عذرخواست.<ref>امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۲ـ۲۱۳./محمدحسن رجبی، علمای مجاهد، (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲ص۵۷ـ۵۸.</ref>
  
آيت‌الله اصفهاني در نهضت استقلال عراق به همراه علماي ديگر نقش مؤثري داشت. در [[ذی الحجه]] 1340 نشست بزرگي در خانه اصفهاني تشکيل شد که به رد صريح قيمومت انگليس و از ميان برداشتن هر گونه قدرت خارجي براي حکومت عراق تأکيد داشت. اقدامات علما مقامات انگليس و فيصل را سخت خشمگين ساخت و تصميم به مقاومت جدي در برابر علما گرفتند. يکي از اقدامات آنها تبعيد شيخ محمد خالصي زاده و سيد محمد صدر از [[کاظمين]] به ايران و تبعيد شيخ مهدي خالصي به حجاز بود.([[ذی القعده]] 1341)
+
آیت‌الله اصفهانی در نهضت استقلال عراق به همراه علمای دیگر نقش مؤثری داشت. در [[ذی الحجه]] ۱۳۴۰ نشست بزرگی در خانه اصفهانی تشکیل شد که به رد صریح قیمومت انگلیس و از میان برداشتن هر گونه قدرت خارجی برای حکومت عراق تأکید داشت. اقدامات علما مقامات انگلیس و فیصل را سخت خشمگین ساخت و تصمیم به مقاومت جدی در برابر علما گرفتند. یکی از اقدامات آنها تبعید شیخ محمد خالصی زاده و سید محمد صدر از [[کاظمین]] به ایران و تبعید شیخ مهدی خالصی به حجاز بود.([[ذی القعده]] ۱۳۴۱)
  
اصفهاني و نائيني و ساير علماي [[شيعه]] از اين اقدام برآشفتند و به عنوان اعتراض از عراق خارج شدند و رهسپار قم گشتند. اما اين تصميمي موقت بود و عاقبت فرمانرواي انگليسي عراق به تغيير تبعيدگاه خالصي از حجاز به ايران و نيز بازگشت مراجع تقليد شيعه از ايران به عراق رضا داد. در پي آن اصفهاني و همراهانش پس از حدود 11 ماه اقامت در ايران در 18 [[رمضان]] 1342 به عراق بازگشتند.
+
اصفهانی و نائینی و سایر علمای [[شیعه]] از این اقدام برآشفتند و به عنوان اعتراض از عراق خارج شدند و رهسپار قم گشتند. اما این تصمیمی موقت بود و عاقبت فرمانروای انگلیسی عراق به تغییر تبعیدگاه خالصی از حجاز به ایران و نیز بازگشت مراجع تقلید شیعه از ایران به عراق رضا داد. در پی آن اصفهانی و همراهانش پس از حدود ۱۱ ماه اقامت در ایران در ۱۸ [[رمضان]] ۱۳۴۲ به عراق بازگشتند.
  
فعاليت اصفهاني پيش از بازگشتش به عراق، صرفاً بر کارهاي فرهنگي به عنوان جزئي از وظايف ديني خود متمرکز شد. او نسبت به تأسيس مدارس غيردولتي و دايرنمودن انتشارات اسلامي و همچنين تقويت موقعيت حوزه علميه نجف، همچنين به توسعه ساخت مساجد، حسينيه ها، تربيت علما و خطبا و فرستادن آنها به شهرها و روستاها اقدام کرد.<ref name=":0">مشعوف، اکبر، آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني [http://www.iichs.org/index.asp?id=893&doc_cat=7 موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران]، تاریخ بازیابی: 8 آذرماه 1392.</ref>
+
فعالیت اصفهانی پیش از بازگشتش به عراق، صرفاً بر کارهای فرهنگی به عنوان جزئی از وظایف دینی خود متمرکز شد. او نسبت به تأسیس مدارس غیردولتی و دایرنمودن انتشارات اسلامی و همچنین تقویت موقعیت حوزه علمیه نجف، همچنین به توسعه ساخت مساجد، حسینیه ها، تربیت علما و خطبا و فرستادن آنها به شهرها و روستاها اقدام کرد.<ref name=":0">مشعوف، اکبر، آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني [http://www.iichs.org/index.asp?id=893&doc_cat=7 موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران]، تاریخ بازیابی: 8 آذرماه 1392.</ref>
  
