ماه رمضان

ماه رمضان نهمین ماه از ماه‌های قمری است.

واژه شناسی

واژه رمضان از ریشه «رمض» و به معنای شدت تابش آفتاب بر خاک است.گفته می شود علت اين تسميه آنست كه عرب ماه‌ها را با زمانى كه در آن واقع شوند نامگذارى كرده‌ اند و در زمان نامگذاری رمضان گرما شدت داشته است. جمع رمضان به صورت رمضانات است

فضیلت ماه رمضان

در بین ماههای قمری ماه رمضان برای مسلمانان از اهمیت بیشتری بر خوردار است. ماه رمضان در روایات اسلامی برترین ماه . و ماه خدا دانسته شده است. شب قدر که برترین شب سال است در این ماه قرار دارد و قرآن کریم در این ماه به صورت دفعی بر رسول خدا نازل شده است. همچنین در این ماه روزه بر مسلمانان واجب شده است.

حوادث و رویدادهای ماه رمضان

برخی از حوادث و رویدادهای مهم این ماه عبارتند از:

• وفات حضرت خدیجه در دهم رمضان سال دهم بعثت.
• ولادت امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام نیمه رمضان سال دوم هجرت.
• جنگ بدر در سال دوم هجرت.
• فتح مکه در سال هشتم هجرت.
• مراسم عقد اخوت و پیمان برادری میان مسلمان و ایجاد اخوت اسلامی بین پیامبر و امام علی علیه‌السلام.
• بیعت مردم به ولایت‌‌عهدی امام رضا علیه‌السلام در سال 201 قمری.

اعمال مشترك ماه مبارك رمضان

اعمال مشترك این ماه چهار گونه است:

نخست: اعمالى است كه در هر شب و روز این ماه به جا آورده مى‌شود:

سید بن طاووس از حضرت امام جعفرصادق و امام موسى‌كاظم علیهماالسلام روایت کرده كه فرمودند: پس از هر نماز در ماه رمضان دعای ذیل را بخوانید:

«اَللّـهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِكَ الْحَرامِ فِی عامی هذا و َفی كُلِّ عامٍ ما اَبْقَیْتَنی فی یُسْرٍ مِنْكَ و َعافِیَةٍ، وَسَعَةِ رِزْقٍ، وَلا تُخْلِنی مِنْ تِلْكَ الْمواقِفِ الْكَریمَةِ، وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَةِ، و َزِیارَةِ قَبْرِ نَبِیِّكَ صَلَواتُكَ عَلَیْهِ و َآلِهِ، و َفی جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالاَْخِرَةِ فَكُنْ لی، اَللّـهُمَّ اِنّی اَساَلُكَ فیـما تَقْضی و َتُقَدِّرُ مِنَ الاََمْرِ الَْمحْتُومِ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ و َلا یُبَدَّلُ، اَنْ تَكْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِكَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْكُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، واجْعَلْ فیـما تَقْضی و َتُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْری، و َتُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقی، و َتُؤدِّی عَنّی اَمانَتی و َدَیْنی آمینَ رَبَّ الْعالَمین؛ خدایا! در این سال و هر سال تا زمانى كه عمرم باقى است و در آسایش و گشایش روزى به سر مى‌برم، زیارت خانه‌ات - بیت الحرام - را نصیبم گردان. و مرا از درك موقف‌هاى گرامى و دیدن مكان‌هاى شریف و زیارت قبر پیغمبرت - كه درودت بر او و آلش باد - محروم مكن و در بر آوردن جمیع احتیاجات دنیا و آخرتم یارى‌ام كن.

اى خدا! از تو درخواست مى‌كنم هر آن چه از قضا و قَدَرت را كه در شب قدر حتمى قرار دادى و دیگر برگشت و تغییرى نمى‌پذیرد، مرا از حجاج بیت الحرامت قرار دهى. حاجیانى كه حج‌شان پسندیده، سعی شان پذیرفته، گناهانشان آمرزیده و اعمال بدشان بخشیده شده است و عمر طولانى در راه بندگى‌ات و روزى‌ام را فراوان قرار ده و امانت‌ها و قرضم را ادا فرما.