 
==وفات==
 
==وفات==
آيت‌الله سید ابوالحسن اصفهاني در 9 [[ذی الحجه]] سال 1365 ق، مطابق با سیزدهم آبان 1325 ه.ش ، وفات نمود. رحلت او شور و غوغایی بی سابقه در مردم عراق ، ایران ، پاکستان و هندوستان و تمام بلاد شیعه نشین ایجاد کرد که تا آن روز بی سابقه بود. منقول است از «آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره)» که وقتی جنازه مطهر آيت‌الله اصفهانی در صحن مطهر علوی بود، «آیه الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء» خطاب به جنازه، این جمله جاودانی را انشاء کرد:
+
آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی در ۹ [[ذی الحجه]] سال ۱۳۶۵ ق، مطابق با سیزدهم آبان ۱۳۲۵ ه.ش ، وفات نمود. رحلت او شور و غوغایی بی سابقه در مردم عراق، ایران، پاکستان و هندوستان و تمام بلاد شیعه نشین ایجاد کرد که تا آن روز بی سابقه بود. منقول است از «آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره)» که وقتی جنازه مطهر آیت‌الله اصفهانی در صحن مطهر علوی بود، «آیه الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء» خطاب به جنازه، این جمله جاودانی را انشاء کرد:
  
«هنیا لک یا ابا الحسن ، عشت سعیدا و مت حمیدا قد انسیت الماضین و اتعبت الباقین کانک قد ولدت مرتین
+
«هنیا لک یا ابا الحسن، عشت سعیدا و مت حمیدا قد انسیت الماضین و اتعبت الباقین کانک قد ولدت مرتین
  
(گوارا باد بر تو نزول بر معبود خویش . زندگی سعادتمندانه و مرگ و رحلت پسندیده ای داشتی . زندگی تو آن چنان با شکوه و توام با تدبیر بود که بزرگان گذشته رابه بوته فراموشی سپردی و آیندگان را به تعب افکندی . گویا تو دوبار به جهان آمده بودی . یک بار تجربه و درایت کسب نموده و بار دیگر آن را به کار بسته بودی . . . »<ref>عقيقي بخشايشي، فقهاي نامدار شيعه</ref>
+
(گوارا باد بر تو نزول بر معبود خویش . زندگی سعادتمندانه و مرگ و رحلت پسندیده ای داشتی. زندگی تو آن چنان با شکوه و توام با تدبیر بود که بزرگان گذشته رابه بوته فراموشی سپردی و آیندگان را به تعب افکندی. گویا تو دوبار به جهان آمده بودی. یک بار تجربه و درایت کسب نموده و بار دیگر آن را به کار بسته بودی... »<ref>عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه</ref>
  
پيکر او در جوار استادش آخوند خراساني به خاک سپرده شد.
+
پیکر او در جوار استادش آخوند خراسانی به خاک سپرده شد.
  
 
==فرزندان==
 
==فرزندان==
سيد ابوالحسن اصفهاني دو همسر داشت:
+
سید ابوالحسن اصفهانی دو همسر داشت:
  
*دختر حاج عبدالرحيم بوشهري. سيد از اين همسرش فرزندي نداشت.
+
*دختر حاج عبدالرحیم بوشهری. سید از این همسرش فرزندی نداشت.
*دختر حاج ابوتراب که سيد از او صاحب چهار پسر و پنج دختر شد. فرزندان پسر او که همه به سلک روحانیت در آمدند عبارتند از:
+
*دختر حاج ابوتراب که سید از او صاحب چهار پسر و پنج دختر شد. فرزندان پسر او که همه به سلک روحانیت در آمدند عبارتند از:
  
#علامه شهيد محمدحسن اصفهاني
+
#علامه شهید محمدحسن اصفهانی
#حجت الاسلام والمسلمين سيد محمد
+
#حجت الاسلام والمسلمین سید محمد
#آيت الله سيد علي
+
#آیت الله سید علی
#حجت الاسلام سيد حسين<ref name=":0" />
+
#حجت الاسلام سید حسین<ref name=":0" />
  
 
==آثار==
 
==آثار==
آيت‌الله اصفهاني آثار متعدد و متنوعي به جاي گذارده است. ایشان رساله‌ای نگاشتند كه نام آن وسیله النجاه می‌باشد و به سبب مرجعیت عامی که داشتند به فارسی و اردو نیز ترجمه شد كه ترجمه فارسی آن صراط النجاه و ترجمه اردوئی آن طریق النجاه می‌باشد.<ref> فرهنگ معین، بخش اعلام، ج ص 154.</ref>
+
آیت‌الله اصفهانی آثار متعدد و متنوعی به جای گذارده است. ایشان رساله‌ای نگاشتند که نام آن وسیله النجاه می‌باشد و به سبب مرجعیت عامی که داشتند به فارسی و اردو نیز ترجمه شد که ترجمه فارسی آن صراط النجاه و ترجمه اردوئی آن طریق النجاه می‌باشد.<ref> فرهنگ معین، بخش اعلام، ج ۵، ص ۱۵۴.</ref>
آثار دیگر او عبارتند از: وسيلة النجاة؛ صراط النجاة؛ ذخيرة الصالحين؛ مناسک حج؛ حاشيه بر تبصره علامه حلي؛ حاشيه بر عروة الوثقي؛ حاشيه بر نجاة العباد صاحب جواهر؛ حاشيه بر ذخيرة العباد فاضل شربياني و حاشيه بر مناسک الحج شيخ مرتضي انصاري<ref name=":0" />
+
آثار دیگر او عبارتند از: وسیلة النجاة؛ صراط النجاة؛ ذخیرة الصالحین؛ مناسک حج؛ حاشیه بر تبصره علامه حلی؛ حاشیه بر عروة الوثقی؛ حاشیه بر نجاة العباد صاحب جواهر؛ حاشیه بر ذخیرة العباد فاضل شربیانی و حاشیه بر مناسک الحج شیخ مرتضی انصاری<ref name=":0" />
 +
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==

نسخهٔ ‏۱۱ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۹:۴۱

آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی (۱۲۸۴ تا ۱۳۶۵ ق) از شاگردان ممتاز آخوند خراسانی بود. او بعد از رحلت آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۵۵ ق به مرجعیت رسید و پس از وفات سایر شاگردان آخوند مثل مرحوم میرزا حسین نائینی و آقا ضیاء عراقی، در سال ۱۳۶۱ مرجعیت شیعه منحصر در ایشان شد.

ولادت

سید ابوالحسن اصفهانی در روستای مَدیسه از توابع لنجان اصفهان زاده شد؛ اجداد او از سادات موسوی بهبهان بوده‌اند که نسب آن‎ها به موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم (ع) می‌رسد.[۱]

تحصیلات

سید ابوالحسن اصفهانی مقدمات علوم را در قریه مدیسه فراگرفت و در آغاز جوانی به اصفهان رفت و در مدرسه نیماورد تحصیلات خود را ادامه داد. وی پس از گذراندن سطوح فقه و اصول در درس خارج شرکت نمود. از استادان او در اصفهان آخوند ملا محمد کاشانی از مدرسان علوم عقلی و ریاضی، سید مهدی نحوی، سید محمدباقر درچه ای، سید هاشم چارسوقی، ابوالمعالی کلباسی و جهانگیر خان قشقایی را برشمرده اند. وی در سال ۱۳۰۸ ه.ق در بیست و چهار سالگی برای ادامه تحصیلات عازم نجف اشرف شد و در مدرسه صدر ساکن شد و از محضر درس استادان بزرگ فقه و اصول در حوزه نجف نظیر میرزا حبیب الله رشتی و آخوند خراسانی بهره برد. از میان همه استادان، اصفهانی بیش از همه یعنی حدود ۱۷ سال از درس آخوند خراسانی استفاده نمود و جزو نزدیکترین شاگردان و اصحاب این استاد به شمار می رفت.[۲]