همچنین بعد از نمازها این دعا خوانده شود: «یا عَلِیُّ یا عَظیمُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظیمُ الَّذی لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیءٌ و َهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ، و َهذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ و َكَرَّمْتَهْ، و َشَرَّفْتَهُ و َفَضَّلْتَهُ عَلَى الشُّهُورِ، و َهُوَ الشَّهْرُ الَّذی فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَیَّ، و َهُوَ شَهْرُ رَمَضانَ، الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ، هُدىً لِلنّاسِ و َبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى و َالْفُرْقانَ، و َجَعَلْتَ فیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، و َجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، فَیا ذَا الْمَنِّ وَلا یُمَنُّ عَلَیْكَ، مُنَّ عَلَیَّ بِفَكاكِ رَقَبَتی مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنَّ عَلَیْهِ، وَاَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ؛ اى خداى بلند مقام، اى بزرگوار، اى آمرزنده، اى مهربان! تویى خداى بزرگ كه هیچ مانندى ندارد و به گفتار و كردار خلق شنوا و بینا است و این ماهى كه مقامش را بلند گردانیدى و بر دیگر ماه‌ها كرامت و شرافت بخشیدى و روزه‌اش را بر من واجب گردانیدى، ماه رمضان است. ماهى كه در آن قرآن را براى راهنمایى مردم و نشان دادن راه هدایت و جدانمودن حق از باطل فروفرستادى و شب قدر را در این ماه مقرر داشتى و نیز آن شب را بر هزار ماه برترى دادى؛ پس اى خداى صاحب منت كه هیچ كس بر تو منت ندارد، در میان آن همه بندگانت كه منت گزارده‌اى بر من منت‌گزار و از آتش دوزخ نجات‌بخش و به بهشت همیشگى داخل گردان! به حق رحمت بى‌پایانت اى مهربان‌ترین مهربانان».

شیخ كفعمى در مصباح و بلدالامین و شیخ شهید در مجموعه از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل كرده‌اند كه آن حضرت فرمود: هر كه این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبى بخواند، حق تعالى گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد و دعا این است: «اَللّـهُمَّ اَدْخِلْ عَلى اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ اَللّـهُمَّ اَغْنِ كُلَّ فَقیرٍ، اَللّـهُمَّ اَشْبِعْ كُلَّ جائِعٍ، اَللّـهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْیانٍ، اَللّـهُمَّ اقْضِ دَیْنَ كُلِّ مَدینٍ، اَللّـهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوبٍ، اَللّـهُمَّ رُدَّ كُلَّ غَریبٍ، اَللّـهُمَّ فُكَّ كُلَّ اَسیرٍ، اَللّـهُمَّ اَصْلِحْ كُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ، اَللّـهُمَّ اشْفِ كُلَّ مَریضٍ، اللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناكَ، اَللّـهُمَّ غَیِّر سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِكَ، اَللّـهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ؛ اى خدا تو بر اهل قبرها نشاط و شادمانى عطا كن؛ فقیران را بى‌نیاز گردان؛ خدایا گرسنگان را سیر گردان؛ برهنگان را لباس بپوشان؛ خدا بدهى بدهكاران را ادا فرما؛ سوگواران را دلشاد ساز؛ خدایا هر غریبى را به وطن بازرسان؛ هر اسیرى را آزادى‌بخش؛ خدایا فسادگران در كار مسلمانان را اصلاح فرما؛ بیماران را شفا عنایت كن؛ اى خدا به غناى خود جلو فقر ما را ببند؛ بدى‌هاى ما را به خوبى صفات خودت تغییر ده؛ خدایا دیَن ما را ادا فرما و نادارى ما را به دارایى و بى‌نیازى بدل گردان كه تو بر هر چیز توانایى.