مرجعیت

سید ابوالحسن اصفهانی همزمان با حضور در درس خارج آخوند خراسانی، خود به تدریس رسائل و کفایه اشتغال داشت. پس از وفات آخوند خراسانی بعضی از مردم خراسان برای تقلید به او مراجعه می‌کردند. میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) نخستین مرجعی بود که احتیاطات خود را به اصفهان ارجاع داد. پس از وفات آیات: نائینی و حائری یزدی در ۱۳۵۵ ق و آقا ضیاء عراقی در ۱۳۶۱ ق، مرجعیت تقلید شیعیان در بخش عمده جهان تشیع در شخص اصفهانی منحصر شد. وی شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محققان برجسته فقه و اصول را همچون سید محسن حکیم، سید هادی میلانی، میرزا حسن بجنوردی، سید محمود شاهرودی و سید محمدحسین طباطبایی در دوران تدریس ممتد و مستمر خود در حوزه نجف تربیت کرد.[۳]

فعالیت های سیاسی و فرهنگی

آیت‌الله اصفهانی افزون بر اشتغالات علمی، از فعالیت سیاسی نیز به دور نبود و در برهه های حساس از تاریخ معاصر نقش مؤثری داشته است.

از ورود اصفهانی به حوزه نجف چیزی نگذشته بود که جنبش تحریم تنباکو به رهبری میرزا حسن شیرازی در ۱۳۰۹ ق شروع شد و بی شک حضور او در حوزه عراق در اوج برخورد روحانیت شیعه با ناصرالدین شاه برای آقا سید ابوالحسن که در آن وقت مجتهدی بیست و پنج ساله بود، تجربه سیاسی آموزنده ای بوده است. این آگاهی سیاسی، بعدها از رهگذر نزدیکی و محرمیتی که اصفهانی به استادش آخوند خراسانی ــ طرفدار جدی مشروطیت ــ داشت وسیع تر و عمیق تر شد. آخوند خراسانی به اصول حکومت مشروطه و محدودکردن قدرت استبداد اعتقاد داشت و اصفهانی در این آراء و افکار، پیرو استاد خود بود. بر پایه همین پیشینه، آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی در ۳ جمادی الاول ۱۳۲۸، اصفهانی را در اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی ۱۳۲۵ ق در شمار یکی از پنج مجتهد طراز اول «مطلع از مقتضیات زمان» برای احراز انطباق مصوبات قانونی مجلس شورای ملی با احکام فقه شیعه به مجلس معرفی کردند اما رأی وی در نهایت بر ادامه سکونت در نجف اشرف قرار گرفت و طی تلگرافی به تاریخ ۲ ذی القعده ۱۳۲۸ به مجلس شورای ملی، از شرکت در این کار عذرخواست.[۴]

آیت‌الله اصفهانی در نهضت استقلال عراق به همراه علمای دیگر نقش مؤثری داشت. در ذی الحجه ۱۳۴۰ نشست بزرگی در خانه اصفهانی تشکیل شد که به رد صریح قیمومت انگلیس و از میان برداشتن هر گونه قدرت خارجی برای حکومت عراق تأکید داشت. اقدامات علما مقامات انگلیس و فیصل را سخت خشمگین ساخت و تصمیم به مقاومت جدی در برابر علما گرفتند. یکی از اقدامات آنها تبعید شیخ محمد خالصی زاده و سید محمد صدر از کاظمین به ایران و تبعید شیخ مهدی خالصی به حجاز بود.(ذی القعده ۱۳۴۱)

اصفهانی و نائینی و سایر علمای شیعه از این اقدام برآشفتند و به عنوان اعتراض از عراق خارج شدند و رهسپار قم گشتند. اما این تصمیمی موقت بود و عاقبت فرمانروای انگلیسی عراق به تغییر تبعیدگاه خالصی از حجاز به ایران و نیز بازگشت مراجع تقلید شیعه از ایران به عراق رضا داد. در پی آن اصفهانی و همراهانش پس از حدود ۱۱ ماه اقامت در ایران در ۱۸ رمضان ۱۳۴۲ به عراق بازگشتند.

فعالیت اصفهانی پیش از بازگشتش به عراق، صرفاً بر کارهای فرهنگی به عنوان جزئی از وظایف دینی خود متمرکز شد. او نسبت به تأسیس مدارس غیردولتی و دایرنمودن انتشارات اسلامی و همچنین تقویت موقعیت حوزه علمیه نجف، همچنین به توسعه ساخت مساجد، حسینیه ها، تربیت علما و خطبا و فرستادن آنها به شهرها و روستاها اقدام کرد.[۵]

وفات

آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی در ۹ ذی الحجه سال ۱۳۶۵ ق، مطابق با سیزدهم آبان ۱۳۲۵ ه.ش ، وفات نمود. رحلت او شور و غوغایی بی سابقه در مردم عراق، ایران، پاکستان و هندوستان و تمام بلاد شیعه نشین ایجاد کرد که تا آن روز بی سابقه بود. منقول است از «آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره)» که وقتی جنازه مطهر آیت‌الله اصفهانی در صحن مطهر علوی بود، «آیه الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء» خطاب به جنازه، این جمله جاودانی را انشاء کرد:

«هنیا لک یا ابا الحسن، عشت سعیدا و مت حمیدا قد انسیت الماضین و اتعبت الباقین کانک قد ولدت مرتین

(گوارا باد بر تو نزول بر معبود خویش . زندگی سعادتمندانه و مرگ و رحلت پسندیده ای داشتی. زندگی تو آن چنان با شکوه و توام با تدبیر بود که بزرگان گذشته رابه بوته فراموشی سپردی و آیندگان را به تعب افکندی. گویا تو دوبار به جهان آمده بودی. یک بار تجربه و درایت کسب نموده و بار دیگر آن را به کار بسته بودی... »[۶]

پیکر او در جوار استادش آخوند خراسانی به خاک سپرده شد.

فرزندان

سید ابوالحسن اصفهانی دو همسر داشت:

  • دختر حاج عبدالرحیم بوشهری. سید از این همسرش فرزندی نداشت.
  • دختر حاج ابوتراب که سید از او صاحب چهار پسر و پنج دختر شد. فرزندان پسر او که همه به سلک روحانیت در آمدند عبارتند از:
  1. علامه شهید محمدحسن اصفهانی
  2. حجت الاسلام والمسلمین سید محمد
  3. آیت الله سید علی
  4. حجت الاسلام سید حسین[۵]

آثار

آیت‌الله اصفهانی آثار متعدد و متنوعی به جای گذارده است. ایشان رساله‌ای نگاشتند که نام آن وسیله النجاه می‌باشد و به سبب مرجعیت عامی که داشتند به فارسی و اردو نیز ترجمه شد که ترجمه فارسی آن صراط النجاه و ترجمه اردوئی آن طریق النجاه می‌باشد.[۷] آثار دیگر او عبارتند از: وسیلة النجاة؛ صراط النجاة؛ ذخیرة الصالحین؛ مناسک حج؛ حاشیه بر تبصره علامه حلی؛ حاشیه بر عروة الوثقی؛ حاشیه بر نجاة العباد صاحب جواهر؛ حاشیه بر ذخیرة العباد فاضل شربیانی و حاشیه بر مناسک الحج شیخ مرتضی انصاری[۵]


پانویس

  1. میبدی، ناصر، وجیزه در زندگانی آیةالله اصفهانی، مشهد، ۱۳۶۸ش، ص۱۲-۱۳
  2. امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۲ـ۲۱۳.
  3. امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۳.
  4. امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۲ـ۲۱۳./محمدحسن رجبی، علمای مجاهد، (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲)، ص۵۷ـ۵۸.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ مشعوف، اکبر، آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: 8 آذرماه 1392.
  6. عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه
  7. فرهنگ معین، بخش اعلام، ج ۵، ص ۱۵۴.

منابع

  • میبدی، ناصر، وجیزه در زندگانی آیةالله اصفهانی، مشهد، ۱۳۶۸ش.
  • امین، حسن، «اصفهاني، آقا سيد ابوالحسن»، در دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج9.
  • عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 382.
  • مشعوف، اکبر، آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: 8 آذرماه 1392.