دوم: كارهایى كه در شب‌هاى ماه رمضان باید به جا آورد؛ و آن چند چیز است:

1. افطار كه مستحب است بعد از نماز، صورت گیرد؛ مگر آن كه ضعف بر او غلبه كرده باشد یا جمعى منتظر باشند.
2. با چیز پاكیزه و حلال و به دور از شبهات افطار نماید و بهتر آن است كه با خرماى حلال افطار كند تا ثواب نمازش چهارصد برابر گردد. اگر با خرما، آب، رطب، شیر، حلوا، نبات و با آب گرم و یا هر كدام از این‌ها افطار كند، نیز خوب است.
3. هنگام افطار دعاهاى وارده در این باره را بخواند؛ از جمله آن كه بگوید: «اللهم لك صمت و على رزقك افطرت و علیك توكلت؛ خدایا براى تو روزه گرفتم و با روزى تو افطار مى‌كنم و بر تو توكل دارم». تا خدا ثواب هر كسى را كه در این روز روزه داشته است به او عطا كند و اگر دعاى اللهم رب النور العظیم را كه سید و كفعمى روایت كرده‌اند بخواند، فضیلت بسیار یابد و روایت شده كه حضرت امیرالمومنین على علیه‌السلام هرگاه مى‌خواست افطار كند مى‌گفت: بسم الله؛ اللهم لك صمنا و على رزقك افطرنا، فتقبل منا انك السمیع العلیم؛ به نام خدا. خدایا براى تو روزه گرفتیم و به روزى تو افطار كردیم؛ پس از ما قبول كن زیرا كه تو شنواى دانایى.
4. هنگام لقمه اول بگوید: بسم الله الرحمن الرحیم؛ یا واسع المغفرة اغفرلى؛ به نام خداوند بخشاینده مهربان؛ اى كه آمرزش به او گسترده است، بیامرز مرا. تا خدا او را بیامرزد و در روایت آمده است كه در آخر هر روز از روزهاى ماه رمضان، خدا هزار هزار كس را از آتش جهنم آزاد مى‌كند؛ پس از حق تعالى بخواه كه تو را یكى از آن‌ها قرار دهد.
5. در وقت افطار سوره قدر بخواند.
6. در وقت افطار صدقه بدهد و سپس روزه داران را افطار دهد؛ اگر چه به چند دانه خرما یا شربتى آب باشد و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت شده كسى كه روزه‌دارى را افطار دهد، مثل اجر آن روزه‌دار براى وى خواهد بود؛ بدون آن كه چیزى از آن كم شود و نیز از آنِ او خواهد بود ثواب كار نیكویى كه به جا آورد آن افطار كرده كه فرمود: مومنى كه لقمه‌اى را در ماه رمضان به مومنى بدهد، حق تعالى براى او اجر كسى را مى‌نویسد كه سى بنده ی مومن آزاد كرده باشد و نیز از آن او است نزد حق تعالى یك دعاى پذیرفته شده.
7. در هر شب خواندن هزار مرتبه انا انزلناه آمده است.
8. اگر ممكن باشد در هر شب صد مرتبه حم دخان را بخواند.
9. در هر شب از ماه رمضان دعاى افتتاح بخواند.
10. در روایت آمده كه هر كس در هر شب از ماه رمضان سوره انا فتحنا را در نماز مستحبى بخواند آن سال حفاظت مى‌گردد.
11. دور کعت نماز به کیفیتی که در کتاب مفاتیح الجنان از قول شیخ کفعمی آمده است.
12. هزار رکعت نماز به کیفیتی که در کتاب مفاتیح الجنان ذکر شده است.

سوم: كارهاى مربوط به سحرهاى ماه مبارك رمضان است و آن چند كار است:

1. سحرى خوردن و سحرى را ترك نكند، اگر چه با یك دانه خرماى یا یك لیوان آب باشد و بهترین سحرها سویق یعنى قاووت و خرما است و در خبر آمده كه حق تعالى و ملائكه صلوات مى‌فرستند بر كسانى كه در سحرها استغفار مى‌كنند و سحرى مى‌خورند.
2. سوره انا انزلناه در وقت سحرها بخواند كه هر كس این سوره را در وقت افطار كردن و سحر بخواند گویى ثواب كسى را دارد كه در راه خدا در خون خود بغلتد.
3. بخواند دعاى شریفى را كه از حضرت امام رضا علیه‌السلام نقل شده كه فرموده‌اند: این دعایى است كه حضرت امام محمدباقر علیه‌السلام در سحرهاى ماه رمضان (دعاى سحر) مى‌خواندند.

پیوندها

اعمال ماه رمضان

منابع برای مطالعه بیشتر

وقایع الایام شیخ عباس قمی، ماه رمضان.

منابع

قاموس قرآن‌, قرشى بنايى، على اكبر, تهران‌,دار الكتب الاسلامية, چاپ ششم, ‌1412 ق‌